του Παύλου Τσίμα
Ενας πρώην πολύφερνος υπουργός που πλαστογράφησε τις πινακίδες τού αυτοκινήτου του για να γλιτώσει τρία χιλιάρικα κι έπειτα χάθηκε στην Απω Ανατολή. Ενας άλλος, σημαίνον στέλεχος του υπουργείου Αμυνας κάποτε, που διεκτραγωδεί στους ανακριτές, με γαργαλιστικές λεπτομέρειες, την κοινοτοπία της μίζας των πολλών εκατομμυρίων στον πατριωτικό παράδεισο των εξοπλιστικών προγραμμάτων των ενόπλων δυνάμεων. Κι ένας τρίτος, άνευ προσόντων – άνευ ειδικότητας αυτός, πολιτευτής επίμονος και επιμόνως αποτυγχάνων, πρόεδρος μεγάλου δημόσιου νοσοκομείου, θέση που του εδόθη ως ανταμοιβή υπηρεσιών προς το κόμμα, που συνελήφθη με 25 χιλιάρικα μίζας στην τσέπη.
Αυτές οι γιορτές πλημμύρισαν αιθαλομίχλη στον ουρανό και ηθικά πτώματα στην πρώτη σελίδα. Ξεσκονίζω λοιπόν από ένα ψηλό ράφι της βιβλιοθήκης μια παλιά ανατύπωση του «Ηθικού ζητήματος», της θρυλικής συνέντευξης που είχε δώσει ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ στον Εουτζένιο Σκάλφαρι, στην εφημερίδα «Ρεπούμπλικα», τον μακρινό Ιούλιο του 1981 – έντεκα ολόκληρα χρόνια προτού η επιχείρηση «καθαρά χέρια» συντρίψει το πολιτικό σύστημα της Ιταλίας και από τα ερείπια βγει πρώτα ένας Μπερλουσκόνι κι έπειτα, πολλά χρόνια αργότερα, ένας Μπέπε Γκρίλο. «Το ηθικό ζήτημα», έλεγε ο Μπερλινγκουέρ, «είναι πια το πρωτεύον και ουσιώδες πολιτικό ζήτημα. Γιατί από την επίλυσή του εξαρτάται η ανάκτηση της εμπιστοσύνης στους θεσμούς, η αποτελεσματική διακυβέρνηση της χώρας και η ικανότητα της δημοκρατίας να υπερασπίσει τον εαυτό της».
Εκείνη η συνέντευξη του ηγέτη των ιταλών κομμουνιστών είχε προκαλέσει σεισμό. Δεν ήταν συνηθισμένο πράγμα να μιλά η Αριστερά για ηθική αντί για τις «δομές του καπιταλισμού». Και πολλοί παρεξήγησαν τότε την πολιτική ανάλυση για ηθικολογία.
Αλλά ο Μπερλινγκουέρ μιλούσε για μια μετάλλαξη του πολιτικού συστήματος και του κομματικού σύμπαντος που εκείνος έβλεπε νωρίτερα από άλλους. Μιλούσε για την απώλεια πολιτικού πάθους και προγραμματικής αντιπαράθεσης στις σχέσεις μεταξύ των κομμάτων. Για τη μετατροπή των κομμάτων σε «μηχανές εξουσίας και πελατείας», με αναιμική γνώση των προβλημάτων της κοινωνίας, ελάχιστες και συνήθως νεφελώδεις ιδέες και προγράμματα, δίχως αισθήματα και πάθη, που απλώς «διαχειρίζονται συμφέροντα» και μετατρέπονται σε «συνομοσπονδίες ρευμάτων και συνωμοτικών κύκλων, που έχει το καθένα το αφεντικό, τον boss του, και διάφορους υπαρχηγούς, sotto-boss».
Στην ανάλυση εκείνη, η Αριστερά – ακόμη και το ίδιο το Κομμουνιστικό Κόμμα – δεν ήταν εξ ορισμού ο αμόλυντος, λευκός ιππότης που θα προσέφερε τη λύση του προβλήματος διά της νίκης της και μόνο. Ηταν απλώς, το μέρος του προβλήματος που μπορούσε ευκολότερα να εντοπίσει το πρόβλημα και να αναζητήσει τη λύση.
Δύο δεκαετίες αργότερα, όταν στην Ιταλία – αλλά και σε όλη την Ευρώπη – η πολιτική, με την παραδοσιακή έννοια του όρου, έμοιαζε να διαλύεται μέσα σε μια αντιπολιτική, λαϊκιστική σούπα, η «Ουνιτά», η εφημερίδα του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, που δεν ονομαζόταν πια έτσι, έκανε μια αναδρομή στο πρόβλημα. Κι ένας σπουδαίος κοινωνιολόγος, ο Αλέν Τουρέν, έλεγε από τις σελίδες της πως τα «κόμματα-εταιρείες», τα κόμματα που έχουν μετατραπεί σε «επιχειρήσεις» και «ολιγοπώλια» «σκοτώνουν την πολιτική». Και αποτελούν θανάσιμη απειλή για τη δημοκρατία.
Κι όλα αυτά, τα αρχαία κείμενα, μου φαίνονται σαν σχόλιο για τη σημερινή μας κατάσταση. Σαν κάποιος να μας ψιθυρίζει: Κοιτάξτε γύρω σας. Το πρόβλημά σας δεν είναι τόσο η κρίση και οι βίαιες αλλαγές στις ζωές των ανθρώπων που έφεραν οι πολιτικές οι οποίες επελέγησαν για την αντιμετώπισή της. Ούτε ο φόβος της πτώσης που στοιχειώνει τις καθημερινές ζωές τόσων ανθρώπων. Το πρόβλημά σας είναι, προπάντων, πολιτικό. Είναι η εμπιστοσύνη στους θεσμούς που λείπει. Είναι η αδυναμία διακυβέρνησης που αδυνατίζει και εκείνους που κυβερνούν και εκείνους που διεκδικούν να κυβερνήσουν, αντιγράφοντας τις τακτικές και τα «κόλπα» εκείνων που διεκδίκησαν την εξουσία προηγουμένως – όμοιοί τους κι ας τους λένε τώρα «τσόγλανους». Είναι η δημοκρατία που δυσκολεύεται να υπερασπιστεί τον εαυτό της – και η δυσκολία δεν αποτυπώνεται μόνο στη δημοσκοπική αντοχή των τραμπούκων της Χρυσής Αυγής. Είναι δηλαδή το «ηθικό ζήτημα», με την πολιτική και όχι την απλοϊκά ηθικολογική του διάσταση, που 32 χρόνια αργότερα και μερικές μοίρες ανατολικότερα στον χάρτη προβάλλει ξανά ως το «πρωτεύον και ουσιώδες πολιτικό ζήτημα».
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “ΤΑ ΝΕΑ” το Σάββατο 28 Δεκεμβρίου 2013