Μετρ της ποιμαντικής ψυχολογίας, ψυχοθεραπευτής, κληρικός και θεολόγος διανοητής με πλούσιο συγγραφικό έργο, ο ενενηντάχρονος χαρισματικός στοχαστής μίλησε στα «ΝΕΑ» και τον Δημήτρη Ν. Μανιάτη για τη θρησκεία, την επιστήμη, την καθημερινότητα, αλλά και την επικαιρότητα.
Συζητώντας με τον πατέρα Φιλόθεο Φάρο στο γραφείο του στο Παγκράτι, υπάρχουν στιγμές που ξεχνιέσαι και δεν ξέρεις αν μιλάς με έναν αμιγώς επιστήμονα ψυχοθεραπευτή, μετρ της ποιμαντικής ψυχολογίας που για χρόνια εξάλλου δίδαξε στην Αμερική, για έναν σύγχρονο κληρικό ή για έναν θεολόγο διανοητή του καιρού μας.
Οι τρεις του ιδιότητες περικλείονται στον λόγο του αλλά και στα δεκάδες βιβλία του που τον έχουν κάνει αναγνωρίσιμο και δημοφιλή στον ευρύ κόσμο, ενώ η θεματολογία του, από τον έρωτα και το πένθος μέχρι τις σχέσεις του ανθρώπου στον καπιταλισμό, τον φέρνει στην επικαιρότητα του σύγχρονου προβληματισμού. Διαυγής, καυστικός, έκκεντρος και με έγνοια για την επανασύνδεση της Εκκλησίας με την κοινωνία μας, μιλάει για την ψυχική νόσο, τον έρωτα, τον γάμο, τους πρόσφυγες, τον Covid-19 και τις νέες μεταβολές στα ήθη που η άγρια καθημερινότητα δεν μας επιτρέπει να αποκωδικοποιούμε – παρά με τη βοήθεια στοχαστικών προσώπων όπως ο πατέρας Φιλόθεος Φάρος.
Συνέντευξη στον Δημήτρη Ν. Μανιάτη
Ξεκινούμε από τα «Μαθήματα ζωής» (εκδόσεις Αρμός), το πρόσφατο βιβλίο σας. Δώστε μας τον ορισμό της ποιμαντικής ψυχολογίας.
Ο Χριστός ζητάει από τον Πέτρο να του πει αν τον αγαπάει. Το ότι τον ρωτάει τρεις φορές έχει να κάνει με την άρνηση του Πέτρου τρεις φορές, φαντάζομαι. Την τρίτη φορά ο Πέτρος φαίνεται συγκινημένος: «Μα εσύ τα ξέρεις όλα, ξέρεις πως σε αγαπώ. Γιατί μου κάνεις αυτή την ερώτηση;». Και ο Χριστός τού απαντά: «Ποίμενε τα αρνία μου». Τι σημαίνει αυτό; Ο Χριστός έκανε δύο πράγματα: ποιμαντική και διδασκαλία τρόπου ζωής. Μετά λοιπόν, ενώ έχει πει αυτό στον Πέτρο, δίνει τον ορισμό: «Ασθενείς θεραπεύετε, δαιμόνια εκβάλλετε, λεπρούς καθαρίζετε, νεκρούς εγείρετε». Αυτή η νέκρα, ο θάνατος, δεν αναφέρεται στον βιολογικό θάνατο. Ξέρουμε από την παραβολή του Ασώτου ότι όταν ο μεγάλος γιος έχει πρόβλημα που ο πατέρας κάνει όλη αυτή την περιποίηση στον άλλο γιο, ο πατέρας τού λέει: «Γιατί ενοχλείσαι από αυτό; Αυτός νεκρός ην και ανέζησε». Ξέρουμε πολλά ήδη θανάτου, κ. Μανιάτη – και ο βιολογικός δεν είναι ο χειρότερος. Το «δαιμόνια εκβάλλετε» είναι αυτό που λέμε σήμερα ψυχική νόσος. Η αντιμετώπιση της ανθρώπινης παθολογίας με οποιαδήποτε μορφή είναι το ποιμαντικό έργο. Αυτές που περιγράφει ο Χριστός είναι εκείνης της εποχής. Σήμερα τα λέμε κάπως διαφορετικά. Η ουσία ποια είναι: τι ζητάει από τους μαθητές του; Να σταθούν πλάι στον άνθρωπο – στην αντιμετώπιση της οποιασδήποτε παθολογίας.
Γράφετε στα «Μαθήματα ζωής»: «Ο κληρικός δεν είναι ούτε κοσμικός ψυχοθεραπευτής, ούτε ένας καλός άνθρωπος που κάνει καλά έργα, αλλά είναι ο συνεχιστής του λυτρωτικού έργου του Ιησού Χριστού».
Ναι. Ο Χριστός τι κάνει; Βασικά ποιμαντικό και διδακτικό έργο. Αυτό δεν γίνεται σε ορθόδοξη εκκλησία. Οι προτεστάντες στην Αμερική, όπου έζησα 14 χρόνια, έχουν πολύ ενδελεχή ποιμαντική εκπαίδευση του κληρικού και δράση. Η ενορία έχει ομάδες, εφήβων, ζευγαριών, γερόντων, στις οποίες ο ποιμένας λειτουργεί ως συντονιστής. Δεν κάνει κηρύγματα. Έχει την ομάδα του και μέσα από αυτή βγαίνουν τα συμπεράσματα. Ο καθένας μαθαίνει από τη ζωντανή εκκλησία και όχι από κάποιο σοφό ή από απρόσωπους λόγους. Τα κηρύγματα είναι μιας άλλης εποχής. Τι είναι; Παλιότερα, όταν δεν υπήρχαν μέσα επικοινωνίας, υπήρχε στο χωριό ένας κήρυκας που ανήγγελλε στην κοινότητα τα συμβάντα. Γυρνούσε στις 3 το πρωί και έλεγε: η Μαρία του Κώστα γέννησε και έκανε αγόρι!
Ένα είδος επικοινωνίας δηλαδή;
Έτσι ήταν όταν ξεκίνησε η χριστιανική εκκλησία: υπήρχαν οι απόστολοι κήρυκες. Ποιου πράγματος; Ήλθε η Βασιλεία του Θεού. Μα πού είναι; Η απάντηση ήταν ας πούμε: Ευμένους 10. Πήγαινες και τι έβλεπες; Οι άνθρωποι να συναγωνίζονται ποιος θα δώσει τα πιο πολλά και όχι ποιος θα δώσει τα πιο λίγα. Ποιος θα πάει τελευταίος και όχι ποιος θα πάει πρώτος. Από έναν κόσμο – θηριοτροφείο έμπαινες σε αυτό το μέρος. Έτσι διαδόθηκε η χριστιανική εκκλησία. Όταν ο τότε γνωστός κόσμος έμαθε πως ήλθε η Βασιλεία του Θεού δεν χρειαζόταν πια κήρυκες, αλλά ποιμένες. Η εκκλησία δεν δημιουργεί πια αποστόλους αλλά ποιμένες και διδασκάλους, που είναι εκείνοι που στέκονται πλάι στον άνθρωπο και τον μαθαίνουν να ζει σύμφωνα με τη φύση του. Για να ζει καλά. Γιατί ο άνθρωπος ταλαιπωρείται όταν δεν τα ‘χει καλά με τη φύση του, όταν βιάζει τη φύση του, τότε δεν έχει πληρότητα ζωής. Αν η ανθρώπινη φύση είναι να αγαπά ο άνθρωπος και αυτός μισεί, βιάζει τη φύση του και τότε υφίσταται δυσάρεστες συνέπειες, διαζύγια, καρκίνους, συγκρούσεις και άλλα παρόμοια.
Και προβλήματα υγείας;
Τι είναι η υγεία; Ένας άνθρωπος έχει ένα έλκος, γιατί το έχει; Είναι οργισμένος με τον πατέρα του. Η αρρώστια του τι είναι; Ο άνθρωπος είναι ψυχοσωματικός. Η αρρώστια έχει τα εξής στάδια, την αιτία που είναι συνήθως ψυχική και τις συνέπειες που είναι τα σωματικά συμπτώματα. Η ιατρική αντιμετωπίζει τα συμπτώματα, αυτός που έχει το έλκος, εκεί έχουν πάει και αποθηκευτεί τα αρνητικά συναισθήματα που έχει για τον πατέρα του· τα απώθησε και κάποτε αυτά εκφράζονται έτσι. Γι’ αυτό στην Αμερική όπου προέχει ο προτεσταντισμός τα νοσοκομεία έχουν εφημέριους, όχι όπως εδώ που επισκέπτονται τον ασθενή μόνο όταν είναι ετοιμοθάνατος για να τον κοινωνήσουν. Εκεί ο εφημέριος επισκέπτεται στον θάλαμο τους ασθενείς, κάθεται πλάι τους και αν θέλουν μιλάνε μαζί του ξεκινώντας γενικές ερωτήσεις. Από ‘κεί μπορεί να αρχίσει η κοινωνία. Εγώ έκανα αυτό το πρόγραμμα εδώ, είχα δέκα παπάδες, που τους ανέθετα να αντιμετωπίσουν σε έναν θάλαμο δέκα ασθενείς. Οι συζητήσεις όλες που ακολουθούσαν δείχνανε ότι βρίσκονταν στο νοσοκομείο για σωματικό λόγο, αλλά η κουβέντα πήγαινε στην ψυχολογική αιτία των συμπτωμάτων.
Γιατί η ανάγκη για ποιμένες είναι τόσο μεγάλη σήμερα;
Ο Χριστός διδάσκει τους ανθρώπους πώς θα ζουν για να ζουν καλά. Λέει: Εγώ τα λέω αυτά «ίνα έχωσι την χαράν την εμήν πεπληρωμένην» και σε άλλη φάση λέει «εγώ ήλθον ίνα ζωήν έχωσι και περισσόν έχωσιν», δηλαδή να έχουν πληρότητα ζωής. Όταν ο άνθρωπος ζούσε μια ταλαιπωρία όπως αυτή που ζει σήμερα, ο Χριστός τον βοηθούσε να καταλάβει ότι δεν ζούσε καλά γιατί δεν ζούσε όπως απαιτεί η φύση του.
Πάντως και σήμερα υποφέρει ο κόσμος…
Βεβαίως.
Γιατί;
Για τον ίδιο λόγο που υπέφερε και τότε. Και χρειαζόταν ο Θεός να γίνει άνθρωπος για να βοηθήσει τον άνθρωπο να έχει πληρότητα ζωής. Η φύση του ανθρώπου είναι να κοινωνεί με τον συνάνθρωπο, όχι να είναι αυτοαπασχολούμενος.
Παρ’ όλα αυτά, η Εκκλησία μοιάζει να βάζει φρένο συχνά στις επιθυμίες.
Οι επιθυμίες δεν είναι απαραίτητα κακές, είναι πηγές δημιουργίας. Αλλά σαφώς υπάρχουν και επιθυμίες που βλάπτουν τον άνθρωπο.
Τι είναι γάμος;
Ένας γάμος είναι ο τρόπος με τον οποίο πρέπει να καλυφθεί μια βασική ανθρώπινη ανάγκη. Ο άνθρωπος για να είναι πλήρης χρειάζεται να ενωθεί με έναν άλλο άνθρωπο.
Και ο έρωτας τι είναι;
Η φυσική παρόρμηση που με σπρώχνει στην ικανοποίηση αυτής της ανάγκης. Ο σύγχρονος άνθρωπος δεν το ξέρει αυτό. Δεν ξέρει πως η σεξουαλικότητα είναι αυτή η φυσική παρόρμηση, το αισθάνεται ως τρόπο ηδονής. Αλλά όσο δεν καλύπτεται η ανάγκη της ένωσης τόσο η φύση σπρώχνει τον άνθρωπο να επιδιώξει την ένωση με έναν άλλο άνθρωπο. Η Εκκλησία ευλογεί έναν γάμο, αλλά οι περισσότεροι γάμοι είναι κωμωδία. Ούτε αυτοί που παντρεύονται δεν δίνουν σημασία στο τι λέει ο παπάς.
Και γιατί έχουμε πολλά διαζύγια; Γιατί αποτυγχάνουν;
Γιατί δεν ξέρουν αυτό που σας λέω. Η κάθε ανθρώπινη λειτουργία έχει ηδονή. Η ηδονή δεν είναι ο σκοπός όμως. Είναι το μέσο για την ένωση. Γι’ αυτό χρειάζεται η ηδονή.
Γιατί παντρεύονται οι άνθρωποι;
Πολλοί οι λόγοι. Ο γάμος θα έπρεπε να γίνεται για να καλυφθεί η ανάγκη της ένωσης. Σήμερα συνήθως ένας άνδρας παντρεύεται μια γυναίκα επειδή είναι όμορφη. Όταν μεγαλώσει όμως, θα παραμένει όμορφη; Αν την έχει για την ομορφιά, την ομορφιά θα την έχει πια η γραμματέας του. Άλλος παντρεύεται για την τακτοποίηση. Ποιος θα του σιδερώνει τα πουκάμισα. Η τακτοποίηση είναι μεγάλος εχθρός της ζωής. Αυτός που δεν τον έμαθε η μάνα του να σιδερώνει αισθάνεται τρομερή εξάρτηση από μια γυναίκα που θα τον φροντίζει σε πρακτικά θέματα.
Υποκαθιστά τη μαμά του;
Επειδή η μαμά τον θέλει για τον εαυτό της. Γιατί έχει έναν σύζυγο που δεν κάλυψε την ανάγκη για ένωση. Κανείς δεν μπορεί να ζήσει χωρίς τον έρωτα. Καλύπτει βασική ανάγκη. Χωρίς την ένωση η συμβίωση είναι κόλαση. Ο κάθε άνθρωπος έχει μια ιδιαιτερότητα. Κάποιος αγαπάει την όπερα και κάποιος τα μπουζούκια. Εκείνος που του αρέσει η όπερα αισθάνεται ανυπόφορο να αρέσουν στον σύντροφό του τα μπουζούκια. Η ιδιαιτερότητα είναι απαραίτητο να υπάρχει. Μόνο με τον έρωτα όμως η ιδιαιτερότητα μπορεί να γίνει ανεκτή.
Ο έρωτας έχει στον πυρήνα του την επιθυμία;
Έχει, αλλά για την ένωση.
Τελειώνει ο έρωτας;
Όχι, ποτέ. Ένας 150 ετών δεν παύει να έχει ερωτική ανάγκη.
Αγάπη τι είναι;
Κοιτάξτε, βασικό πράγμα του ανθρώπου στη ζωή είναι οι σχέσεις. Όχι ο πλούτος. Ούτε η επαγγελματική αποκατάσταση. Απαραίτητα όλα, πρώτο όμως είναι οι σχέσεις. Βλέπεις μεγάλο επιχειρηματία που παρά την επιτυχία έχει μια ματαίωση. Οι σχέσεις θέλουν ωριμότητα. Αν είναι κάποιος που τα ξέρει όλα και απαιτεί διαρκώς, δεν μπορεί να έχει σχέσεις.
Όταν πρωτομιλήσαμε, μου είπατε για τους πρόσφυγες…
Τα παρακολουθώ αυτά τα θέματα. Πολύ μεγάλο και σύνθετο θέμα.
Και τα ελληνοτουρκικά;
Ο Ερντογάν βασικά είναι ισλαμιστής. Πάνω από όλα τα άλλα. Πιστός στο Κοράνι. Δεν υπάρχει ανεξιθρησκία στο Κοράνι. Πιστεύει πως το Κοράνι είναι η αλήθεια και πρέπει να κυριαρχήσει στον κόσμο. Έχουμε μια αντι-Σταυροφορία. Δεν το αντιμετωπίζει αυτό η Ευρώπη γιατί έχει αποχριστιανισθεί.
Τι σημαίνει αυτό;
Ο Χριστός προτείνει έναν τρόπο ζωής. Ποιος τον ακολουθεί σήμερα; Κανείς. «Και καθώς θέλετε ίνα ποιώσιν υμίν οι άνθρωποι ποιείτε αυτοίς ομοίως». Μόνον αυτό θα έφτανε για να είναι παράδεισος η κοινωνία μας. Εγώ πριν αποκτήσω μια αυτοσυνειδησία κοινωνούσα το Πάσχα, τα Χριστούγεννα κ.τ.λ. Η κοινωνία τι σημαίνει; Σπρώχνουν να κοινωνήσουν, άρα δεν κοινωνάνε με κανέναν. Λένε πως εκείνοι που θα κοινωνήσουν θα θεραπευτούν από τον ιό. Αν κάνει κάτι η συμμετοχή στην κοινωνία, είναι η αυτογνωσία. Ο άνθρωπος που έχει αυτογνωσία είναι ταπεινός και επιεικής με τους άλλους.
Πρέπει να συγχωρούμε;
Ο Θεός αγαπάει, δεν χρειάζεται να συγχωρεί. Όταν ο Χριστός λέει να αγαπάς τους εχθρούς σου, δεν το λέει για τους εχθρούς σου, το λέει για σένα. Ο άνθρωπος που μισεί κάποιον, ξοδεύει τη ζωή του έτσι, πώς ζει; Δεν είναι ιοκτόνος η Θεία Μετάληψη.
Τι είναι ο ιός;
Προχθές μιλούσαμε με κάποιους και λέγαμε πως ανακαλύπτουν πράγματα στην οικογενειακή τους ζωή που τα είχαν ξεχάσει. Αρχίζουμε να βλέπουμε τον ιό σαν μια ευλογία.
Τι είναι λοιπόν ο ιός;
Η φύση δεν είναι το έργο του Θεού; Η φύση έχει αμυντικούς μηχανισμούς. Όταν ο άνθρωπος την καταστρέφει, προσπαθεί να προστατευθεί.
Απάντηση της φύσης;
Ακριβώς.
Δεν είναι εκδικητικό αυτό;
Αν είστε αλκοολικός και πάθετε κίρρωση του ήπατος, όσο πίνετε δεν θα θεραπευθείτε. Αν ζητάτε απ’ τον Θεό να σας θεραπεύσει και συνεχίζετε να πίνετε, δεν υπάρχει περίπτωση να γίνετε καλά.
Θα αφήσει κοινωνικό αποτύπωμα ο κορωνοϊός;
Αν δεν αφήσει, θα είναι μια χαμένη ευκαιρία. Ο κόσμος είναι ανήσυχος, αλλά δεν θέλει να αλλάξει τον τρόπο ζωής του. Ο Πλάτωνας λέει: εκτιμώ τον ιατρό που αρνείται τις υπηρεσίες του στον ασθενή που αρνείται να αλλάξει τον τρόπο της ζωής του. Ο ιός είναι μια άμυνα που χρησιμοποιεί η φύση όταν την καταστρέφουμε.
Γιατί γίνατε κληρικός;
Μεγάλωσα σε ταλαίπωρη οικογένεια, ο πατέρας μου που ήταν κουρέας ήταν δειλός. Έπινε στη διπλανή ταβέρνα ένα πενηνταράκι τις καθημερινές. Τις Κυριακές σηκωνόταν στις 7 και γύρναγε μπουσουλώντας απ’ το μεθύσι στις 4 το απόγευμα. Τον περιμέναμε με τη μάνα μου με τρόμο. Έτσι έζησα μέχρι τα τριάντα. Για κάποιο καταφύγιο έψαχνα. Πολλοί παπάδες έτσι γίνανε. Αλλά εγώ ανακάλυψα τι ακριβώς μου συνέβη, για ποιον ακριβώς λόγο έγινα κληρικός. Πολλοί δεν το ανακαλύπτουν και αισθάνονται ανεπαρκείς, δεν εκτιμούν τον εαυτό τους και κάνουν πράγματα εξωτερικά για να έχουν κάποιο κύρος.
Επιστήμη και θρησκεία συγκρούονται;
Η λέξη επιστήμη έχει δύο διαφορετικές σημασίες: η μια σημαίνει βαθιά γνώση. Η άλλη είναι μια μελέτη επαναλαμβανόμενων φαινομένων που ο άνθρωπος τα αναπαράγει διά του πειράματος. Εγώ όμως ασχολούμαι με το μοναδικό και το ανεπανάληπτο. Όποια και αν είναι η επιστήμη με την οποία ασχολούμεθα, τις συγκρούσεις τις δημιουργεί η διαφορετική αντίληψη της πραγματικότητας.
- Η συνέντευξη του πατρός Φιλόθεου Φάρου, στον Δημήτρη Ν. Μανιάτη, δημοσιεύθηκε στα “Νέα” την Τρίτη 29 Σεπτεμβρίου 2020.