Η πιτυόκαμπη ή κάμπια των πεύκων αποτελεί ένα από τα πλέον κοινά αλλά και βλαβερά είδη στη χώρα μας. Πρόκειται για την κάμπια που στο τέλος του βιολογικού της κύκλου μεταμορφώνεται στη νυχτοπεταλούδα με το επιστημονικό όνομα Thaumatopoea pityocampa και η οποία τρέφεται με πευκοβελόνες.
Η ικανότητα της κάμπιας των πεύκων να προκαλεί παθολογικές δερματικές αντιδράσεις είναι γνωστή από την αρχαιότητα και η πρώτη επίσημη αναφορά γίνεται από τον Reaumur το 1736. Οι κάμπιες διαθέτουν έναν εξαιρετικό αμυντικό μηχανισμό. Όταν νιώσουν ότι απειλούνται (πχ όταν κάποιος τις ακουμπήσει), εκτοξεύουν στον αέρα μικροσκοπικά τριχίδια, τα οποία περιέχουν τοξίνη, που προκαλεί στον άνθρωπο αλλά και σε ζώα δερματικά συμπτώματα.
Η κάμπια των πεύκων ή πιτυοκάμπη ή κάμπια λιτανεύουσα είναι ένας από τους σημαντικότερους εχθρούς του πεύκου. Είναι νυκτόβιο λεπιδόπτερο της οικογένειας Thaumetopoeidae. Το προνυμφικό στάδιο του εντόμου καταναλώνει μεγάλο μέρος της φυλλικής επιφάνειας με αποτέλεσμα να περιορίζει σημαντικά την ανάπτυξη των νεαρών δένδρων ενώ υψηλές προσβολές για συνεχόμενα έτη μπορεί να οδηγήσει και στην ξήρανση νεαρών αλλά και μεγάλων σε ηλικία πεύκων. Η παρουσία του εντόμου είναι αισθητή στο 1/3 των πευκοδασών αλλά ζημιώνονται κυρίως ζώνες όπου τα δένδρα υποσιτίζονται, το πευκοδάσος δεν ‘αναγεννιέται’ (συνήθως τεχνικά πευκοδάση ή αστικά άλση) ενώ απουσιάζουν και οι φυσικοί εχθροί της κάμπιας. Είναι δυνατό το έντομο αυτό να προσβάλει μεγάλες εκτάσεις πευκοδάσους σε ημιορεινές και πεδινές περιοχές, και αν δεν καταπολεμηθεί έγκαιρα το πρόβλημα ενδέχεται να πάρει διαστάσεις.
Σε κατοικημένες περιοχές και σε μέρη που συχνάζει κόσμος, η κάμπια προκαλεί δερματολογικά προβλήματα στον άνθρωπο. Συγκεκριμένα προκαλεί φαγούρα στο δέρμα και εξανθήματα, γι’αυτό λέγεται και κνηθοκάμπη.
Χαρακτηριστικό της προνύμφης είναι και οι δερματικές αντιδράσεις που προκαλεί σε όποιον τις πλησιάσει καθώς μόλις απειληθούν διασπείρουν στον αέρα τρίχες με τοξίνες που ερεθίζουν δέρμα, μάτια και αναπνευστικό σύστημα
Τα τριχίδια της κάμπιας αποτελούν την “άμυνα” του εντόμου προς τα πουλιά, διασφαλίζουν την ισορροπία μεταξύ φυτικού και ζωικού βασιλείου, αλλά είναι και το αίτιο της δερματίτιδας.
Η επαφή ακόμη και μόνο με σημεία από τα οποία πέρασε η κάμπια (π.χ. τον κορμό ενός δέντρου) και άφησε τα τριχίδιά της, μπορεί να προκαλέσει ερεθισμό. Επίσης, τα τριχίδια της κάμπιας μεταφέρονται με τον αέρα και μπορεί να περάσουν μέσα από τις ίνες των ρούχων, οπότε τα σημάδια στο δέρμα δεν περιορίζονται όπως συνήθως στα εκτεθειμένα σημεία, αλλά μπορούν να είναι γενικευμένα σε όλο το σώμα.
Τα συμπτώματα προκαλούνται από μηχανικούς και χημικούς παράγοντες και σπανιότερα από αλλεργικό μηχανισμό, με τα κνιδωτικά τριχίδια και τα δηλητηριώδη κεντριά τους. Ο κύριος μηχανισμός με τον οποίο δρουν βασίζεται στην ιδιαίτερη μορφολογία των κνιδωτικών τριχιδίων τους, τα οποία μοιάζουν με καμάκι και διεισδύουν εύκολα στην επιδερμίδα του ‘εχθρού’ απελευθερώνοντας τις τοξικές ουσίες οι οποίες προκαλούν αντίδραση υπερευαισθησίας είτε άμεσα –την κνίδωση εξ’ επαφής-, είτε μετά από κάποιες ώρες – την δερματίτιδα εξ’ επαφής-, ενώ σπάνια μπορεί να προκαλέσουν τη σοβαρή αναφυλακτική αντίδραση.
Δεν μιλάμε για αλλεργία στις κάμπιες αν και το κυριότερο και συχνότερο σύμπτωμα μετά από την επαφή με αυτές είναι ερυθρότητα, κνιδωτικό εξάνθημα και έντονη φαγούρα. Οι δερματικές εκδηλώσεις εξελίσσονται σε 3-4 ημέρες και μπορεί να αφήσουν καφέ χρώμα κατά την αποδρομή τους, που αργεί να υποχωρήσει (μέχρι και 1-2 εβδομάδες). Κάποιες φορές η κάμπια μπορεί να αφήσει το «αποτύπωμα» της πορείας της στο δέρμα.
Σε περίπτωση τριψίματος των ματιών με χέρια που έχουν ακουμπήσει κάμπιες μπορεί να εμφανισθεί ερυθρότητα στα μάτια και πρήξιμο στα βλέφαρα. Αν δεν αντιμετωπισθεί σύντομα με καλό πλύσιμο, μπορεί να προκληθεί τραυματισμός από την έντονη φαγούρα και δακρύρροια, περίπτωση κατά την οποία εκτίμηση από οφθαλμίατρο είναι χρήσιμη. Εξαιρετικά σπάνια, κυρίως σε άτομα με άσθμα ή άλλα αναπνευστικά προβλήματα, η εισπνοή των τριχιδίων της κάμπιας μπορεί να προκαλέσει ρινίτιδα, κρίση βήχα και δύσπνοια – ελάχιστα είναι αυτού του είδους τα περιστατικά που αναφέρονται στη διεθνή βιβλιογραφία. Η διάγνωση δεν είναι δύσκολη καθώς το ιστορικό και η παρουσία εξανθήματος κυρίως σε εκτεθειμένα μέρη βοηθάει προς τη σωστή κατεύθυνση. Η χρήση κολλητικής ταινίας στους πομφούς και ο έλεγχος με μικροσκόπιο αναδεικνύει την παρουσία τριχιδίων σε περιπτώσεις που δε μπορούν να διαγνωσθούν με βεβαιότητα.
Τα κύρια συμπτώματα είναι η εμφάνιση βλατίδων, ερυθήματος ή και φυσαλίδων με τάση να συρρέουν κατά τόπους, ενώ η πιο συχνή εντόπιση είναι ο κορμός , τα άκρα και ο τράχηλος. Εκτός από δερματικά συμπτώματα, μπορεί να παρουσιαστεί ρινίτιδα, επιπεφυκίτιδα και σπάνια εκπνευστικός συριγμός. Η αντιμετώπιση είναι κυρίως συμπτωματική, ενώ θα πρέπει να λαμβάνονται και μέτρα πρόληψης και αποφυγής, κυρίως, της επαφής.
Ποια είναι η θεραπεία της δερματίτιδας από κάμπιες;
Απομάκρυνση των τριχών με μία μη αιχμηρή λεπίδα ή απαλή απομάκρυνση με σελοτέιπ.
Πλένουμε με τρεχούμενο νερό την περιοχή επαφής.
Τοποθετούμε ψυχρά επιθέματα και κάνουμε χρήση τοπικών κορτικοστεροειδών (κορτιζονούχων αλοιφών) για την μείωση της φλεγμονής. Τοπικά μπορεί να προσφέρουν ανακούφιση και κρέμες που περιέχουν μενθόλη ή φαινόλη.
Η χρήση αντιισταμινικών φαίνεται ότι έχει μικρό αποτέλεσμα, κυρίως στη μείωση της φαγούρας.
Τι πρέπει να προσέχετε
Το κοινό δεν πρέπει να αγγίζει τις φωλιές ή τις κάμπιες και να αποφεύγει να κάθεται κάτω ή κοντά στα προσβεβλημένα πεύκα, γιατί υπάρχει κίνδυνος να προκληθούν τα πιο πάνω δερματολογικά προβλήματα. Σε περίπτωση που κάποιος έχει επηρεατεί σοβαρά από την πτυοκάμπη, πρέπει να αποταθεί άμεσα για παροχή ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης.
Προληπτικά μέτρα για τις κάμπιες των πεύκων
• Ενημερώνουμε τα παιδιά να μην αγγίζουν τις κάμπιες ή τις φωλιές τους και να αποφεύγουν τα προσβεβλημένα πεύκα ειδικά τον πρώτο μήνα της Άνοιξης.
• Σε υποψία τοπικής επιδημίας (πολλά κρούσματα), θα πρέπει να αποφεύγουμε να απλώνουμε τα ρούχα σε εξωτερικούς χώρους
• Εάν το παιδί παρουσιάσει συμπτώματα μετά το παιχνίδι του σε περιοχή με πεύκα, απομακρύνουμε τα ρούχα από πάνω του και τα πλένουμε, ενώ κάνουμε μπάνιο στο παιδί με σαπούνι για την απομάκρυνση των τριχιδίων. Τα ρούχα του παιχνιδιού αν δεν πλυθούν παραμένουν έξω από το υπνοδωμάτιο του παιδιού.
• Φοράμε κατάλληλο ρουχισμό με μακρυμάνικα ρούχα και χρησιμοποιούμε γάντια και γυαλιά εάν πρόκειται να ασχοληθούμε με την κηπουρική.
• Κόβουμε στις αρχές του χειμώνα τα κλαδιά που φέρουν φωλιά και τα καίμε πριν την έξοδο της κάμπιας
• Συμβουλεύεστε τον γιατρό σας, εάν τα συμπτώματα είναι επίμονα
Της Κλεοπάτρας Ζουμπουρλή, μοριακής βιολόγου, του Αλέξανδρου Γιατζίδη, M.D., medlabnews.gr