Τρεις πηγές ισχύος διαθέτει η Χαμάς, και το Ισραήλ, που επιδιώκει να την αφανίσει, δεν μπορεί να τις αγγίξει όλες, επισημαίνει σε ανάλυσή του το βρετανικό περιοδικό Economist, αναδεικνύοντας αυτό που αποκαλεί «αναδυόμενη οικονομική αυτοκρατορία» της Χαμάς.
Οι τρεις πηγές της δύναμης της λεγόμενης «Αντίστασης» των Παλαιστινίων (αλλά και άλλων εξτρεμιστικών στοιχείων) που ελέγχει τη Λωρίδα της Γάζας είναι η δύναμη σε άνδρες και πολεμικό υλικό που διαθέτει στον αποκλεισμένο αυτό θύλακο, η σοβαρή απήχηση που έχουν οι ακραίες ιδέες της πέρα και έξω από τη Γάζα, και τα εισοδήματά της.
Για να καταφέρει το Ισραήλ να εξοντώσει πράγματι την ακραία ισλαμιστική οργάνωση που ξεκίνησε τον πόλεμο στις 7 Οκτωβρίου, θα πρέπει και να διαλύσει την οικονομική της ισχύ, η οποία όμως κρύβεται πολύ πέρα από τη Γάζα, ή τη Δυτική Οχθη. Εντοπίζεται σε άλλες, φιλικές προς τη Χαμάς χώρες.
Εξοπλισμένη με ειδικούς στο ξέπλυμα χρήματος, διαθέτοντας εξορυκτικές εταιρείες και άλλα, η οικονομική αυτοκρατορία της οργάνωσης εκτιμάται ότι αποφέρει έσοδα άνω του 1 δισεκ. δολαρίων τον χρόνο. Φτιαγμένη προσεκτικά για να αποφεύγει τις κυρώσεις της Δύσης, η αυτοκρατορία αυτή είναι εκτός βεληνεκούς τόσο για το Ισραήλ όσο και για τους συμμάχους του.
Τα έσοδα της Χαμάς καλύπτουν κάθε είδους ανάγκες, από τους μισθούς των δασκάλων στη Γάζα ως το κόστος αγοράς πυραύλων, εξηγεί ο Economist. Περίπου 360 εκατομμύρια δολάρια κάθε χρόνο προέρχονται από φόρους εισαγωγής σε αγαθά που εισάγονται στη Γάζα από τη Δυτική Οχθη ή την Αίγυπτο. Αυτή είναι η πιο εύκολη πηγή μετρητών που μπορεί να αποκόψει το Ισραήλ. Μετά την αποχώρηση από τη Λωρίδα το 2005, περιόρισε αυστηρά τη διακίνηση αγαθών και ανθρώπων πέρα από τα σύνορα. Τώρα απαγορεύει ακόμα και τα περισσότερα είδη πρώτης ανάγκης από το να εισέλθουν.
Ωστόσο, μια πολύ μεγαλύτερη ροή εισοδήματος προέρχεται από το εξωτερικό. Ισραηλινοί αξιωματούχοι υπολογίζουν ότι αυτό ανέρχεται σε περίπου 750 εκατ. δολάρια ετησίως, καθιστώντας το την κύρια πηγή χρηματοδότησης για το τρέχον απόθεμα όπλων και καυσίμων της Χαμάς.
Ορισμένα χρήματα προέρχονται από φιλικές κυβερνήσεις, η μεγαλύτερη από τις οποίες είναι το Ιράν. Η Αμερική υπολογίζει ότι η Τεχεράνη παρέχει κάθε χρόνο 100 εκατ. δολάρια σε παλαιστινιακές ισλαμιστικές ομάδες, κυρίως σε στρατιωτική βοήθεια. Ο αντικειμενικός σκοπός για τους χρηματοδότες της Χαμάς είναι να μεταφέρουν αυτά τα χρήματα χωρίς να πληγούν από τις κυρώσεις των ΗΠΑ. Μόνο τον περασμένο μήνα, Αμερικανοί αξιωματούχοι επέβαλαν τρεις γύρους περιορισμών σε άτομα και εταιρείες για τη χρηματοδότηση της Χαμάς.
Η αποφυγή των αμερικανικών κυρώσεων απαιτεί κάποια ευρηματικότητα. Εκατομμύρια δολάρια ρέουν στη Χαμάς μέσω των κρυπτοαγορών. «Θα εκπλαγείτε πόσο μεγάλο μέρος της δραστηριότητας της αγοράς επιστρέφει στη Χαμάς», λέει η Φιρούζε Σεγκζίν, οικονομολόγος στο Πανεπιστήμιο Bilkent στην Τουρκία.
Στην Τουρκία
Το αμερικανικό υπουργείο Οικονομικών λέει ότι η Χαμάς έχει διακινήσει λαθραία περισσότερα από 20 εκατ. δολάρια μέσω του Redin, ενός ανταλλακτηρίου συναλλάγματος που είναι στριμωγμένο ανάμεσα σε τουριστικά καταστήματα, βαθιά μέσα στην υποβαθμισμένη συνοικία Φατίχ της Κωνσταντινούπολης.
Ομως η μερίδα του λέοντος από τα χρήματα της Χαμάς -τουλάχιστον 500 εκατ. δολάρια ετησίως, λένε Ισραηλινοί αξιωματούχοι- προέρχεται από τις επενδύσεις της, ορισμένες από τις οποίες είναι εταιρείες σε όλη τη Μέση Ανατολή. Αυτά διοικούνται από επαγγελματίες του επενδυτικού γραφείου της Χαμάς και απασχολούν μέλη του.
Αμερικανοί αξιωματούχοι λένε ότι οι εταιρείες δωρίζουν σε φιλανθρωπικές οργανώσεις που με τη σειρά τους διοχετεύουν κεφάλαια στη Χαμάς. Τούρκοι αξιωματούχοι προσθέτουν ότι τα κέρδη μερικές φορές λαμβάνονται απευθείας. Η αποσαφήνιση αυτών των ροών εσόδων είναι δύσκολο για τις δυτικές ρυθμιστικές αρχές. Μια τέτοια εταιρεία έχει κτίσει το Afra Mall, το πρώτο εμπορικό κέντρο του Σουδάν, ενώ μια άλλη εξορύσσει κοντά στο Χαρτούμ, την πρωτεύουσά του. Μια τρίτη κατασκεύασε ουρανοξύστες στη Σάρια, στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Πολλές από αυτές τις εταιρείες καυχιούνται για τις επιχειρηματικές τους συμφωνίες, αλλά αρνούνται ότι συνδέονται με τη Χαμάς.
Μπορούν να σταματήσουν τυχόν ροές εσόδων που απομένουν στη Χαμάς; Αυτό εξαρτάται από τις χώρες από τις οποίες διέρχονται. Από το 1989, όταν το Ισραήλ συνέλαβε μια χούφτα κορυφαία στελέχη της Χαμάς στη Γάζα και τη Δυτική Οχθη, οι τραπεζίτες της ζουν στο εξωτερικό. Με την πάροδο του χρόνου, ωστόσο, οι γεωπολιτικές αλλαγές τούς ανάγκασαν να συνεχίσουν να μετακινούνται. Η Χαμάς εγκατέλειψε τον πρώτο της οικονομικό κόμβο, το Αμμάν, αφότου οι δεσμοί της Ιορδανίας με την Αμερική έγιναν πολύ στενοί.
Καταφύγιο από τον Ερντογάν
Σήμερα, ενώ οι πολιτικοί της Χαμάς προτιμούν τη Ντόχα, την πρωτεύουσα του Κατάρ, και οι εταιρείες της δραστηριοποιούνται από την Αλγερία και το Σουδάν μέχρι τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, οι χρηματοδότες της ζουν στην Κωνσταντινούπολη. Ο Ζάχερ Τζαμπάριν, που κατηγορείται από το Ισραήλ ότι διαχειρίζεται τα οικονομικά της Χαμάς (αυτός το αρνείται), εδρεύει εκεί, όπως και πολλά άλλα άτομα υπό κυρώσεις από την Αμερική για χρηματοδότηση της οργάνωσης.
Πρόθυμος να αποκτήσει περιφερειακή επιρροή υποστηρίζοντας την παλαιστινιακή προσπάθεια, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο πρόεδρος της Τουρκίας, προσφέρει καταφύγιο. Το Ισραήλ λέει ότι η τουρκική κυβέρνηση δίνει διαβατήρια (κάτι που αρνείται) και αφήνει τη Χαμάς να διατηρεί γραφείο στη χώρα.
Εν τω μεταξύ, το τραπεζικό σύστημα της Τουρκίας βοηθά τη Χαμάς να αποφύγει τις αμερικανικές κυρώσεις πραγματοποιώντας πολύπλοκες συναλλαγές σε όλο τον κόσμο. Μια ακμάζουσα, ανεπαρκώς ρυθμισμένη αγορά κρυπτονομισμάτων βοηθά σε αυτό. Πολλές από τις μεγαλύτερες τράπεζες της Τουρκίας, συμπεριλαμβανομένης της Kuveyt Turk, έχουν κατηγορηθεί από το Ισραήλ και την Αμερική ότι εν γνώσει τους αποθηκεύουν τα μετρητά της Χαμάς. Κάποιοι αναφέρουν ότι ο κ. Ερντογάν παρέχει τη σιωπηρή του έγκριση. Το 2021 η Ειδική Ομάδα Χρηματοοικονομικής Δράσης, ένας επόπτης των G7, τοποθέτησε την Τουρκία στη «γκρίζα λίστα» των χωρών που δεν κάνουν ό,τι πρέπει ώστε να παγώσουν τα περιουσιακά στοιχεία των τρομοκρατών.
Κανείς δεν ωφελείται περισσότερο από τους επιχειρηματίες της Χαμάς. Η σιωπηρή έγκριση της τουρκικής κυβέρνησης «ανοίγει τις πόρτες και κάνει τα πράγματα ομαλά στις επιχειρήσεις», λέει ένας από τους οικονομικούς υπαλλήλους του ομίλου. Η Trend gyo, εταιρεία εισηγμένη στο χρηματιστήριο της Κωνσταντινούπολης, η οποία έχει τεθεί υπό κυρώσεις από την Αμερική για διοχέτευση κεφαλαίων στη Χαμάς, κέρδισε μια επίσημη σύμβαση για την κατασκευή του Εμπορικού Πανεπιστημίου της Κωνσταντινούπολης. Οι κατασκευαστικές εταιρείες, οι οποίες συμμετέχουν σε μεγάλο βαθμό στο χαρτοφυλάκιο της Χαμάς, μπορούν να καταπίνουν αθόρυβα τεράστιους όγκους μετρητών και να λαμβάνουν τακτικά μεγάλα δάνεια. Ολα αυτά επιτρέπουν στους Τούρκους αξιωματούχους να πουν ότι δεν καλύπτουν άμεσα τις τσέπες της Χαμάς.
«Αλεξίσφαιρη»
Μέχρι στιγμής, η Χαμάς δείχνει «οικονομικά αλεξίσφαιρη», όπως λέει χαρακτηριστικά ο Economist. Το Ισραήλ έχει προκαλέσει ασήμαντη ζημιά στα έσοδα και τις καταθέσεις της. Οι τράπεζες της Τουρκίας δεν έχουν συνεργαστεί. Οι πολυάριθμες κυρώσεις της Αμερικής είναι λιγότερο αποτελεσματικές δεδομένου ότι οι στόχοι τους μπορούν να διατηρήσουν μετρητά εκτός του τραπεζικού της συστήματος. Και η Χαμάς κρύβει καλά τις εταιρείες της. «Κάθε φορά που νομίζεις ότι έχεις ένα μεγάλο ψάρι, αλλάζει το όνομά του», λέει απελπισμένος ένας πρώην αξιωματούχος του αμερικανικού υπουργείου Οικονομικών.
Στην πραγματικότητα, ο κίνδυνος είναι να βελτιωθούν τα οικονομικά της Χαμάς. Καθώς το Ισραήλ εντείνει τις επιθέσεις του στη Γάζα, οι δυτικές κυβερνήσεις μπορεί να μεώσουν τη στήριξή τους λόγω της ανθρωπιστικής τραγωδίας, ενώ οι χώρες με φιλοπαλαιστινιακούς πληθυσμούς μπορεί να διευκολύνουν τη Χαμάς να κερδίσει χρήματα. Εδώ και μήνες κυκλοφορούν φήμες ότι ορισμένοι δημόσιοι υπάλληλοι στο υπουργείο οικονομικών του κ. Ερντογάν συντονίζονται με το οικονομικό γραφείο της Χαμάς.
Για το Ισραήλ, η ενίσχυση της Χαμάς παρά τον πόλεμο θα ήταν καταστροφή. Με τον πλούτο και τις οικονομικές του ρίζες ανέπαφες, αυτός —ή ένας παρόμοιος οργανισμός— μπορεί κάλλιστα να ανθίσει μετά την καταστροφή της οργάνωσης. Οι κάτοικοι της Γάζας, εν τω μεταξύ, βιώνουν μια τραγωδία λόγω του σκοπού του Ισραήλ να καταστρέψει μια ομάδα της οποίας τα χρήματα και η ισχύς είναι ασφαλώς κρυμμένα αλλού.