Το έτος 2016 συμπληρώνονται 2400 χρόνια από τη γέννηση του Αριστοτέλη και στην ΑΘΗΝΑ (στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών) διεξάγονται οι εργασίες του Παγκοσμίου Συνεδρίου με θέμα: Η φιλοσοφία του Αριστοτέλη». Ο Καθηγητής ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ του ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΡΑΚΗΣ κ. ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ συμμετείχε στο συνέδριο με ανακοίνωση, η οποία έχει τον τίτλο: «H σκέψη του Αριστοτέλη στη σύγχρονη πολιτική φιλοσοφία: τύποι υποδοχής». Δημοσιεύουμε περίληψη της ανακοινώσεώς του.
Από τη σκοπιά της ιστορίας της φιλοσοφίας ο όρος: «αριστοτελισμός» χαρακτηρίζει εκείνη την επιστημολογική τάση, σύμφωνα με την οποία ιδέες και ερμηνευτικά σχήματα της σκέψης του Αριστοτέλη ενσωματώνονται, εντάσσονται και αξιοποιούνται στη νεώτερη και σύγχρονη φιλοσοφία. Η ιστορικοφιλοσοφική όμως έρευνα, από επιστημολογικής απόψεως, δεν ανασυγκροτεί με καθαρότητα τη διαμεσολαβητική σχέση ανάμεσα στην αριστοτελική σκέψη και τη σύγχρονη φιλοσοφία. Αυτός είναι ο λόγος, για τον οποίο επιβάλλεται να επεξεργασθούμε ένα νέο επιστημολογικό μοντέλο των σχέσεων ανάμεσα στη σκέψη του Αριστοτέλη και στη σύγχρονη φιλοσοφία.
Στο ερευνητικό πεδίο των επιδράσεων που ασκεί η σκέψη του Αριστοτέλη στη σύγχρονη πολιτική φιλοσοφία (στην πολιτική φιλοσοφία του εικοστού αιώνα κατά τη χρονολογική περιδιολόγηση) διακρίνουμε τρεις τύπους υποδοχής της αριστοτελικής φιλοσοφίας: πρώτον, τον μεταφιλοσοφικό τύπο, δεύτερον, τον ερμηνευτικό τύπο και τρίτον, τον κριτικό τύπο. Ας σημειωθεί, ότι η αναφορά σε φιλοσόφους και στοχαστές που εντάσσονται στον έναν ή τον άλλον τύπο υποδοχής είναι ενδεικτική. Αυτό που έχει επιστημολογική σημασία είναι το ερευνητικό έργο του κάθε φιλοσόφου και η στάση του απέναντι στην αριστοτελική φιλοσοφία.
Στο πλαίσιο του μεταφιλοσοφικού τύπου υποδοχής «κατασκευάζονται» δύο επίπεδα: τα προβλήματα και τα θέματα της αριστοτελικής φιλοσοφίας από τη μία και στο δεύτερο επίπεδο τα ίδια προβλήματα διατυπώνονται με την ορολογία των φιλοσόφων της σύγχρονης πολιτικής φιλοσοφίας. Χαρακτηριστικά αναφέρω την αριστοτελική θεωρία περί του αγαθού και την «καθολική θεωρία του αγαθού» του Charles Taylor. Οι δύο φιλοσοφικές θεωρίες διαμεσολαβούνται μέσω της σχέσης που μπορεί να ονομασθεί: επιστημολογική καταγωγή ή προέλευση. Ο Taylor επισημαίνει, ότι η αριστοτελική ηθική καθίσταται αναπόσπαστο στοιχείο (περιεχόμενο) της σύγχρονης κοινωνικής και πολιτικής φιλοσοφίας επειδή εισάγει την ιδέα του «αγαθού βίου».
Στο πλαίσιο του ερμηνευτικού τύπου υποδοχής (Hans-Georg Gadamer, Hannah Arendt, Seyla Benhabib κ.α.) τα επιστημολογικά και θεωρητικά πρωτεία αποκτά ο «ερμηνευτικός ορίζοντας», εντός του οποίου οι ιδέες και τα σχήματα του Αριστοτέλη ανασυγκροτούνται και ανακατασκευάζονται. Η ουσιοκρατική ηθική, κοινωνική και πολιτική φιλοσοφία του Αριστοτέλη βρίσκει τη σύγχρονη έκφρασή της στην ακόλουθη διατύπωση της Seyla Benhabib: «Οι αρχές του καθολικού σεβασμού και της εξισωτικής αμοιβαιότητας είναι η δική μας φιλοσοφική διασάφηση των συγκροτησιακών στοιχείων της ηθικής σκοπιάς μέσα στον κανονιστικό ερμηνευτικό ορίζοντα της νεωτερικότητας».
Στο επιστημολογικό πλαίσιο του κριτικού τύπου υποδοχής οι ιδέες της αριστοτελικής φιλοσοφίας μετασχηματίζονται σε «έννοιες» κατά το εγελιανό πρότυπο. Δεν ενσωματώνονται γραμματολογικά σε ένα μοντέλο σκέψης, ούτε εντάσσονται σ’ έναν «ερμηνευτικό ορίζοντα». Το ίδιο το περιεχόμενό τους και κανονιστικά στοιχεία τους καθίστανται αντικείμενα κριτικής επεξεργασίας με βάση την αρχή, σύμφωνα με την οποία η φιλοσοφία οφείλει να είναι μοντέρνα, δηλαδή να εκφράζει την εποχή της (βλ. Hegel και Adorno). Στην περίπτωση της κριτικής θεωρίας (στην κλασσική εκδοχή, των Horkheiner/Adorno και στη μεταγενέστερη έκφρασή της με τους Habermas/Apel) η αριστοτελική φιλοσοφία ανασυγκροτείται με τους επιστημολογικούς όρους της σκέψης του παρόντος και όχι με τους όρους της επιστημολογικής καταγωγής. Η αριστοτελική ιδέα «αγαθού βίου» και του «ευ ζην» δεν είναι αξίες, αλλά πραγματολογικές καταστάσεις της ορθολογικής μορφής ζωής.