Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότεροι Αμερικανοί συλλαμβάνονται από ξένες κυβερνήσεις με κατηγορίες τις οποίες οι ΗΠΑ θεωρούν ψευδείς ή πολιτικού χαρακτήρα.
Το πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι ο δημοσιογράφος της Wall Street Journal, Ιβαν Γκερσκόβιτς, ο οποίος συνελήφθη την περασμένη εβδομάδα από τις ρωσικές αρχές και κατηγορήθηκε για κατασκοπεία. Ο 31χρονος δημοσιογράφος, που είχε καλύψει τη νέα εποχή ομηριών από κράτη, έγινε ξαφνικά το πρόσωπό της.
Ο Τζον Μπόλτον, ο οποίος ήταν σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας του πρώην προέδρου, Ντόναλντ Τραμπ, χαρακτήρισε τη σύλληψη του Γκερσκόβιτς «πράξη κρατικής τρομοκρατίας», που έγινε για να ασκήσει πίεση στον πρόεδρο Μπάιντεν. «Πρόκειται για την πιο στοχευμένη ομηρία που μπορείτε να φανταστείτε», είπε.
Μέσα σε λίγες ώρες από τη σύλληψή του, την Τετάρτη, υψηλόβαθμα στελέχη της αμερικανικής κυβέρνησης αρνήθηκαν τις κατηγορίες εναντίον του Γκερσκόβιτς, ζήτησαν ευθέως την απελευθέρωσή του και κατηγόρησαν τη Μόσχα ότι στοχοποιεί Αμερικανούς. «Αφήστε τον να φύγει», δήλωσε ο Τζο Μπάιντεν στους δημοσιογράφους την Παρασκευή.
«Η Wall Street Journal απαιτεί την άμεση απελευθέρωση του συναδέλφου μας Ιβαν Γκερσκόβιτς, ενός διακεκριμένου δημοσιογράφου που συνελήφθη ενώ έκανε ρεπορτάζ στη Ρωσία», ανέφερε η εφημερίδα σε ανακοίνωσή της το Σάββατο. «Κανένας δημοσιογράφος δεν πρέπει να συλλαμβάνεται επειδή κάνει απλώς τη δουλειά του».
Την Κυριακή, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Αντονι Μπλίνκεν, τηλεφώνησε στον Ρώσο ομόλογό του, Σεργκέι Λαβρόφ, μεταφέροντας τη «σοβαρή ανησυχία» του για την κράτηση. Η Ρωσία δήλωσε από την πλευρά της ότι ενεργεί σύμφωνα με τους δικούς της νόμους, με το υπουργείο Εξωτερικών να δηλώνει ότι «είναι απαράδεκτο οι αξιωματούχοι στην Ουάσινγκτον και τα δυτικά μέσα ενημέρωσης να προκαλούν αναστάτωση με σαφή πρόθεση να δώσουν στην υπόθεση αυτή πολιτικό χρώμα».
Νυν και πρώην αξιωματούχοι των ΗΠΑ και άλλοι παρατηρητές της υπόθεσης ομηρίας επισημαίνουν ότι η κράτηση ενός Αμερικανού δημοσιογράφου από τη Ρωσία -για πρώτη φορά μετά από σχεδόν τέσσερις δεκαετίες- είναι ένα θρασύτατο βήμα, ειδικά όταν συνοδεύεται από την κατηγορία της κατασκοπείας.
«Υπάρχει μια αξιοσημείωτη, μια δραματική αύξηση Αμερικανών ομήρων και γενικά ομήρων που είναι δημοσιογράφοι», δήλωσε ο πρώην κυβερνήτης του Νέου Μεξικού, Μπιλ Ρίτσαρντσον, ο οποίος έχει ένα ίδρυμα που συνεργάζεται με τις οικογένειες των κρατούμενων Αμερικανών για την απελευθέρωσή τους.
Το Ιδρυμα James W. Foley Legacy Foundation μετρά 54 Αμερικανούς πολίτες ή μόνιμους κατοίκους που θεωρούνται όμηροι σε 15 χώρες, συμπεριλαμβανομένων αντιπάλων όπως η Κούβα και συμμάχων όπως η Αίγυπτος και η Σαουδική Αραβία. Το ίδρυμα πήρε το όνομά του από τον Αμερικανό δημοσιογράφο που απήχθη από το Ισλαμικό Κράτος και δολοφονήθηκε στη Συρία το 2014.
Ο μηχανισμός των ΗΠΑ για τους κρατούμενους πολίτες τους
Από τις αρχές του περασμένου έτους, όταν η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, οι ΗΠΑ βρέθηκαν να διαπραγματεύονται ανοιχτά με τη Μόσχα για την απελευθέρωση τριών Αμερικανών πολιτών. Ο Τρέβορ Ριντ, πρώην Αμερικανός πεζοναύτης, απελευθερώθηκε στο πλαίσιο ανταλλαγής κρατουμένων τον Απρίλιο του 2022. Η σταρ του γυναικείου μπάσκετ, Μπρίτνεϊ Γκράινερ, που συνελήφθη λίγες ημέρες πριν από την εισβολή με κατηγορίες για ναρκωτικά, πέταξε στην πατρίδα της μετά από ανταλλαγή τον Δεκέμβριο. Ενας άλλος πρώην Αμερικανός πεζοναύτης, ο Πολ Γουίλαν, έμεινε πίσω και στις δύο περιπτώσεις, αφού δεν κατέστη δυνατή η επίτευξη συμφωνίας γι’ αυτόν.
Τέτοια περιστατικά έχουν γίνει τόσο συχνά που οι ΗΠΑ έχουν δημιουργήσει μια γραφειοκρατική μηχανή για την αντιμετώπισή τους.
Ενας νόμος του 2020 -που πήρε το όνομά του από τον συνταξιούχο πράκτορα του FBI, Ρόμπερτ Λέβινσον, ο οποίος εξαφανίστηκε στο Ιράν το 2007 και τώρα θεωρείται νεκρός- καθιέρωσε 11 κριτήρια για το τι θα μπορούσε να συνιστά παράνομη κράτηση ενός Αμερικανού πολίτη. Ολοι οι Αμερικανοί δικαιούνται προξενική βοήθεια εάν κρατούνται στο εξωτερικό, αλλά ο χαρακτηρισμός ότι κρατούνται παράνομα ενεργοποιεί μια διαφορετική διαδικασία.
Ο ειδικός προεδρικός απεσταλμένος για θέματα ομήρων καθίσταται υπεύθυνος για την υπόθεση και απελευθερώνονται άλλοι πόροι. Η κυβέρνηση Μπάιντεν δηλώνει συστηματικά ότι δεν έχει «καμία υψηλότερη προτεραιότητα από την ανάκτηση και την επιστροφή των Αμερικανών που κρατούνται όμηροι ή κρατούνται άδικα στο εξωτερικό».
Σε μια στρατηγική που δεν συμβαίνει με τις τρομοκρατικές οργανώσεις ή τις συμμορίες που παίρνουν ομήρους, οι ΗΠΑ διαθέτουν συνήθως διπλωματικές οδούς με ξένες κυβερνήσεις που ανοίγουν τον δρόμο για διαπραγματεύσεις.
Αλλά υπάρχουν γεωπολιτικοί κίνδυνοι που ελλοχεύουν σε κάθε στροφή. Οι υποθέσεις συνήθως περιλαμβάνουν νομικές κατηγορίες, με τις χώρες να επιμένουν ότι πρέπει να διαφυλάξουν την ακεραιότητα των δικαστικών τους συστημάτων. Και η αποστολή στρατιωτικών δυνάμεων για τη διάσωση ή η καταβολή μεγάλων λύτρων δεν είναι γενικά στο τραπέζι όταν εμπλέκονται κυβερνήσεις.
Οι ΗΠΑ βρέθηκαν σε δίλημμα το 2018, όταν ζήτησαν από τις καναδικές αρχές να συλλάβουν διάσημη Κινέζα επιχειρηματία με κατηγορίες που σχετίζονται με τις αμερικανικές κυρώσεις στο Ιράν. Σε αυτό που ευρέως θεωρήθηκε ως αντίποινα, η Κίνα συνέλαβε δύο Καναδούς και τους κράτησε μέχρι το 2021, όταν οι ΗΠΑ δέχτηκαν μια συμφωνία κατόπιν της οποίας η γυναίκα αφέθηκε ελεύθερη.
Ο άνθρωπος των ειδικών αποστολών
Ο Ρότζερ Κάρστενς, ο οποίος κατέχει τη θέση του Ειδικού Προεδρικού Απεσταλμένου για θέματα ομήρων από το 2020, έχει γίνει το δημόσιο πρόσωπο της διπλωματίας των κρατουμένων. Πρώην ranger του στρατού, επαινείται από κάποιες οικογένειες Αμερικανών οι οποίοι κρατούνται στο εξωτερικό.
Ενας δικηγόρος που συνεργάστηκε τόσο με την κυβέρνηση Τραμπ όσο και με την κυβέρνηση Μπάιντεν για λογαριασμό κρατουμένων, δήλωσε ότι ο Ρ. Κάρστενς απαντά αμέσως στα γραπτά μηνύματα και είναι σε θέση να μεταφράσει την πολιτική σε μηνύματα που παρηγορούν τις οικογένειες. Ταυτόχρονα διαπραγματεύεται μέσα σε ένα πλαίσιο που δεν ελέγχει.
Τι θέλει η Ρωσία
«Οι πιο αδύναμες χώρες ενδιαφέρονται για ένα πολύ ευρύτερο φάσμα ζητημάτων όταν κρατούν Αμερικανούς ομήρους, ή τους κρατούν για μόχλευση, και αυτό μπορεί να είναι ολόκληρη σειρά από γεωπολιτικές παραχωρήσεις», είπε η Ντάνιελ Γκίλμπερτ, υπότροφος στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ και τη διεθνή ασφάλεια στο Dartmouth College, η οποία μελετά την ομηρία, μεταξύ άλλων, από κρατικούς φορείς.
Αυτός ο κανόνας μπορεί να εξηγήσει πώς Αμερικανοί έχουν επιστρέψει στην πατρίδα τους από χώρες όπως η Βόρεια Κορέα, η Τουρκία, η Αίγυπτος και η Μιανμάρ με αντάλλαγμα παραχωρήσεις που ήταν λιγότερο προφανείς ή συγκεκριμένες από μια ανταλλαγή κρατουμένων.
Αυτό αποκαλύπτει το ρωσικό πρόβλημα: όταν διαπραγματεύεται, με τις ΗΠΑ, τουλάχιστον, ενδιαφέρεται κυρίως για δημόσια ανταλλαγή κρατουμένων και καμία άλλη εναλλακτική λύση.
Οταν η Μπρίτνεϊ Γκράινερ συνελήφθη με κατηγορίες για ναρκωτικά λίγες ημέρες πριν από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, στα μέσα Φεβρουαρίου του 2022, οι ειδικοί προειδοποίησαν ότι οποιαδήποτε συμφωνία γι’ αυτήν θα περιπλεκόταν από την αδήριτη ανάγκη της Ρωσίας να πιστέψει ότι λαμβάνει ανταλλάγματα ανάλογης αξίας. Αυτό δεν άλλαξε τους μήνες που ακολούθησαν, ακόμη και όταν εξετάστηκαν διάφοροι συνδυασμοί και υπολογισμοί.
Οι ΗΠΑ έκαναν το ασυνήθιστο βήμα εκείνο το καλοκαίρι να πιέσουν ανοιχτά τη Ρωσία να δεχτεί αυτό που ονόμασαν «ουσιαστική πρόταση» για την Μπ. Γκράινερ και τον Π. Γουίλαν -η οποία, σύμφωνα με άτομα που γνωρίζουν το θέμα, περιελάμβανε την προσφορά απελευθέρωσης του Βίκτορ Μπουτ, ενός διακεκριμένου Ρώσου επιχειρηματία που καταδικάστηκε το 2012 σε ποινή κάθειρξης 25 ετών για εμπόριο όπλων.
Οι Ρώσοι είχαν επανειλημμένως επισημάνει ότι μια ανταλλαγή δύο προς ένα δεν θα ήταν ποτέ επαρκής. Τελικά, τον Δεκέμβριο, ο Β. Μπουτ ανταλλάχθηκε μόνο με την Μπ. Γκράινερ.
Παρόμοιο μοτίβο είχε εμφανιστεί όταν η Ρωσία απελευθέρωσε τον Τρ. Ριντ, ο οποίος εξέτιε ποινή φυλάκισης εννέα ετών αφού κρίθηκε ένοχος για επίθεση εναντίον δύο αστυνομικών. Οι ΗΠΑ έκριναν πως είχε κρατηθεί άδικα. Ο Τρ. Ριντ ανταλλάχθηκε με τον Ρώσο πολίτη Κονσταντίν Γιαροσένκο, ο οποίος είχε καταδικαστεί σε 20 χρόνια φυλάκισης το 2011 για συνωμοσία για λαθρεμπόριο κοκαΐνης στις ΗΠΑ.
Τα πρότυπα αυτών των δύο υποθέσεων δίνουν κάποια ιδέα για το πώς θα μπορούσαν να εξελιχθούν οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των ΗΠΑ και της Ρωσίας σχετικά με τον Ι. Γκερσκόβιτς. Ο κ. Ρίτσαρντσον, ο πρώην κυβερνήτης που έγινε διαπραγματευτής ομήρων, επί του παρόντος δεν εμπλέκεται στην υπόθεση του Ιβαν Γκερσκόβιτς.
Εικάζει ότι οι Ρώσοι κράτησαν τον Ι. Γκερσκόβιτς εν μέρει ως «τιμωρία», στον απόηχο των πρόσφατων αμερικανικών κατηγοριών κατά του Σεργκέι Τσερκάσοφ, τον οποίο το υπουργείο Δικαιοσύνης κατηγορεί ότι ενεργούσε ως παράνομος πράκτορας στις ΗΠΑ χρησιμοποιώντας βραζιλιάνικη ταυτότητα. Σημείωσε επίσης την επιδείνωση των αμερικανορωσικών σχέσεων και ότι η Ρωσία εστιάζει έντονα στις κατηγορίες για κατασκοπεία.
«Για να βγει ο Ιβαν, αυτό που χρειάζεται δεν είναι μόνο επίσημα κανάλια, αλλά και μη επίσημα κανάλια, και μια πολυδιάστατη εκστρατεία στα μέσα ενημέρωσης, όπως αυτή για την Μπρίτνεϊ Γκρίνερ, που ήταν πολύ αποτελεσματική», δήλωσε ο κ. Ρίτσαρντσον.