Η χώρα μας, ακόμη και σήμερα, πέντε χρόνια μετά το επίσημο ξέσπασμα της κρίσης, βρίσκεται στο επίκεντρο του διεθνούς ενδιαφέροντος για τους εντελώς λάθος λόγους. Ωστόσο, η Ελλάδα δεν είναι μόνο τα δημοσιονομικά της μεγέθη, η έλλειψη ρευστότητας στην αγορά και η μακρά ύφεση. Αυτός ο τόπος έχει θεσμούς, βαθιά δημοκρατικούς κι ανθεκτικούς, που όμως στις μέρες μας κλονίζονται από μια άνευ προηγουμένου ηθική κρίση αξιών.
Η Ελληνική Δικαιοσύνη δεν αποτελεί την εξαίρεση και επιβεβαιώνει τον κανόνα. Η αμφισβήτηση της αποτελεσματικότητάς της δυστυχώς προκλήθηκε και συντηρείται σήμερα εξ αιτίας των χρόνιων δυσλειτουργιών της και των συστημικών προβλημάτων. Των καθυστερήσεων και των αγκυλώσεων που στιγματίζουν ένα κατά τα λοιπά αξιόπιστο και υψηλού επιστημονικού επιπέδου δικαστικό σύστημα. Αναχρονιστικές διαδικασίες, οι συνέπειες των οποίων εκτείνονται πολύ πέρα από τους χώρους των Δικαστηρίων, και προβάλλονται ευθέως στην κοινωνική και οικονομική ζωή του τόπου.
Για την ακρίβεια, πρέπει να γίνει σε όλους σαφές ότι η οικονομική και δημοσιονομική πολιτική της χώρας συνδέεται άμεσα και με σχέση ευθείας εξάρτησης από τη Δικαιοσύνη και την εύρυθμη λειτουργία της. Διεθνώς επαληθεύεται και επιβεβαιώνεται ότι η Δικαιοσύνη, πέρα από θεματοφύλακας των δικαιωμάτων και των ελευθεριών του ατόμου, εκτός από εγγυητής της κοινωνικής ειρήνης και συνοχής, σήμερα διεκδικεί και διαδραματίζει, σε όλον τον πλανήτη, καταλυτικό ρόλο στην ίδια την οικονομική ανάκαμψη και ανάπτυξη ενός τόπου.
Η εύρυθμη λειτουργία του δικαιοδοτικού μηχανισμού συμβάλλει καθοριστικά στη βελτίωση του επιχειρηματικού και επενδυτικού περιβάλλοντος. Τονώνει την ανταγωνιστικότητα και την εξωστρέφεια της Οικονομίας.
Το επιχειρηματικό και οικονομικό περιβάλλον κάθε χώρας ευνοείται άμεσα από τη λειτουργία ενός σύγχρονου δικαιοδοτικού συστήματος, με ταχύτητα, ευελιξία, διαφάνεια και αξιοπιστία. Που οδηγεί σε οριστική επίλυση των διαφορών και μείωση της αβεβαιότητας.
Δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι, διεθνώς, τόσο στη Γηραιά Ήπειρο όσο και πέρα από τον Ατλαντικό, σημαντικό τμήμα του δημόσιου διαλόγου περιστρέφεται γύρω από την αποτελεσματικότητα του συστήματος απονομής της Δικαιοσύνης στις σύγχρονες δημοκρατίες.
Και τι είναι «Αποτελεσματικότητα»; Τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο από την ικανότητα ενός συστήματος να εξασφαλίζει για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις αξιόπιστη, δίκαιη, εντός εύλογων χρόνων απονομή Δικαιοσύνης σε κάθε δικαιοδοτικό πεδίο.
Είναι σαφές ότι η εύλογη διάρκεια της δίκης και η ταχύτητα στη διεκπεραίωση κάθε υπόθεσης αναμφίβολα αποτελεί συστατικό στοιχείο της ποιότητας απονομής της Δικαιοσύνης. Μια νομικά ορθή απόφαση που εκδίδεται πολλά έτη μετά την κατάθεση της αγωγής ή την υποβολή της μήνυσης, δεν μπορεί να θεωρείται και να είναι ουσιαστικά ορθή ούτε βεβαίως κοινωνικά δίκαιη. Οι έννοιες του ορθού και του ποιοτικού συνδέοντα αναγκαία με την έννοια του «επίκαιρου», του «άμεσου». Ο χρόνος αποτελεί κατ’ εξοχήν συστατικό στοιχείο της «δίκαιης δίκης».
Και δυστυχώς, στην Ελλάδα, όπως βεβαίως και σε άλλες δυτικές χώρες, το μέγεθος της αποτελεσματικότητας της Δικαιοσύνης παραμένει ζητούμενο. Σηματοδοτεί μια εν πολλοίς ανικανοποίητη αλλά πάγια ανάγκη μιας πληγωμένης Κοινωνίας και μιας θρυμματισμένης Οικονομίας. Και, την ίδια ώρα, οφείλει να αποτελεί στρατηγικό στόχο, προμετωπίδα μεταρρυθμιστικών πολιτικών μεσαίου και μεγάλου μεγέθους, και πάντως σπουδαίας υπεραξίας και διάρκειας.
Προσωπικά, είχα την αγαθή τύχη και την τιμή να βρεθώ για τρεισήμισι χρόνια στη θέση του Γενικού Γραμματέα του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Όσο χρόνο έμεινα στη θέση αυτή προσπάθησα να αντιμετωπίζω την κρίση όχι ως τέλμα και αδιέξοδο, αλλά ως ευκαιρία και εφαλτήριο για ένα διαφορετικό μέλλον.
Αυτή η προοπτική και αυτό το πνεύμα ήταν που μας οδήγησε στη χάραξη μιας συγκροτημένης μεταρρυθμιστικής προσπάθειας για τον εκσυγχρονισμό της Ελληνικής Δικαιοσύνης. Όχι για την απλή «επιτάχυνση» ή «αποσυμφόρηση», όπως τόσες φορές έχουμε ακούσει όλες τις προηγούμενες δεκαετίες, αλλά για τη ριζική αναμόρφωση και αλλαγή. Για μια πιο αποτελεσματική και αποδοτική Δικαιοσύνη.
Κάθε σοβαρή προσπάθεια για τον εκσυγχρονισμό της Ελληνικής Δικαιοσύνης οφείλει να μην είναι αποσπασματική και σποραδική. Απαιτείται να συνεχισθεί και να ενταθεί, από τη σημερινή αλλά και από τις μελλοντικές Κυβερνήσεις, η υλοποίηση ενός μίγματος μεταρρυθμιστικών πολιτικών που δομείται πάνω σε τρεις συν έναν (3+1) στέρεους πυλώνες στρατηγικής:
1ος Πυλώνας: Αναμόρφωση θεσμικού πλαισίου και βασικών Κωδίκων.
Είναι αναμφίβολο ότι οι ρίζες του συστημικού προβλήματος της Ελληνικής Δικαιοσύνης εκτείνονται και στο πεδίο της βασικής νομοθεσίας που βρίθει από αναχρονιστικές και ξεπερασμένες διαδικασίες και προβλέψεις.
Βασικοί Κώδικες θα πρέπει να γραφούν από την αρχή, με βαθιά συναίσθηση της ανάγκης για αλλαγή και προσαρμογή στα νέα κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα, στα πρότυπα διεθνώς βέλτιστων πρακτικών.
Σήμερα, η Πολιτεία καλείται να ολοκληρώσει χωρίς άλλη καθυστέρηση ένα πλέγμα τολμηρών αλλά αναγκαίων νομοθετικών παρεμβάσεων. Στο Υπουργείο Δικαιοσύνης και στη νέα πολιτική ηγεσία έχουν παραδοθεί έτοιμα νομοσχέδια, επιστημονικό απαύγασμα νομοπαρασκευαστικών επιτροπών κύρους, που εισάγουν σύγχρονους θεσμούς και διαδικασίες και αφορούν:
Α) στην εκτεταμένη τροποποίηση του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, που θα εκσυγχρονίσει τις αστικές και εμπορικές δίκες, με ενίσχυση της έγγραφης διαδικασίας, θεσμοθέτηση των payment orders, προώθηση της εξωδικαστικής επίλυσης, εξορθολογισμό της αναγκαστικής εκτέλεσης, και άλλες σύγχρονες παρεμβάσεις, και
β) στην υιοθέτηση νέας Ποινικής Νομοθεσίας, με σύγχρονο Ποινικό Κώδικα, που τολμά την αποποινικοποίηση αδικημάτων και την ενίσχυση των εναλλακτικών ποινών, καθώς και νέου Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, που εκτός των άλλων εισάγει στην Ελλάδα τον επιτυχή θεσμό του plea bargaining (ποινική διαπραγμάτευση).
2ος Πυλώνας: Ενίσχυση εναλλακτικών μεθόδων επίλυσης σε όλο το φάσμα της Ελληνικής Δικαιοσύνης. Η στόχευση είναι διπλή: Αφ’ ενός η εγκαθίδρυση ενός νέου νομικού πολιτισμού διαπραγμάτευσης και αφ’ ετέρου η αποσυμφόρηση των δικαστηρίων.
Οι θεσμοί που αναλάβαμε την πρωτοβουλία να υλοποιήσουμε, τόσο της διαμεσολάβησης όσο και της δικαστικής μεσολάβησης για την επίλυση των αστικών και των εμπορικών διαφορών, βρίσκονται ήδη σε πλήρη λειτουργία, παράγοντας ήδη τα πρώτα ελπιδοφόρα αποτελέσματά τους. Καταγράφουμε ως θετικό μήνυμα την δημιουργία της απαραίτητης υποδομής με την ίδρυση πέντε κέντρων κατάρτισης διαμεσολαβητών και την διαπίστευση πάνω από 1.200 κατάλληλων εκπαιδευμένων διαμεσολαβητών, οι οποίοι, εκτός των άλλων, αποτελούν και τον «ιερό λόχο» της προώθησης της διαμεσολάβησης.
Η νέα δικονομική νομοθεσία θα πρέπει να εξασφαλίσει την αρμονική συμβίωση και τη δημιουργική αλληλεπίδραση ανάμεσα στη δικαστική διαδικασία και τους εναλλακτικούς μηχανισμούς επίλυσης, καθορίζοντας και πεδία όπου η διαμεσολάβηση θα πρέπει να αποτελεί και υποχρεωτικό προστάδιο πριν την εκδίκαση κάθε υπόθεσης (όπως οικογενειακό, μικροδιαφορές, υπερχρεωμένα νοικοκυριά, κ.α.)
3ος Πυλώνας: Υλοποίηση Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Ηλεκτρονική Δικαιοσύνη.
Στο Υπουργείο Δικαιοσύνης τα τελευταία χρόνια θέσαμε μία κομβική προτεραιότητα. την σύνταξη και την υλοποίηση ενός φιλόδοξου και πρωτοποριακού εθνικού σχεδίου Δράσης για την Ηλεκτρονική Δικαιοσύνη (e-justice).
Με τη χρήση των νέων τεχνολογιών, η Ελλάδα αποκτά σταδιακά ένα σύγχρονο, πλήρως μηχανογραφημένο δικαιοδοτικό μηχανισμό. Η Ελληνική Δικαιοσύνη περνά στη νέα ψηφιακή εποχή, με εύχρηστες, φιλικές προς τον πολίτη εφαρμογές, με απτά και ορατά αποτελέσματα στην καθημερινή λειτουργία των δικαστηρίων, την πρόσβαση και εξυπηρέτηση των πολιτών και την αύξηση της αποδοτικότητας των δομών Δικαιοσύνης.
Απώτερος αλλά ρεαλιστικός στόχος των έργων Ηλεκτρονικής Δικαιοσύνης είναι η πλήρης ψηφιοποίηση των δικαστικών ροών και διαδικασιών, η αποϋλοποίηση εγγράφων και δικογράφων και η διενέργεια της «δίκης χωρίς χαρτί» (paperless trial). To Σχέδιο Δράσης, το οποίο είναι σε πλήρη εξέλιξη αυτή την εποχή, περιλαμβάνει σημαντικά έργα πνοής για τη Δικαιοσύνη του μέλλοντος, όπως τα Ολοκληρωμένα Συστήματα Διαχείρισης Δικαστικών Υποθέσεων τόσο στη Διοικητική Δικαιοσύνη και το ΣτΕ όσο και στα πολιτικά και ποινικά δικαστήρια της χώρας, το Εθνικό Ποινικό Μητρώο, η πλήρης ψηφιοποίηση των πρακτικών των συνεδριάσεων όλων των δικαστηρίων της χώρας και ειδικά των ποινικών δικαστηρίων και η πληροφοριακή ενοποίηση των καταστημάτων κράτησης.
Στο τέλος του χρόνου θα έχουν παραδοθεί σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα υλοποίησης όλα τα συστήματα και οι εφαρμογές διαχείρισης των δικαστικών υποθέσεων, που θα περνούν την δικαστική διαδικασία στη νέα εποχή. Αναμένεται με αγωνία ο βαθμός αποδοχής και εξοικίωσης στη νέα τεχνολογία των θεσμικών παραγόντων της δίκης. Σε λίγους μήνες θα κληθούμε να αποδείξουμε, δικηγόροι, δικαστές και δικαστικοί υπάλληλοι, πόσο αποφασισμένοι είμαστε να χρησιμοποιήσουμε τα νέα εργαλεία που θα μας διακτινίσουν στο μέλλον της δικαιοσύνης ή θα μείνουμε καταδικασμένοι στη μιζέρια και στον αναχρονισμό της σημερινής γκρίζας εποχής.
4ος Συμπληρωματικός Πυλώνας: Διοικητικός εκσυγχρονισμός του συστήματος Δικαιοσύνης.
Eίναι αναγκαία η λήψη πρωτοβουλιών για τον εκσυγχρονισμό του ελληνικού δικαιοδοτικού συστήματος σε επίπεδο διοίκησης και διάρθρωσης των υπηρεσιών. Απαιτείται να επανεξετασθεί το καθεστώς διοίκησης και διεύθυνσης των δικαστηρίων έτσι ώστε αυτή να ανατίθεται σε δικαστές με αυξημένα προσόντα και ειδική εκπαίδευση στη διοίκηση δομών. Ομοίως, απαιτείται αναμόρφωση του συστήματος επιθεώρησης και λογοδοσίας των ίδιων των δικαστικών λειτουργών.
Επιπλέον, είναι αναγκαίος ο επανασχεδιασμός του δικαστικού χάρτη της χώρας, με τους όρους της σύγχρονης δικαστικής γεωγραφίας. Να προχωρήσουμε στη συγχώνευση υπολειτουργούντων δομών (όπως τολμήσαμε το 2013 με τη μείωση κατά 50% του αριθμού των Ειρηνοδικείων, έργο το οποίο ολοκληρώθηκε με μεγάλη επιτυχία παρά τις αντιδράσεις τοπικών κοινωνιών με την κατάργηση και συγχώνευση 150 Ειρηνοδικείων), εξασφαλίζοντας όμως τη μέγιστη αλλά αναλογική πληθυσμιακή κάλυψη. Η αναδιάταξη του δικαστικού μηχανισμού θα επιφέρει, με βεβαιότητα, σημαντική βελτίωση της διοικητικής επάρκειας του συστήματος, ορθολογική κατανομή ανθρώπινων και υλικών πόρων, εξοικονόμηση κόστους και χρόνου, αύξηση αποδοτικότητας και επομένως μεγιστοποίηση του βαθμού εξυπηρέτησης του πολίτη και των επιχειρήσεων.
Ο σπουδαίος Αμερικανός φιλόσοφος Τζον Ρωλς μας δίδαξε πως το αίσθημα Δικαίου αποτελεί συνέχεια της αγάπης για την ανθρωπότητα.
Η Δικαιοσύνη δεν είναι, λοιπόν, άλλη μία κρατική εξουσία, άλλο ένα διοικητικό σύστημα. Είναι υψηλή έκφραση της ανθρώπινης φύσης, ζωντανός πυρήνας της συνύπαρξης των ανθρώπων και της συλλογικής προόδου των κοινωνιών μας.
Μερικές χιλιάδες χρόνια νωρίτερα, σ’ αυτήν εδώ την πόλη, ο Αριστοτέλης έγραφε: «δεν μπορεί να υπάρξει Δημοκρατία χωρίς Δικαιοσύνη».
Σήμερα είναι η ώρα η σύγχρονη, πληγωμένη, Δημοκρατία μας να επιβεβαιώσει αυτό το διαχρονικό αριστοτελικό αξίωμα.
Η Ελλάδα είναι υποχρεωμένη να ακολουθήσει τις διεθνείς εξελίξεις στο πεδίο της Δικαιοσύνης.
Η Πολιτεία οφείλει να συνεχίσει το μεγαλόπνοο μεταρρυθμιστικό έργο της ριζικής αναμόρφωσης του ελληνικού δικαστικού συστήματος. Ο στόχος εξακολουθεί και πρέπει να είναι η ενίσχυση της ασφάλειας δικαίου, η τόνωση της κοινωνικής συνοχής και η εκκίνηση της οικονομικής ανάπτυξης.
Σήμερα διαβαίνουμε τον δρόμο των μεταρρυθμίσεων, με το βλέμμα στο μέλλον, με διάρκεια, συνέχεια, συνέπεια και ανθρωποκεντρική προσέγγιση. Είναι, αναμφίβολα, ένας δρόμος δύσκολος κι ανηφορικός, με εμπόδια και απρόοπτα, που σε κάθε περίπτωση, παραμένει μονόδρομος.
—————————————
Εισήγηση του Νικόλα Κανελλόπουλου, Δικηγόρου- Πρόεδρου του Ινστιτούτου για τη Δικαιοσύνη και την Ανάπτυξη του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Δημοσίου Δικαίου, στο διεθνές νομικό συνέδριο που διεξήχθη στην Αθήνα 16-17 Ιουνίου 2015 με θέμα ‘’GREECE: THE PATH FORM A GRΕΑΤ PAST TO A GREAT FUTURE”, υπό τη διοργάνωση του Ελληνοαμερικάνικου Επιμελητηρίου και το ΑΒΑ Section of International Law.
