Πέρασαν 15 χρόνια από την τραγωδία του ρωσικού πυρηνοκίνητου υποβρυχίου «Κουρσκ» που βυθίστηκε στα παγωμένα νερά της Θάλασσας του Μπάρεντς, στις 12 Αυγούστου του 2000.
Στις 12 Αυγούστου 2000, το πιο σύγχρονο πυρηνικό υποβρύχιο του Βόρειου Στόλου του ρωσικού Πολεμικού Ναυτικού, «Κουρσκ», βυθίστηκε στη Θάλασσα του Μπάρεντς στη διάρκεια στρατιωτικών ασκήσεων.
Δύο εκρήξεις μέσα σε διάστημα δύο λεπτών, έστειλαν το υποβρύχιο και τα 118 μέλη του πληρώματος στο βυθό. Οι 95 από τους ναυτικούς πέθαναν αμέσως, ενώ τα υπόλοιπα 23 μέλη του πληρώματος του υποβρυχίου κατάφεραν να επιβιώσουν από τα κύματα των εκρήξεων, βρίσκοντας καταφύγιο στο πρυμναίο διαμέρισμα και έμειναν ζωντανοί για 8 ακόμη ώρες.
Η Ρωσία, πληροφορήθηκε για την τραγωδία του «Κουρσκ» το πρωί της 14ης Αυγούστου: «Στη Θάλασσα του Μπάρεντς, συνέβη δυστύχημα. Ρωσικό υποβρύχιο προσάραξε στο βυθό». Έτσι λιτά και χωρίς να δίνονταν λεπτομέρειες για το σκάφος που βυθίστηκε, ανακοίνωσαν την είδηση τα ρωσικά ΜΜΕ. Και αμέσως αναμεταδόθηκε σ΄ολόκληρο τον κόσμο. Από τη στιγμή εκείνη, τα διεθνή Μέσα παρακολουθούσαν τις προσπάθειες για την ανάσυρση του υποβρυχίου από το βυθό.
Όλες τις επόμενες ημέρες, ειδικά υποβρύχια μηχανήματα και οι μονάδες διάσωσης, προσπάθησαν ανεπιτυχώς να «δέσουν» στο «Κουρσκ». Τις αποτυχίες, οι υπεύθυνοι τις εξηγούσαν με τις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούσαν στη θαλάσσια περιοχή του ατυχήματος: Τα ισχυρά ρεύματα, την κακή ορατότητα και την κλίση του σκάφους.
Με τη βοήθεια ξένων ειδικών, οι μονάδες διάσωσης του ρωσικού ΠΝ κατάφεραν να ανοίξουν τη θυρίδα διαφυγής μόνο στις 21 Αυγούστου. Όταν ήταν πλέον πολύ αργά για το πλήρωμα, σύμφωνα με το αναλυτικό ρεπορτάζ του RBTH, που επιμελήθηκε το zougla. Το 2002 έκλεισε η ποινική έρευνα για τη βύθιση του πυρηνικού υποβρυχίου «Κουρσκ» και του θανάτου των 118 μελών του πληρώματος, λόγω έλλειψης αποδεικτικών στοιχείων. Το πόρισμα της έρευνας αναφέρει ως αιτία του ατυχήματος την έκρηξη ελαττωματικής τορπίλης υπεροξειδίου του υδρογόνου (HTP) που προκάλεσε αλυσιδωτές εκρήξεις στην αποθήκη των πυρομαχικών.
Σήμερα, 15 χρόνια μετά, οι συγγενείς των νεκρών ναυτικών επαναλαμβάνουν συνεχώς τη δική τους θεωρία: «Θα περάσει αρκετός καιρός μέχρι να μάθουμε αυτό που πραγματικά συνέβη στο «Κουρσκ», αλλά το σημαντικότερο για εμάς είναι ότι ξέρουμε: Οι άνθρωποί μας δεν υπέφεραν και δεν είναι ένοχοι για οτιδήποτε».
Στις 25 Οκτωβρίου 2000, οι δύτες ανέσυραν στην επιφάνεια 12 σορούς από το 9ο, το πρυμναίο διαμέρισμα του υποβρυχίου. Ο Αντρέι Πανάριν ήταν στο 4ο διαμέρισμα. Τους σορούς των υπόλοιπων ναυτικών -εκτός τριών που δεν βρέθηκαν- ανέσυραν μετά από ένα χρόνο.
Τα συμπεράσματα του πορίσματος της έρευνας δεν έχουν πείσει τους συγγενείς των ναυτών.
Οι περισσότεροι πιστεύουν πως η έρευνα διάσωσης κράτησε πολύ, υπήρξε μεγάλη καθυστέρηση στην αποδοχή βοήθειας από το εξωτερικό (σ.σ. οι ξένες διασωστικές ομάδες ξεκίνησαν το έργο τους την τρίτη ημέρα μετά τις ανακοινώσεις για προσφορά βοήθειας, που έγινε από αρκετές χώρες), «επειδή οι Ρώσοι συνηθίζουμε να έχουμε σαν αρχή μας τη διατήρηση του απορρήτου των αποστολών και όχι την προστασία της ζωής των ανδρών που την εκτελούν», υποστηρίζουν συγγενείς.
Γι’ αυτήν, το κρίσιμο ζήτημα που αφορά στο αν υπήρχε η δυνατότητα να σωθεί κάποιος από το «Κουρσκ» τις πρώτες ημέρες μετά το ατύχημα, έχει από καιρό κλείσει. «Το σημείωμα του Αντρέι Μπορίσοφ που δεν έδωσαν στη χήρα του, αν και το ζήτησε δικαστικώς, τα λέει όλα. Έμαθα, ότι το σημείωμα γράφτηκε με ημερομηνία 15 Αυγούστου. Τα παιδιά μας, μέχρι την 15η Αυγούστου ήταν ακόμα ζωντανά!», λέει ο Σοφία.
Η επιχείρηση διάσωσης
Ο Αντρέι Ζβιάγκιντσεφ, διοικητής της ομάδας δυτών της 328ης εξερευνητικής-διασωστικής ομάδας του ρωσικού Πολεμικού Ναυτικού, εισήλθε πρώτος το φθινόπωρο του 2000 στο κύτος του «Κουρσκ», σε βάθος 110 μέτρων και απομάκρυνε τα πτώματα 12 μελών του πληρώματος. Συμμετείχε επίσης στη διεθνή ομάδα που ανέσυρε το σκάφος από το βυθό.
«Το «Κουρσκ», το βρήκαν εντός του προβλεπόμενου χρονικού περιθωρίου ερευνών, όπως και έπρεπε να το βρουν. Το γεγονός ότι βρήκαν ένα σκάφος χωρίς ζωντανές ψυχές, είναι άλλο ζήτημα. Αλλά αυτό δεν εξαρτιόταν από την ταχύτητα της αναζήτησης …», διαβεβαιώνει ο Ζβιάγκιντσεφ.
Σύμφωνα με τον ίδιο, στις διασωστικές ενέργειες συμμετείχαν οι καλύτεροι δύτες του Στόλου, αλλά δεν υπήρχαν τα τεχνικά μέσα που θα τους επέτρεπαν να καταδυθούν σε αυτό το βάθος.
Αποτέλεσμα ήταν, η επιχείρηση για το άνοιγμα της μπουκαπόρτας να είχε γίνει με τη βοήθεια ξένων πλοίων-φορέων με Νορβηγούς δύτες. Το φθινόπωρο, στην ομάδα εντάχθηκαν επίσης ειδικοί από τη Ρωσία, τη Μεγάλη Βρετανία, την Ιρλανδία και τις Ηνωμένες Πολιτείες.
«Καταδυθήκαμε όλοι μαζί, μέσα σε ένα θάλαμο πίεσης σε βάθος 110 μέτρων και ζήσαμε εκεί 28 ημέρες, χωρίς να βγούμε στην επιφάνεια. Αυτές, είναι πραγματικά εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες. Τι σημαίνει βάθος 110 μέτρων; Είναι το βάθος όπου σε κάθε τετραγωνικό εκατοστό του σώματος σας ασκείται δύναμη 110 κιλών», διηγείται ο δύτης.
Πριν κατέβουν στο «Κουρσκ», οι δύτες εκπαιδεύτηκαν σε άλλο υποβρύχιο. Το μελετήσαμε τόσο εξονυχιστικά, έτσι ώστε να μπορούμε να δουλέψουμε πάνω στο σκάφος από μνήμης. Κολυμπάγαμε με δεμένα τα μάτια. Καταλαβαίναμε ότι στο βάθος που βρίσκεται το «Κουρσκ», επικρατεί το απόλυτο σκοτάδι.
Για τις εργασίες ανέλκυσης του «Κουρσκ», η Ρωσία δαπάνησε περίπου 70 εκατομμύρια δολάρια. Ο τρόπος που διεξήχθη η διαδικασία ήταν ο «βέλτιστος», με βάση τις επιλογές που είχαμε, λέει ο Ζβιάγκιντσεφ.
Η επιχείρηση αυτή ήταν μοναδική, ουδείς στον κόσμο πριν από αυτό το συμβάν είχε ξαναδοκιμάσει ένα παρόμοιο εγχείρημα, υπογραμμίζει ο ρώσος αξιωματικός του ΠΝ.
Αυτό που είδε ο Ζβιάγκιντσεφ στο «Κουρσκ» σε βάθος 110 μέτρων, όπως είπε ο ίδιος, συμπίπτει με τα πορίσματα της επίσημης έρευνας: «Για μένα, η έκρηξη της τορπίλης, είναι η πιο κατανοητή εκδοχή. Πιστεύω ότι είναι αλήθεια, επειδή είδα την κατάσταση στο εσωτερικό του σκάφους και τα έχω καταγράψει όλα.
Για τα υπόλοιπα σενάρια και θεωρίες, μπορούμε να μιλήσουμε όσο θέλετε, ακόμα και για το σενάριο της σύγκρουσης των υποβρυχίων. Η πραγματικότητα όμως που είδα εγώ, δεν αλλάζει».
Δικαστική έρευνα
Το 2005, ο Ρομάν Κολέσνικοφ, πατέρας του νεκρού αντιπλοίαρχου Ντμίτρι Κολέσνικοφ, υπέβαλε καταγγελία στο Δικαστήριο του Στρασβούργου (Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου – ΕΔΔΑ), απαιτώντας τη διενέργεια μιας πλήρους και ενδελεχούς έρευνας για την καταστροφή του υποβρυχίου.
Τότε, η σύζυγος του κυβερνήτη του «Κουρσκ» Γκενάντι Λιάτσιν, Ιρίνα, ήταν εναντίον της προσφυγής στο ΕΔΔΑ. «Είναι δύσκολο να το εξηγήσω, λέει σήμερα η Ιρίνα. «Δεν μπορούσα να τα κάνω τότε όλα μαζί, όταν ο πόνος από την μεγάλη μας απώλεια ήταν δυσβάστακτος και δεν μας ήταν κατανοητό πώς θα συνεχίζαμε τη ζωή μας. Έπρεπε να δοθεί χρόνος στους συγγενείς να αναρρώσουν από τις πληγές, να επανέλθουν σε πιο φυσιολογικές καταστάσεις. Γι’ αυτό ήμουν εναντίον».
Όταν ρωτήθηκε, αν ήρθε τώρα η ώρα ώστε να υποβάλει καταγγελία στο ΕΔΔΑ, η Ιρίνα απαντά, ότι σε κάθε περίπτωση αυτό είναι δικαίωμα των ατόμων που προσέφυγαν στο Δικαστήριο του Στρασβούργου την προηγούμενη φορά (σ.σ. ο Κολέσνικοφ απέσυρε την καταγγελία το 2009), αλλά δεν ξέρει, αν με αυτή τη διαδικασία θα γίνει η ζωή τους ευκολότερη και ρωτάει η ίδια: «Και ποιός είναι άραγε ο σκοπός αυτής της ενέργειας; Για να κατανοήσουμε την αλήθεια; Θα τιμωρηθεί κάποιος; Θα αλλάξει κάτι;».
«Για να με καταλάβετε καλύτερα, σας λέω ότι ο πατέρας μου είναι στρατιωτικός, ο σύζυγος το ίδιο, ο γιος μου είναι επίσης στρατιωτικός. Έτσι κατανοώ ότι την αλήθεια για αυτό που συνέβη θα την μάθουν, στην καλύτερη περίπτωση τα εγγόνια μου. Για μένα, το πιο σημαντικό πράγμα από αυτή τη τραγωδία είναι ότι τα παιδιά σε τίποτα απ’ όσα συνέβησαν δεν έφταιγαν».
Η πρώτη έκρηξη
Μεταξύ 11:40 και 13:40, το Κουρσκ, σύμφωνα με την άσκηση, έπρεπε να επιτεθεί στον εχθρό. Ωστόσο, ήδη στις 11:28 το σόναρ του Πιοτρ Βελίκι καταγράφει την πρώτη έκρηξη, και δύο λεπτά αργότερα ακολουθεί η δεύτερη. Το πλήρωμα εκλαμβάνει τα κτυπήματα ως ενεργοποίηση του ήχου της κεραίας ραντάρ. Η τορπίλη που έπρεπε να εκτοξεύσει το Κουρσκ κατά την προγραμματισμένη ώρα δεν εκτοξεύεται. Το υποβρύχιο δεν καταφέρνει να ολοκληρώσει τον προγραμματισμένο έλεγχο επικοινωνίας.
Στις 14:50, πλοία και ελικόπτερα ψάχνουν την περιοχή για τον εντοπισμό του Κουρσκ, αλλά δεν βρίσκουν τίποτα. Στις 23:00, το υποβρύχιο επρόκειτο να ολοκληρώσει μια άλλη εντολή επικοινωνίας. Στις 23:30, ο στόλος κηρύσσεται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, με το Κουρσκ να θεωρείται σε κατάσταση «κινδύνου».
Ο αρχηγός του Βόρειου Στόλου ξεκινά την επιχείρηση αναζήτησης
Ειδική ναυτική δύναμη υπό τον διοικητή του Βόρειου Στόλου, Ναύαρχο Βιατσεσλάβ Ποπόφ, ξεκινά την αποστολή αναζήτησης. Στις 4:51, το υποβρύχιο ανιχνεύεται στο βυθό της θάλασσας, 110 μέτρα κάτω από την επιφάνεια του νερού. Στις 07:15, ο Πρόεδρος Πούτιν ενημερώνεται για το περιστατικό.
Η πρώτη δημόσια ανακοίνωση
Στις 11:00, η υπηρεσία Τύπου του ρωσικού Πολεμικού Ναυτικού προβαίνει στην πρώτη δημόσια ανακοίνωση, σύμφωνα με την οποία υπήρξε ατύχημα στη Θάλασσα του Μπάρεντς με το υποβρύχιο Κουρσκ, γεγονός που το υποχρέωσε να κατέβει στο βυθό της θάλασσας.
Την ίδια ημέρα, ανακοινώνεται ότι έχει αποκατασταθεί η επαφή με το πλήρωμα και πως μέσω του καταδυτικού κώδωνα Kolokol έχει αντληθεί αέρας και ενέργεια στο πλοίο.
Ταυτόχρονα όμως, ο Διοικητής του Ρωσικού Ναυτικού Βλαντίμιρ Κουρογέντοφ προβαίνει σε μια απαισιόδοξη πρόβλεψη: υπάρχει μικρή πιθανότητα διάσωσης του πληρώματος. Η Νορβηγία, το Ηνωμένο Βασίλειο και οι ΗΠΑ προσφέρονται να συνδράμουν στην επιχείρηση διάσωσης, ωστόσο το ρωσικό Ναυτικό επιμένει ότι θα αντιμετωπίσει την κατάσταση, χωρίς ξένη βοήθεια.
Η επιχείρηση διάσωσης αρχίζει
Ανακοινώνεται επισήμως ότι έχει ξεκινήσει επιχείρηση διάσωσης με τη χρήση υποβρυχίων. Ρώσοι αξιωματούχοι του Υπουργείου Άμυνας πετούν στις Βρυξέλλες για συνομιλίες με το ΝΑΤΟ, σχετικά με πιθανή βοήθεια στη διάσωση του πληρώματος. Την ίδια ώρα, από την έδρα του Βορείου Στόλου αναφέρεται πως η επαφή με το πλήρωμα του Κουρσκ διατηρείται, αλλά δεν είναι σαφές ένα κάποια μέλη του έχουν τραυματιστεί.
Ο αναπληρωτής πρωθυπουργός ανακοινώνει πως το πλήρωμα του Κουρσκ δεν φαίνεται να είναι πλέον εν ζωή
Αποτυγχάνουν όλες οι προσπάθειες των υποβρυχίων διάσωσης να δέσουν στην καταπακτή διαφυγής του Κουρσκ. Η υπηρεσία Τύπου του Ρωσικού Πολεμικού Ναυτικού το αποδίδει στα ισχυρά υποθαλάσσια ρεύματα, την κακή ορατότητα και τη γωνία κλίσης του υποβρυχίου (περίπου 60 μοίρες). Αναφέρει επίσης, ότι η επιτυχία της επιχείρησης διάσωσης εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το πλήρωμα του Κουρσκ, δεδομένου ότι η καταπακτή διαφυγής είχε υποστεί σοβαρή βλάβη και ήταν δύσκολο να ανοίξει από το εξωτερικό.
Την ίδια ημέρα, ο Πρόεδρος Πούτιν δίνει το πράσινο φως για διεθνή συνδρομή, περιγράφοντας την κατάσταση ως «δύσκολη, ακόμη και κρίσιμη». Ο ρώσος Αναπληρωτής Πρωθυπουργός Ιλιά Κλεμπάνοφ ανακοινώνει ότι το πλήρωμα του Κουρσκ δεν φαίνεται να βρίσκεται πλέον εν ζωή.
Η διεθνής φάση της επιχείρησης διάσωσης αρχίζει
Ξεκινά η φάση της διεθνούς επιχείρησης διάσωσης. Νορβηγικό σκάφος που φέρει ένα βρετανικό υποβρύχιο διάσωσης φθάνει στη σκηνή της τραγωδίας. Η καταπακτή διαφυγής ανοίγει μόλις στις 21 Αυγούστου. Κάμερα κατεβαίνει στο εσωτερικό του υποβρυχίου, μέσω της οποίας επιβεβαιώνεται ότι το σύνολο του πληρώματος είναι νεκροί. Στις 17:00, αρχηγός του Βορείου Στόλου, Αντιναύαρχος Μιχαήλ Μοτσάκ επιβεβαιώνει επισήμως τον θάνατο όλων των μελών του πληρώματος του Κουρσκ. Αργότερα, θα λεχθεί ότι οι εμπειρογνώμονες μπέρδεψαν τους “τεχνικούς θορύβους” με τα σήματα SOS.
