Ένα εξώφυλλο που αποσύρθηκε & το στίγμα που μένει – Σκέψεις για την ψυχική ασθένεια από μία μη ειδικό

Η απόσυρση του εξώφυλλου της πορτογαλικής Vogue, επειδή με ελαφρότητα αναπαρήγαγε ένα ασυλικό στερεότυπο στην αντιμετώπιση της ψυχικής ασθένειας, είναι πολύ ενδεικτική της ευαισθησίας που υπάρχει σε όλους όσοι έχουν κάποια σχέση, άμεση ή έμμεση, με ψυχικά πάσχοντες.

Όχι, δεν ευαισθητοποιεί όπως έκρινε η διεύθυνση του περιοδικού, η δημοσιοποίηση μιας φωτογραφίας που παραπέμπει σε ψυχιατρείο, σε εγκλεισμό, σε ίδρυμα, σε βία, σε εγκατάλειψη. Αντίθετα, “κανονικοποιεί” έναν φρικτό αναχρονισμό και τον εξωραϊζει με ελκυστικές φιγούρες σε ένα αποκρουστικό σκηνικό. Και γι αυτό υπήρξε η κατακραυγή, γι αυτό αναγκάστηκαν να το πάρουν πίσω.

Έχουν δοθεί δύσκολες μάχες για την αποασυλοποίηση και τον εκδημοκρατισμό των υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Στη χώρα μας η ψυχιατρική μεταρρύθμιση δεν έχει ολοκληρωθεί, δυστυχώς υπάρχουν ακόμη το Δρομοκαϊτειο και το Δαφνί, όμως δεν υπάρχει η κόλαση της Λέρου, έχει κλείσει το Νταού Πεντέλης και άλλα τέσσερα ψυχιατρεία, έχουν γίνει βήματα προς την κατεύθυνση ενίσχυσης της κοινοτικής ψυχιατρικής, δηλαδή της περίθαλψης σε ανοιχτές δομές που επιτρέπουν τη συμμετοχή του πάσχοντος στη θεραπεία του με σεβασμό των δικαιωμάτων, της ελευθερίας και της αξιοπρέπειάς του.

Συνηθίζουμε να ενδιαφερόμαστε για τους ψυχικά ασθενείς όταν βρεθούν μπροστά και δίπλα μας. Τις ελεγχόμενες διαταραχές τις προσπερνάμε με αδιαφορία και όταν “σκάσει” κάτι σοβαρό στο οικογενειακό ή κοινωνικό περιβάλλον μας, τότε πέφτουμε από τα σύννεφα και αρχίζουμε να μαθαίνουμε στην πράξη πόση οδύνη υπάρχει μετά τη διάγνωση. Ενα θέμα είναι να βρεθεί το κατάλληλο πλαίσιο θεραπείας, άλλο θέμα είναι να αντιμετωπιστεί το στίγμα. Δεν θέλουμε να δούμε τον δικό μας άνθρωπο κλεισμένο σε ένα δωμάτιο-φυλακή, δεμένο με ιμάντες στο κρεβάτι ή μετά από ηλεκτροσόκ. Θέλουμε να τον δούμε να βρίσκει τον εαυτό του και να κερδίζει τη ζωή του σε συνθήκες που δεν προσβάλλουν την προσωπικότητά του.

Έχω δει το θαύμα να συμβαίνει. Εχω κλάψει ακούγουντας να παίζουν κλασική μουσική λήπτες υπηρεσιών ψυχικής υγείας που υποφέρουν από σοβαρές ψυχικές διαταραχές σε συναυλία της Εταιρείας Περιφερειακής Ανάπτυξης Ψυχικής Υγείας (ΕΠΑΨΥ) στο Μέγαρο Μουσικής στην οποία δεν καταλάβαινες ποιοι είναι οι θεραπευτές και ποιοι οι θεραπευόμενοι. Εχω παθιαστεί βλέποντάς τους να παίζουν μπάσκετ, έχω ενθουσιαστεί μαθαίνοντας ότι βρήκαν δουλειά, ότι έκαναν οικογένεια, ότι ερωτεύτηκαν. Γιατί έχουν την τύχη να βοηθιούνται σε ανοιχτές δομές προσαρμοσμένες στα πιο προοδευτικά διεθνή πρότυπα.

Δυστυχώς δεν έχουν τέτοιες δυνατότητες όλοι οι ψυχικά ασθενείς. Πολλοί ταλαιπωρούνται απίστευτα και συντρίβονται στις μυλόπετρες της γραφειοκρατίας και της ανεπάρκειας υποδομών. Αλλοι καταλήγουν με χειροπέδες στα ψυχιατρεία και μετά αρχίζει το μαρτύριο της περιστρεφόμενης πόρτας – βγαίνουν και ξαναμπαίνουν. Και όλα αυτά ενώ δεν έχει καν ξεκινήσει οργανωμένα στη χώρα μας η δημιουργία δικτύου για την πρώιμη παρέμβαση στην ψύχωση ώστε να γίνεται συστηματικά πρόληψη πριν εκδηλωθούν σοβαρά συμπτώματα. Εξάλλου, το έλλειμμα των κοινοτικών υπηρεσιών δυστυχώς οδηγεί σε υποτροπές και στο μελανότερο σημείο της ψυχιατρικής στη χώρα μας που είναι τα τεράστια ποσοστά αναγκαστικών νοσηλειών.

Το θαύμα μπορεί να συμβεί. Τα ‘φερε έτσι η ζωή μου που το έχω δει να συμβαίνει. Και εύχομαι το εξώφυλλο της πορτογαλικής Vogue που αποσύρθηκε να είναι μια εικόνα που δεν θα ξαναδούμε – σε περιοδικό ή στη ζωή.