6 ερωτήσεις & απαντήσεις για την κρίση στην αν. Μεσόγειο & τις επιδιώξεις Ερντογάν – Πού θα κριθεί το “ντέρμπι” στο Αιγαίο

του Θοδωρή Καλούδη

1. Τι επιδιώκει ο Ερντογάν στη Μεσόγειο;

Ο Tούρκος πρόεδρος έχει τριπλή στόχευση: Πρώτον, να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο στον ισλαμικό κόσμο. Δεύτερον, να δημιουργήσει αυτοδύναμες ενεργειακές πηγές. Και τις αναζητά «πάση θυσία» σε περιοχές κυριαρχίας ή άμεσου ενδιαφέροντος της Ελλάδας, της Αιγύπτου, της Κύπρου, του Ισραήλ και της Αφρικής, χώρες με τις οποίες οι σχέσεις του δεν είναι καλές. Επιδιώκει επιπλέον «να βάλει στο χέρι» τα πετρέλαιά της Λιβύης. Τρίτον, να αποκτήσει ζωτικό χώρο στο Αιγαίο, αμφισβητώντας (κόντρα στο Διεθνές Δίκαιο) ότι τα ελληνικά νησιά έχουν υφαλοκρηπίδα.

2. Γιατί ο Ερντογάν ασκεί επιθετική πολιτική απέναντι στην Ελλάδα; Γιατί δεν θέλει τη Χάγη;

Θέλει να οδηγήσει την Αθήνα σε διμερείς διαπραγματεύσεις «εφ’ όλης της ύλης», υπό καθεστώς εκβιαστικών πιέσεων. Δεν του αρκεί η προσφυγή στη Χάγη έστω και αν υπάρχει σοβαρή πιθανότητα να αποκτήσει κάτι περισσότερο απ’ ό,τι έχει σήμερα, με τον ακριβή καθορισμό της ΑΟΖ Ελλάδας -Τουρκίας. Όμως έτσι θα χάσει μια για πάντα ό,τι ονομάζει “Γαλάζια πατρίδα” στην Ανατολική Μεσόγειο.

Ασκεί επιθετική πολιτική απέναντι στην… σύμμαχό του στο ΝΑΤΟ Ελλάδα, που είναι και μέλος της Ευρώπης Ένωσης, γιατί πέραν των αναθεωρητικών και εκτός διεθνούς δικαίου διεκδικήσεών του στο Αιγαίο, επιθυμεί να δημιουργήσει μια σταθερή εστία κρίσης

• στα σύνορα της Ευρώπης και τον ζωτικό χώρο της, την Ανατολική Μεσόγειο,
• στην περιοχή που οι ΗΠΑ θεωρούν «απομακρυσμένα τους σύνορα» και έχει στρατηγική σημασία για την Ουάσιγκτον

Με αυτόν τον τρόπο, ο Ερντογάν καθίσταται «παράγων εξελίξεων» στην περιοχή και θεωρεί πως είναι «ισχυρός» συνομιλητής με τους ισχυρούς ηγέτες της Δύσης – κάτι, που ενισχύει τις φιλοδοξίες του και στο Ισλαμικό μέτωπο.

3. Πως αντιδρά η Ελλάδα στην «επίθεση» Ερντογάν;

Με δύο τρόπους: Πρώτον, αναπτύσσει έντονη διπλωματική δραστηριότητα που, όπως φαίνεται, αποδίδει καρπούς. Ο Ερντογάν θεωρείται πλέον σε ισχυρούς κύκλους της Δύσης επικίνδυνος «ταραξίας». Η Αθήνα αναπτύσσει δημιουργική εξωτερική πολιτική. Οι διευθετήσεις της ΑΟΖ με την Ιταλία και την Αίγυπτο δημιούργησαν νέα δεδομένα στη Μεσογειακή σκακιέρα.

Οι διαρκείς επικοινωνίες με τα ισχυρά κέντρα της Ευρώπης, των ΗΠΑ και της Μέσης Ανατολής έχουν δημιουργήσει νέες συνθήκες στην διεθνή αντίληψη των γεωπολιτικών ζητημάτων στη Μεσόγειο, αλλά και ενδιαφέρουσες νέες «συσπειρώσεις». Δεύτερον με την αυξημένη ετοιμότητα των ενόπλων δυνάμεων – σημάδι ότι η Αθήνα επιδιώκει τον διάλογο αλλά είναι «είναι έτοιμη για όλα»

4. Πως αντιλαμβάνεται η Ευρώπη το «πρόβλημα Ερντογάν»;

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση δεν υπάρχει ενιαία εξωτερική πολιτική. Συνήθως «τρεις λαλούν και δυο χορεύουν». Ωστόσο η τελευταία άτυπη Σύνοδος των υπουργών Εξωτερικών έδειξε ότι τα πράγματα με την Τουρκία έχουν αρχίσει να απασχολούν όλο και περισσότερα Ευρωπαϊκά κράτη. Κάποιες, σημειολογικού κυρίως χαρακτήρα, ευρωπαϊκές οικονομικές κυρώσεις στην Άγκυρα βρίσκονται στα σκαριά. Δύο σημαντικοί παράγοντες ξεχωρίζουν με την πολιτική τους:

• Η καγκελάριος Μέρκελ επιχειρεί να «λύσει τη κρίση» Ελλάδας Τουρκίας, με «διάλογο», αναγνωρίζοντας εν μέρει τις ελληνικές θέσεις και επιθυμώντας παράλληλα να διατηρεί καλές συνθήκες διαλόγου (και διμερών σχέσεων) με τον Ερντογάν.
• Ο πρόεδρος Μακρόν έχει πάρει ξεκάθαρη θέση. Τα γαλλικά συμφέροντα στη Μεσόγειο και την Αφρική απειλούνται από την επεκτατική πολιτική Ερντογάν. Η συμπαράσταση Μακρόν στην Αθήνα είναι ένα στέρεο κράμα παραδοσιακής αλληλεγγύης της Γαλλίας προς την Ελλάδα και Γαλλικών ηγεμονικών φιλοδοξιών στη λεκάνη της Μεσογείου.

5. Ποια είναι η στάση των ΗΠΑ;

Οι ΗΠΑ εμφανίζονται χωρίς σταθερή πολιτική σε μια περιοχή άμεσου και ζωτικού ενδιαφέροντος τους. Ο πρόεδρος Τραμπ βρίσκεται στη δίνη του προεκλογικού του αγώνα, με ελλιπή γνώση των γεωπολιτικών ζητημάτων της Μεσογείου και με προνομιακές σχέσεις με τον Ερντογάν.

Η πρόσφατη παρέμβασή του (τηλεφωνικές επικοινωνίες με τον Τούρκο πρόεδρο και τον Έλληνα πρωθυπουργό) αποτελεί περισσότερο μια απόπειρα κατευνασμού της έντασης και  δήλωσης του διαπλαστικού ρόλου των ΗΠΑ και λιγότερο ουσιώδους ρύθμισης μιας κρίσης μεταξύ δύο συμμάχων της υπερατλαντικής δύναμης.

Περισσότερο σαφή είναι τα πράγματα στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ, που εμφανίζεται ενοχλημένο από τις «ασυντόνιστες» δράσεις της Άγκυρας που «χαλάνε τη σούπα» των ΗΠΑ στη Μεσόγειο και του Κογκρέσου του οποίου αρκετά μέλη επηρεάζονται από τις «παραινέσεις» τόσο του ελληνοκυπριακού, όσο και του ισραηλινού λόμπι που τελευταία δρουν συνδυαστικά στην Ουάσιγκτον.

6. Τι θα γίνει τελικά;

Αν το γνωρίζαμε θα ήταν… το αποκλειστικό θέμα της Κυριακής. Ουδείς άλλωστε μπορεί να προβλέψει με ακρίβεια. Το μόνο βέβαιο είναι, ότι ο Ερντογάν έχει ανοίξει μεγάλη περπατησιά. Μεγαλύτερη από το μπόι του. Η κρίση στο Αιγαίο  δεν αφορά μόνο τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Πρόκειται για ένα κρίσιμο στάδιο του επικίνδυνου αναθεωρητισμού του Tούρκου προέδρου που θεωρεί ότι μπορεί να το εξελίξει «από ισχύος», απέναντι σε έναν κρίκο, την Ελλάδα, που τον νομίζει «αδύναμο».

Κανείς στη Δύση δεν θέλει «να χάσει» την Τουρκία. Αλλά και κανείς δεν τη θέλει ανεξέλεγκτη. Κάπου εκεί θα κριθεί η εξίσωση των ουσιωδών παρεμβάσεων (και) για τη διευθέτηση της κρίσης στο Αιγαίο. Το μόνο βέβαιο είναι ότι το ελληνοτουρκικό ντέρμπι έχει «διεθνοποιηθεί».

Ήδη θεωρείται “ευρωπαϊκή υπόθεση”. Και αυτό είναι γεγονός που έδωσε κάποιους «ρούμπους» στην Αθήνα, που πέρα από το ότι έδειξε ότι είναι «σκληρό καρύδι», δεν πρέπει να νοιώθει μόνη… Στις νέες διευθετήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Ίσως μάλιστα σήμερα θα πρέπει να αισθάνεται ισχυρότερη από χθες…