ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Κ.Φίλης, μέρος 2ο: «Η Ευρώπη στερείται οράματος και ηγετών που θα την βγάλουν από την κρίση»
Το δεύτερο μέρος της συνέντευξης του Δρ. Κωσταντίνου Φίλη, Διεθνολόγου και Διευθυντή Ερευνών στο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων (Ι.ΔΙ.Σ),στο Politisonline, καλύπτει μια σειρά ερωτήσεων που έχουν να κάνουν με τις διεθνείς σχέσεις και συγκεκριμένα με τις ανακατατάξεις στο διεθνές σύστημα, την οικονομική άνοδο της Κίνας και πως αυτή επηρεάζει τις διεθνείς σχέσεις, τις παθογένειες της ΕΕ, τη Συμφωνία Ελεύθερου εμπορίου ΕΕ-ΗΠΑ, καθώς και μια σειρά άλλων θεμάτων διεθνούς ενδιαφέροντος.
Πώς θα χαρακτηρίζατε το διεθνές σύστημα με βάση τις υπάρχουσες ισορροπίες δυνάμεων;
Θα το χαρακτήριζα ως μονοπολικό, δυνάμει διπολικό μετά την οικονομική άνοδο της Κίνας, η οποία όπως είναι λογικό σύντομα θα ακολουθηθεί και από ανάλογες βλέψεις από μέρους της, για πολιτική και γεωπολιτική επιρροή. Κάτι τέτοιο διευκολύνεται από το γεγονός ότι η Κίνα έχει χρήματα να διαθέσει. Χρήματα τα οποία της αγοράζουν επιρροή, σε μια σειρά περιοχών εκτός της Νοτιοανατολικής Ασίας. Ταυτόχρονα είναι ένα σύστημα με πολλά χαρακτηριστικά νέων και ασύμμετρων απειλών, με φυσικό επακόλουθο η διεθνής τάξη να είναι ιδιαίτερα κλονισμένη.
Θεωρείτε ότι η Κίνα θα μπορούσε να αποτελέσει μια απειλή για τις παραδοσιακά κραταιές δυνάμεις του διεθνούς συστήματος τις ΗΠΑ και την ΕΕ;
Από τις αρχές του 21ου αιώνα, εμφανίστηκαν δυνάμεις στον κόσμο και ειδικότερα η Κίνα, που έχουν συγκεντρώσει μεγάλη οικονομική επιρροή, την οποία δεν μπορούν παρά να την μετεξελίξουν σε πολιτική επιρροή, ώστε να έχουν μεγαλύτερη εμπλοκή στους διεθνείς θεσμούς.
Άρα από τη στιγμή που έχουμε μετατόπιση της οικονομικής ισχύος προς την Ανατολή, βλέπουμε ότι και ο αμερικανικός παράγοντας μετατοπίζει το ενδιαφέρον του προς την Ασία, και όπως είναι φυσικό το Διεθνές σύστημα που μέχρι σήμερα κυριαρχούνταν από τη Δύση και τις ΗΠΑ, απ’ ότι φαίνεται τα επόμενα χρόνια, θα υποστεί κάποιου είδους αμφισβήτηση των βασικών δομών και θεσμών του. Αν αυτό θα οδηγήσει σε ένα συμβιβασμό, ή σε μια ρήξη δεν μπορώ να το προσδιορίσω.
Συμφωνείτε με την άποψη ότι η ανθρωπότητα περνά μια περίοδο παγκόσμιου οικονομικού πολέμου;
Η οικονομία αποτελούσε πάντα πηγή αντιπαράθεσης και ανταγωνισμού μεταξύ των κρατών, είναι σαφές ότι υπάρχει μια ύφεση στην παγκόσμια οικονομία. Αυτό που εντοπίζω είναι ότι διευρύνονται οι διαχωριστικές γραμμές και κυρίως διευρύνονται οι αντιθέσεις μεταξύ των πλουσίων και των λιγότερο πλουσίων, σε ένα σημαντικό κομμάτι του πλανήτη.
Πως φθάσαμε σε αυτή την ανισότητα; Είναι μια παθογένεια του καπιταλισμού; ή μήπως φταίει το γεγονός ότι το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα έμεινε ανεξέλεγκτο;
Υπάρχουν πολλοί λόγοι για το πώς φθάσαμε ως εδώ. Προφανώς η έλλειψη κανόνων επιτρέπει στον ισχυρότερο να επιβάλλεται στον αδύναμο, αυτό είναι στη φύση των διεθνών σχέσεων. Προσωπικά θεωρώ, ότι το ζήτημα είναι εξόχως πολιτικό. Είναι η απροθυμία των κυβερνήσεων να πατάξουν φαινόμενα διαφθοράς, διαπλοκής, αλλά και κάποια εκφυλιστικά φαινόμενα στο τρόπο λειτουργίας της οικονομίας, μόνο και μόνο γιατί με αυτό τον τρόπο διατηρούνται στην εξουσία. Βέβαια, το ζήτημα είναι και ευρύτερα πολιτισμικό και πολιτιστικό. Δεν θα εστίαζα μόνο στο κομμάτι της οικονομικής δραστηριότητας, αλλά γενικότερα στην κρίση αρχών.
Η Ευρώπη μπορεί να αντέξει τους κραδασμούς που δημιουργούνται από τις ανακατατάξεις στο διεθνές σύστημα;
Η Ευρώπη έχει ένα δομικό πρόβλημα, που έχει να κάνει με την αποτελεσματικότητα της και με την αδυναμία της, να ευθυγραμμιστούν τα συμφέροντα εικοσιοκτώ χωρών. Η Ευρώπη είναι δυσκίνητη και βαθιά γραφειοκρατική. Πέρα από το δομικό πρόβλημα στον τρόπο λειτουργίας της, στερείται οράματος, ηγετών με σχέδιο και στρατηγική, ώστε να τη βγάλουν από το αδιέξοδο και γενικά έχει υποταχθεί σε μια γερμανική λογική και αντίληψη, η οποία έχει να κάνει με τον τρόπο λειτουργίας της οικονομίας, η οποία παραπέμπει σε ένα Λουθηρανικό μοντέλο, το οποίο δεν αμφισβητείται, γιατί δεν υπάρχουν αντίρροπες δυνάμεις, για να το αμφισβητήσουν. Με αυτό που λέω δεν θέλω να ταυτιστώ με αυτούς που λένε, ότι η Γερμανία φταίει για την κρίση στην Ελλάδα. Αναμφίβολα η Γερμανία είναι μια μεγάλη χώρα σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αλλά μια μεσαίας εμβέλειας χώρα σε παγκόσμιο επίπεδο, που έχει ανάγκη την Ευρώπη, για να της δίνει μια εμβέλεια που δεν έχει από μόνη της.
Θα σας περάσω σε ένα άλλο θέμα για το οποίο εμείς στην Ελλάδα δεν γνωρίζουμε πολλά, αναφέρομαι στην περίφημη Συνθήκη Ελεύθερου Εμπορίου (TTIP) μεταξύ ΕΕ και ΗΠΑ.
Συμμερίζεστε την άποψη όσων λένε ότι η εφαρμογή της θα επιφέρει διάλυση του κοινωνικού κράτους στην ΕΕ και ίσως οδηγήσει ακόμα και σε αμερικανοποίηση της;
Αυτό που θα πω είναι, ότι η Ευρώπη στην κατάσταση που βρίσκεται δεν διαπραγματεύεται από θέση ισχύος, σε αντίθεση με την Αμερική , η οποία διαπραγματεύεται από θέση ισχύος, καθώς έχει ανακάμψει οικονομικά.
Ως προς το περιεχόμενο της συμφωνίας, αυτή τη στιγμή δεν γνωρίζουμε βασικές παραμέτρους της, για να την κρίνουμε και να την αξιολογήσουμε.
Απ’ ότι φαίνεται σκοπίμως αποκρύπτονται κάποια πράγματα, καθώς και οι δυο πλευρές, αποφεύγουν να δώσουν πληροφορίες για το περιεχόμενο των συζητήσεων και να ενημερώσουν την κοινή γνώμη. Πώς κρίνετε αυτή τη στάση;
Έχετε δίκιο που το επισημαίνετε, η άποψη μου είναι, ότι σε τέτοιου μεγέθους συμφωνίες η κοινή γνώμη, θα πρέπει να έχει κάποιου είδους συμμετοχή και τουλάχιστον να ενημερώνεται.
Δεν σας ανησυχεί ο τρόπος που η ΕΕ διαχειρίζεται ένα τόσο σημαντικό θέμα για τους πολίτες της;
Η συζήτηση γίνεται πάνω σε μια λογική περαιτέρω ανοίγματος και ομογενοποίησης των δύο αγορών. Δεν ξέρω αν αυτό είναι καλό ή κακό, για την Ευρώπη.
Πάντως, το ότι αυτή η συμφωνία, είναι κομβικής σημασίας για τα αμερικανικά συμφέροντα πρωτίστως και δευτερευόντως για τα ευρωπαϊκά, σε συνάρτηση και με το γεγονός, ότι οι αμερικανοί διαπραγματεύονται από θέση ισχύος, αυτό κάτι σημαίνει…
Θα ήθελα να κλείσουμε με μια ερώτηση που αφορά το γενικότερο πλαίσιο των διεθνών σχέσεων.
Με δεδομένο τις ανακατατάξεις που συντελούνται σε διεθνές επίπεδο, θα διακινδυνεύατε μια πρόβλεψη για το πως θα μπορούσε να είναι ο κόσμος δέκα χρόνια μετά;
Είναι πολύ μεγάλος ο κίνδυνος για έναν επιστήμονα να απαντήσει σε ένα τέτοιο ερώτημα. Θα έλεγα όμως, πως είμαστε σε μια φάση μετάβασης, σε μια φάση μεγαλύτερης αστάθειας, σε σχέση με την περίοδο από το τέλος του ψυχρού πολέμου και μετά. Είμαστε σε μια φάση ανάδειξης πολλών ασύμμετρων απειλών, που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν με τους παραδοσιακούς τρόπους, είμαστε σε μια κατάσταση, όπου η οικονομική δραστηριότητα μπορεί να είναι αλληλοσυμπληρωματική αλλά, έχει πολλές διακυμάνσεις από περιοχή σε περιοχή.
Προβλέπετε παράταση της αστάθειας;
Η αστάθεια θα είναι παρατεταμένη, γιατί υπάρχουν μεταβλητές που δεν ξέρουμε προς τα πού θα κινηθούν αλλά, δεν φαίνεται να εξομαλύνονται.
Έχουμε το δημογραφικό πρόβλημα, που σχετίζεται με την οικονομία και την κοινωνική διάρθρωση, έχουμε μια Ευρώπη που γερνά, έχουμε τους μετανάστες και τους πρόσφυγες και δεν ξέρουμε αν θα υπάρξει απορρόφηση η σύγκρουση.
Άρα θα λέγαμε ότι οι εξελίξεις στην οικονομία ξεπέρασαν τις εξελίξεις στην πολιτική;
Συμφωνώ, και μάλιστα κατά πολύ. Αυτή τη στιγμή υπάρχει μια κυριαρχία των κεφαλαίων, των πολυεθνικών, δεν υπάρχουν κανόνες, όπως θα έπρεπε, και κυρίως δεν υπάρχει ένας φορέας με επαρκή νομιμοποίηση, για να μπορέσει παγκόσμια να προωθήσει μια σειρά πολιτικών.
Δηλαδή η έλλειψη στρατηγικής, η έλλειψη θεσμών και δομών, η έλλειψη φαντασίας και δημιουργικότητας, καθώς και η έλλειψη ενός κανονιστικού πλαισίου. Όλο αυτό δεν προοιωνίζει θετικές εξελίξεις για τα επόμενα χρόνια.
