Μια ροζ ιστορία σε αποχρώσεις γκρι πουλάει φαντασιώσεις στο γυναικείο πληθυσμό και σπάει ρεκόρ εισιτηρίων στις αίθουσες κινηματογράφων και βιβλίων στο Ίντερνετ και σε βιβλιοπωλεία παγκόσμια. Από το ροζ στο γκρι υπάρχει μια μεγάλη απόσταση. Οι γυναίκες δημιουργοί της ταινίας και η συγγραφέας του πολυδιαβασμένου βιβλίου φαίνεται να το γνωρίζουν καλά και εξιτάρουν το γυναικείο κοινό της μέσης ηλικίας.
Το γκρι σαν χρώμα ενισχύει την ψυχική σκληρότητα και αδιαλλαξία, αλλά αποπνέει σοβαρότητα και ελκύει. Είναι οι αποχρώσεις μεταξύ άσπρου και μαύρου που περικλείουν όψεις του ερωτισμού και του φετιχισμού, σεξουαλική διέγερση και ακολασία, μυστικισμό με αισθησιασμό ή διαστροφή. Όταν κάτι ξεφεύγει από το πλαίσιο, το συνηθισμένο θεωρείται διαστροφή. Έχουμε την πικάντικη σεξουαλικότητα που ονομάζεται kinky, την ομοφυλοφιλία, το σοδομισμό και άλλες μορφές ασυνήθιστου ερωτισμού. Απαγορευτικά όρια που καταρρίπτονται για να υπερνικήσουν το φόβο του θανάτου και να οδηγήσουν στην ηδονή. “Ερωτισμός είναι η μέχρι θανάτου δοκιμασία της ζωής”, έγραφε το 1957 ο Georges Bataille.
Η παλέτα των ερωτικών περιπτύξεων στην πολυσυζητημένη ταινία βάφεται από τα χρώματα του ψυχισμού του ήρωα της ταινίας, του επιχειρηματία Christian Grey, ο οποίος εξουσιάζει συναισθηματικά την φοιτήτρια Anastasia Steele και ενώ καταφέρνει να την κάνει υποτακτική του, την ερωτεύεται παράφορα και τελικά σπάει όλους τους κανόνες και τα δεδομένα του, γράφοντας μια νέα σελίδα στην ιστορία του ερωτικού σινεμά.
Tα όρια μεταξύ επιτρεπτού και απαγορευμένου, η παράβαση τους, η φύση της σεξουαλικής ορμής του ανθρώπου και η διαπλοκή πόνου και ηδονής στον έρωτα συνυπάρχουν. Επιθυμίες και φόβοι υφαίνουν το περιεχόμενο της ερωτικής έκφρασής μας, είτε είναι η ανάγκη μας για οικειότητα, είτε η ευχαρίστηση της κυριαρχίας πάνω στον άλλο, είτε η αναζήτηση του ιδανικού. Ερωτισμός και σεξουαλικότητα, αισθησιασμός και ηδονή κυριαρχούν στον κινηματογράφο από τις απαρχές του (1).
“O ερωτισμός είναι μία από εκείνες τις έννοιες που προκαλούν να τις ορίσεις. Για τους περισσότερους είναι ζήτημα φαντασίας, είναι το υλικό από το οποίο φτιάχνονται τα όνειρα”, αναφέρει χαρακτηριστικά η γερμανίδα παραγωγός Regina Ziegler.
Εμπνευσμένη από το Twilight η συγγραφέας Erika Mitchel που υπογράφει την τριλογία ως E.L. James, μετέτρεψε τις φαντασιώσεις μιας μεσήλικης αστής σε παγκόσμια υστερία, σπάζοντας το ρεκόρ σε πωλήσεις βιβλίων σε μια εβδομάδα, κερδίζοντας έτσι εκατομμύρια δολάρια και υλοποίησε ένα άπιαστο όνειρό της.
Η ταινία “50 αποχρώσεις του γκρι”, που σκηνοθετήθηκε από γυναίκα, την Sam Taylor-Johnson, έσπασε ρεκόρ εισιτηρίων και κυριαρχεί στα διεθνή box office. Στην Ελλάδα από την πρώτη ημέρα προβολής της έχουν κοπεί πάνω από 240.000 εισιτήρια, ενώ το 54% προέρχονται από την επαρχία, σημειώνοντας ρεκόρ όλων των εποχών. Είναι αξιοσημείωτο ότι γυναίκες δημιούργησαν μια ταινία που κυρίως απευθύνεται στο γυναικείο φύλο, 92% του κοινού είναι γυναίκες και δεν είναι καθόλου συναισθηματική με τον κλασσικό τρόπο ή μελό όπως συνηθίζεται, αλλά μια ταινία που προβάλλει τη γυναικεία σεξουαλικότητα με γήινα πάθη, ανομολόγητες επιθυμίες, γεμάτη βίτσια και ανολοκλήρωτο έρωτα.
Πρόκειται για ένα ερωτικό θρίλερ θα έλεγα, αφού και το βιβλίο είναι γραμμένο πάνω στη γνωστή σειρά με βαμπίρ, το Twilight, που χτίζει με την κατάλληλη μουσική και τα χρώματα που κυριαρχούν στο έργο την σχέση μεταξύ ανδρός και γυναικός, η οποία στην κορύφωσή της οδηγείται σε ηδονή και ματαίωση. Ένα ψυχολογικό υπόβαθρο που είναι συνηθισμένο στην έβδομη τέχνη.
Αναλύοντας το θέμα του ερωτισμού στο σινεμά, θυμόμαστε ότι τα βαμπίρ στις ταινίες του Δράκουλα, ή τη θηλυκή εκδοχή του ερωτισμού που προέρχεται μέσω του πόνου και της αγωνίας και βασίζεται στην Carmilla, έργο του συγγραφέα Sheridan le Fanu- γράφτηκε το 1871 και αφηγείται τις περιπέτειες της Carmilla Karnstein, μεταφέρθηκε το 1960 στην ταινία Blood and Roses” ή με το γαλλικό της τίτλο “Et Mourir de plaisir”‘ (να πεθαίνεις από απόλαυση) του Roger Vadim- έχουν μεγάλη πέραση στην οθόνη. Αυτό το είδος διαστροφικής ηδονής που προκαλεί ρίγη έξαψης και φόβου πάνω στον οποίο είναι βασισμένο και το βιβλίο της Erika Mitchel τελικά έχει μεγάλη απήχηση και πουλάει ακόμα.
Ο έρωτας στον κινηματογράφο είναι μια παλιά ιστορία που μετράει από την εποχή του βωβού σινεμά και ολοκληρώνεται με μια ταινία που κυριαρχεί εδώ και δύο εβδομάδες.
Ο αισθησιασμός στο σινεμά έχει την τιμητική του τη δεκαετία του ’70. Ταινίες όπως: Το βαθύ λαρύγγι, Μαλίτσια, Η ιστορία της Ο, Εμμανουέλλα, αλλά και το περίφημο Τελευταίο ταγκό στο Παρίσι, είναι πορνογραφικές και δείχνουν την απόλυτη
εξοικείωση με το σεξ μεταξύ ομοφύλων και μη. Στις ταινίες του 21ου αιώνα επικρατεί ένας ερωτισμός ερεθιστικός και ακραίος, με πόζες που διεγείρουν τη φαντασία, προβοκάρουν, σοκάρουν, αλλά οι γυναίκες είναι πιο δυναμικές από τις προηγούμενες δεκαετίες. Διεκδικούν και ισορροπούν ανάμεσα στην ωμή βία και το σεξ, ανατρέποντας τα μέχρι τώρα δεδομένα και στεγανά περί κυριαρχίας του ανδρικού φύλου. Η Ντέμι Μουρ, η Κάθριν Ζέτα Τζόουνς, η Σάρον Στόουν, η Σάντρα Μπούλοκ, η Αντζελίνα Τζολί, σπάνε τα ταμεία, αλλά και τα δόντια των συμπρωταγωνιστών τους.
Ο αισθησιασμός είναι η ικανότητα έργου, προσώπου, τέχνης ή κατάστασης να διεγείρει τις αισθήσεις και την ερωτική διάθεση (Wikipedia). Δεν συνδέεται απαραίτητα με την διαστροφή και δεν αποτελεί κατ’ ανάγκη πορνογραφία. Όμως αυτή η ταινία αναφέρεται σε διαστροφή και σε ηθική παρενόχληση. Ένας όρος που επινόησε η ψυχίατρος Mαrie-France Hirigoyen το 1998 για τη διαστροφική βία και αποκαλύπτει όλες τις πτυχές της στο ομώνυμο βιβλίο της, που βοηθάει να αποκαλυφθεί η υπόγεια βία που κρύβεται στα ζευγάρια και λειτουργεί με το δίπολο θύμα- θύτης.
Όλοι θέλουμε να βλέπουμε πίσω από αυτό που φαίνεται και η συνταγή που ακολουθεί η ταινία είναι μοναδική για να μας εξιτάρει. O πρωταγωνιστής φοράει τη μάσκα του επιτυχημένου κοινωνικά ατόμου που σαγηνεύει τις ερωμένες υποτακτικές του και τις οδηγεί με την θέλησή τους στο play room, στο κόκκινο δωμάτιο της ηδονής. Η ταινία δεν θεωρείται αντιπροσωπευτική του είδους, όπως για παράδειγμα η Γραμματέας του 2002, που περιγράφει με κυνισμό την επικράτηση της ανδρικής επιβολής πάνω στη πειθήνια γυναίκα. Στις 50 αποχρώσεις του γκρι ένας διακεκριμένος επιχειρηματίας κρύβει τα βίτσια του υπογράφοντας συμφωνητικά ερωτικού περιεχομένου με τα υποψήφια αντικείμενα του πόθου του, για να εξασφαλίζει την άψογη εικόνα του και να μην αποκαλυφθεί ο αληθινός του χαρακτήρας. Έχει διπλή ζωή και ταυτότητα. Είναι ένας επίκαιρος ήρωας που διαπραγματεύεται διαρκώς κανόνες ενός αρρωστημένου παιχνιδιού, όπου ο πόνος εναλλάσσεται με την ευχαρίστηση.
Με αυτή την έννοια αξίζει να αναλύσει κανείς ένα μαζικό φαινόμενο. Πως εξηγείται ότι ένα βιβλίο με απλή γραφή που αφηγείται τα πάθη της ηρωίδας και με μια συνηθισμένη πλοκή εκτοξεύεται σε χρόνο ρεκόρ στην κορυφή, γίνεται παγκόσμιο best seller, μεταφράζεται σε 40 γλώσσες και διαρκώς καταρρίπτει νέα ρεκόρ πωλήσεων; Τι κάνει αυτή την τριλογία να κερδίζει σε πωλήσεις τον Κώδικα Ντα Βίντσι και τον Χάρρυ Πότερ και να γίνεται ταινία με τεράστια εισπρακτική επιτυχία και στη χώρα μας;
Σε μια γκρίζα καθημερινότητα όπου τα πάντα αμφισβητούνται και ανατρέπονται, μια ταινία που προβάλλει τον ερωτισμό τραβάει σα μαγνήτης τον κόσμο από την οθόνη της τηλεόρασης και τον φέρνει στη σκοτεινή αίθουσα, με τα βελούδινα καθίσματα, όπου ανάμεσα σε άλλους θεατές μπορεί να βιώσει μια ερωτική εμπειρία απαλλαγμένη από ενοχές. Μια ενδιαφέρουσα και ασυνήθιστη ερωτική πρόταση που δεν του δημιουργεί μεγάλες αλλαγές στη ζωή του, δεν τον παρασύρει σε μια χίμαιρα όπως μια ερωτική σχέση, αλλά από την πολυθρόνα του, ασφαλής και προστατευμένος, μπαίνει σε μια κατάσταση προσομοίωσης, για να λυτρώσει τα πάθη του και να ελευθερώσει τη φαντασία του. Η ταινία είναι γνωστή ως “πορνό των μαμάδων” γιατί εκφράζει τη μέση ηλικία γυναικών που μπορούν να φαντασιώνονται πράγματα ανομολόγητα και να ξεφεύγουν από το ρόλο της ρουτίνας που δεν οδηγεί σε έκσταση, σε ηδονή, σε ικανοποίηση των ενστίκτων.
Όπως συμβαίνει και στα video games σε παιχνίδια προσομοίωσης που σε βάζουν σε καταστάσεις εμπνευσμένες από την πραγματικότητα, έτσι και οι ταινίες δημιουργούν τεχνιέντως την ατμόσφαιρα ώστε να σε παρασύρουν να ζήσεις εκ του ασφαλούς μια ερωτική ιστορία, ένα ακραίο πάθος και μετά από δύο ώρες να επιστρέψεις στην ασφαλή περιοχή που επέλεξες στην καθημερινότητά σου. Πίσω στο σπίτι και στα καθημερινά καθήκοντα. Η ταινία αγγίζει τα όρια της υστερίας στις ηλικίες των άντα. Γυναίκες στα πρόθυρα της εμμηνόπαυσης ή λίγο μετά αναζητούν τρόπους να κρατήσουν τη νεανικότητα και τον ενθουσιασμό τους για ζωή, όπως η συγγραφέας του έργου, μητέρα δύο παιδιών που κατέγραψε τις φαντασιώσεις της για να ξεφύγει από την κρίση της μέσης ηλικίας και τις ψυχολογικές της προεκτάσεις. Βέβαια τα ερωτικά παιχνίδια δεν είναι τόσο αθώα όσο παρουσιάζονται στην ταινία, με σαφή όρια και αμοιβαίες συμφωνίες.
“Ενδίδουμε στα πάθη για να ξεχαστούμε μέσω της πρόσκαιρης απόλαυσης. Να ξεχαστούμε από την ευθύνη της ζωής μας. Το πάθος είναι ένας ψευδής δρόμος προς την λύτρωση. Η ηδονή είναι ένα ναρκωτικό που μας βουλιάζει βαθιά στη νοσηρότητα”, γράφει ο φιλόσοφος Γιάννης Ανδριανάτος. Ως αντίδοτο στη λύπη για τις απώλειες, στον φόβο του πρόσκαιρου της ζωής ακολουθούμε τα πάθη της ψυχής για να ξεφύγουμε από τον εαυτό μας και τις ανεκπλήρωτες επιθυμίες μας.
Στο έργο ο Christian είναι ένας τρομαγμένος άνδρας που κρύβεται πίσω από το προσωπείο του παρορμητικού, ανικανοποίητου σαδιστή. Αγαπά τις γυναίκες αλλά είναι ανίκανος να αγαπήσει τη γυναίκα. Δεν μπορεί να δεσμευτεί αν και δείχνει να θέλει να βιώσει βαθύτερα συναισθήματα. Τελικά ακριβώς όπως ο Δον Ζουάν κρύβει στο απύθμενο πάθος του για αποπλάνηση το δικό του παιδικό τραύμα. Οι γυναίκες που γοητεύονται από την αυτοπεποίθηση του Dominator, τον ακολουθούν στην ακολασία, χωρίς συναισθηματισμό. Εκείνος ικανοποιεί τις υποτακτικές του (submissive) μέσα από εκστατικές στιγμές, ξέρει να τις οδηγεί στην ηδονή, ενώ εκείνες αποτελούν τρόπαια στην εκκεντρική παθολογία του. To play room είναι γεμάτο αξεσουάρ και αντικείμενα που διεγείρουν προκαλώντας φόβο για το άγνωστο. Έχει αναφορές στο απαγορευμένο έργο του Μαρκήσιου ντε Σαντ – από τον οποίο προέρχεται ο όρος σαδισμός- “Η φιλοσοφία στο Μπουντουάρ”, το οποίο έγραψε το 1795 και περιγράφει την αποπλάνηση μιάς άλλης παρθένας της Ευγενίας από τον ακόλαστο Ντολμανσέ και την μύησή της στις πρακτικές του ακραίου ηδονισμού. Όμως η ταινία είναι λιγότερο ακραία και κυνική από ότι θα περίμενε κανείς από τον τίτλο της. Είναι περισσότερο στηριγμένη σε συναισθηματικές απολήξεις της προσωπικότητας του ήρωα και την εσωτερική του πάλη παρά σε σαδομαζοχιστικές σκηνές, ίσως γιατί είναι γυρισμένη και γραμμένη από την γυναικεία οπτική.
Αν και φαινομενικά ο σαδιστής δείχνει δυναμικός και ελεύθερος χαρακτήρας, ουσιαστικά είναι εξαρτημένος από το θύμα του με τρόπο διεστραμμένο, αναφέρει ο Εριχ Φομ στο βιβλίο του “Ανατομία της ανθρώπινης καταστροφικότητας”. Ο σαδιστής χρειάζεται ένα μαζοχιστή για να ασκεί έλεγχο και δύναμη πάνω του, για να νιώθει ισχυρός. Διαρκώς όμως οι ρόλοι εναλλάσσονται, γιατί γίνεται ο ίδιος θύμα της εξάρτησής του αυτής από τον μαζοχιστή. Είναι μια σχιζοειδής προσωπικότητα που αγγίζει τα όρια της ψύχωσης και παραμένει αγιάτρευτος και ουσιαστικά μόνος παρά τις συχνές εναλλαγές ερωτικών συντρόφων. Αυτή είναι η ανάλυση της προσωπικότητας του Christian Grey που δεν τολμάει να αντιμετωπίσει το γκρίζο της ψυχής του, να έρθει αντιμέτωπος με τη σκιά του και να βγει από το λαβύρινθο των παθών του.
Μέχρι που σαγηνεύει την Anastasia, ένα ευαίσθητο πλάσμα, το οποίο μπορεί να αναστήσει την νεκρή του ψυχή. Κάνει αρκετές υπερβάσεις μαζί της. Εκείνη μπαίνει στον κόσμο του, τολμάει να φτάσει στα άκρα για να ανακαλύψει τον κρυμένο της αισθησιασμό και να τον οδηγήσει στην αληθινή αγάπη, στον ουσιαστικό έρωτα. Ερωτισμός σώματος και καρδιάς είναι ιερός ερωτισμός. Η ερωτική συγγενεύει με τη θρησκευτική εμπειρία. Εξ ου και τα ονόματα των ηρώων έχουν αναφορές στο Χριστό. Ο έρωτας με αυτή την υπερβατική μορφή εκφράζει τη λαχτάρα του ανθρώπου να υπερβεί τα όρια της ατομικής του φθαρτότητας. Το όνομα της παραπέμπει σε ψυχική ανάσταση-Anastasia. Το δικό του όνομα έχει αναφορές στο Χριστό-Christian και το δικό της συνδέεται με το δικό του. Εκείνη είναι το ατσάλι (Steele), η σταθερή δύναμη ακεραιότητας και ανεξαρτησίας που θέλει να τον οδηγήσει πέρα από τις επιθυμίες και την παρόρμησής του να ελέγχει τους άλλους, στην αγάπη. Εκείνος είναι χαμένος στη σκιά των παθών και του πόνου του, χαμένος σε αποχρώσεις του γκρι (Grey).
Christian:Που ήσουν τόσα χρόνια;
Anastasia: Περίμενα…
Δεν είμαι αυτό που θέλεις
Christian: Οχι είσαι όλα όσα θέλω
Anastasia: Γιατί θέλεις να με τιμωρήσεις;
Christian: Γιατί έτσι είμαι, 50 αποχρώσεις της διαστροφής…αυτός είμαι.
Οι “50 αποχρώσεις του γκρι” υποδηλώνουν αυτό που λέει ο τίτλος. Ο έρωτας όπως και η ζωή δεν είναι μονοδιάστατος. Έχει πολλές πλευρές, παραμέτρους και ιδιαιτερότητες. Δεν μπορούμε να κρίνουμε με απλοϊκό και περιοριστικό τρόπο, κάτω από συγκεκριμένη οπτική γωνία μια ταινία που στέλνει τόσα μηνύματα για τη γυναικεία σεξουαλικότητα, τις ηδονές του σώματος και τα τραύματα της ψυχής, το παιχνίδι της εξουσίας στον έρωτα που ξεπερνάει τα όρια της ηθικής παρενόχλησης. Το φαινόμενο αυτό που αγγίζει και συγκινεί για κάποιο λόγο μαζικά, παρουσιάζει μια διάσταση της καταπιεσμένης γυναικείας σεξουαλικότητας και τους περιορισμούς που θέτει η ηλικία, που δεν μπορούμε να αγνοήσουμε. Ο μέσος άνθρωπος κρύβεται πίσω από την απιστία και το ψέμα του καθωσπρεπισμού, αδιαφορώντας για την ουσία των ηθικών αξιών, ρυθμίζει τη συμπεριφορά του σύμφωνα με τους τύπους και καταπιέζει τον αληθινό εαυτό του, ο οποίος αν το θελήσει πραγματικά μπορεί να μετατρέψει το σαρκικό πάθος σε αναζήτηση πνευματικών αξιών ώστε να ελευθερωθεί και να θεραπευτεί.
Ο έρωτας μπορεί να απογειώσει την ψυχή του ανθρώπου αν είναι αμοιβαίος και απαλλαγμένος από τα κατώτερα πάθη, που οδηγούν την ψυχή σε μεγαλύτερο πόνο παρά σε ευχαρίστηση. Η ψυχή δεν αναπαύεται ούτε ανασταίνεται σε ακραίες καταστάσεις. Από την στιγμή της ερωτικής συνάντησης δύο ανθρώπων τίποτα δεν μπορεί να ακολουθήσει συγκεκριμένους κανόνες και δομές. Ένα παιχνίδι για δύο μπορεί να είναι εξαιρετικά ωραίο ή μοιραίο. Δεν μπορεί να προβλεφθεί και να αποφευχθούν τα τραύματα που γεννά η άγνοια και η ανωριμότητα. Γεννιέται μεταξύ των ερωτικών συντρόφων μια αισθησιακή σχέση που αλλάζει αμετάκλητα τη ζωή τους. Το ερώτημα όμως παραμένει αναπάντητο για τον αναγνώστη. Αξίζει να εξερευνήσει κάποιος όλες τς αποχρώσεις του αισθησιασμού του ή όχι;
“All that dull grey and strict lines on her still can’t hide her luscious figure. Being tied like that on the back, obviously not by her own doing, restriction imposed on her. She is aware of that, that a glimpse of that fire is still visible to those who can see past the grey….
The crossing of her legs, calfs gently brushing against each other, keeping a dash of the sensation still alive”. The fire within, by Lava Chambers.
Προτείνω να δείτε την ταινία και τη ζωή από άλλη οπτική, χωρίς τους περιορισμούς της λογικής, με εκστατικά μάτια. Πορευτείτε με επίγνωση στην επιλογή της καρδιάς!
