Οι Financial Times με το εκτενές άρθρο που υπογράφουν οι Alex Barker και Stefan Wagstyl, αναλύουν όλες τις πιθανές εκδοχές για τη συνθήκη Σένγκεν και την Ελλάδα. Αν η συνθήκη του Σένγκεν λυγίσει τελικά κάτω από το βάρος της προσφυγικής κρίσης της Ευρώπης και της τρομοκρατικής απειλής, το μεγαλύτερο πείραμα διεύρυνσης των συνόρων στον κόσμο θα τελειώσει πιθανότατα όπως ξεκίνησε: με μια μεγάλη κυκλοφοριακή συμφόρηση.
Πριν από περίπου τρεις δεκαετίες ήταν οι θυμωμένοι οδηγοί φορτηγών που διαδήλωναν στα γαλλο-γερμανικά σύνορα, που πίεσαν το Βερολίνο και το Παρίσι να ρίξουν τα εσωτερικά τους σύνορα. Ήταν ένα κρίσιμο βήμα προς τη σημερινή ζώνη του Σένγκεν -μια ζώνη 1,7 εκατομμυρίων τετραγωνικών μιλίων ελεύθερης μετακίνησης εντός της Ευρώπης.
Σήμερα, η σειρά των κώνων κατά μήκους του γερμανικού αυτοκινητόδρομου A3 στο σημείο που διέρχεται από την Αυστρία, που αναγκάζει τα αυτοκίνητα να περάσουν μπροστά από το άγρυπνο βλέμμα αστυνομικών, δίνει μια εικόνα για το πώς το εγχείρημα των 26 κρατών μπορεί να μαραθεί και να πεθάνει.
Αυτοί οι συνοριακοί έλεγχοι υποτίθεται ότι είναι ad hoc και προσωρινοί. Αλλά έχουν αφήσει τη συνθήκη Σένγκεν σε «ημικωματώδη κατάσταση», σύμφωνα με τον Ζαν Κλοντ Γιουνκέρ, τον Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Δεν υπάρχει κίνδυνος υπερεκτίμησης των επιπτώσεων. Ο βασικός πυλώνας της συνθήκης για ανοιχτούς δρόμους έχει επιτρέψει σε αγαθά και ανθρώπους να μετακινούνται ελεύθερα τα τελευταία είκοσι χρόνια. Περίπου το μισό εργατικό δυναμικό του Λουξεμβούργου ζει έξω από το Μεγάλο Δουκάτο. Οι ελευθερίες είναι ένα από τα πιο απτά οφέλη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και το φυσικό λιπαντικό της ενιαίας αγοράς.
Ο Ρόμπερτ Κούπερ, βετεράνος διπλωμάτης στις Βρυξέλλες, πιστεύει ότι αποτελεί «ένα πραγματικό βήμα προς τα μπρος για τον πολιτισμό».
Αυτό που απειλεί τώρα με πισωγύρισμα είναι το κύμα του περίπου 1 εκατομμυρίου προσφύγων που πέρασαν τη θάλασσα προς την Ευρώπη από τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική. Τα τεράστια νούμερα έχουν παρακινήσει τις εθνικές κυβερνήσεις να προσπαθήσουν να ανακτήσουν ένα μέρος του ελέγχου για το ποιος μπαίνει στα εδάφη τους.
Εν τω μεταξύ, η πρόσφατη αποκάλυψη ότι τουλάχιστον τρεις από τους τζιχαντιστές που έλαβαν μέρος στις επιθέσεις στο Παρίσι είχαν τρυπώσει στην Ευρώπη εκμεταλλευόμενοι την κάλυψη από τις ευρύτερες μεταναστευτικές ροές, επιβεβαίωσε τους χειρότερους φόβους των ειδικών για τις αδυναμίες που ανακύπτουν από τη συνθήκη του Σένγκεν. Μόλις ένας τρομοκράτης περάσει τα εξωτερικά σύνορα, μπορεί εύκολα να κινηθεί σε όλη τη ζώνη.
Ο Ράινερ Μούενζ, ειδικός σε προσφυγικά ζητήματα στην Erste Bank, σημειώνει ότι η συνθήκη του Σένγκεν «σχεδιάστηκε ενώ υπήρχε ακόμα το Σιδηρούν Παραπέτασμα». Τα κουμμουνιστικά καθεστώτα ήταν η αστυνομία των εξωτερικών συνόρων. «Ήταν εύκολο να έχεις μια πολιτική ανοιχτής-πόρτας, όταν σχεδόν κανένας δεν έμπαινε μέσα», ανέφερε.
Οι Βρυξέλλες προσπαθούν να στηρίξουν τη συνθήκη του Σένγκεν με μια σειρά από πρωτοβουλίες, από ποσοστώσεις για τους πρόσφυγες μέχρι επαφές με την Τουρκία για να συγκρατήσει τις εισροές. Αλλά τι θα γίνει αν όλα αυτά δεν πιάσουν; Αυτά είναι τα τέσσερα σενάρια.
1. Η αποπομπή της Ελλάδας
Η Ελλάδα είναι η αχίλλειος πτέρνα του Σένγκεν: ο βασικός διάδρομος για τους πρόσφυγες προς την υπόλοιπη Ευρώπη και κατά γενική ομολογία το λιγότερο ικανό κράτος της Ε.Ε. Οποιαδήποτε χώρα θα δυσκολευόταν με την εισροή προσφύγων από τη γειτονική Τουρκία που αντιμετωπίζουν τα ανατολικά της νησιά. Αλλά η αποτυχία της να σφραγίσει τα σύνορά της ή να εξετάσει τις αιτήσεις για άσυλο αποτελεί εμπαιγμό της αρχής ότι το κράτος μέλος πρώτης εισόδου πρέπει να έχει την ευθύνη για το μέλλον του πρόσφυγα. Αντίθετα, η Αθήνα έχει την τάση να αφήνει τους πρόσφυγες να συνεχίζουν το ταξίδι τους, ώστε να γίνουν το πρόβλημα κάποιου άλλου.
«Αυτή η μετάθεση της ευθύνης είναι ο βασικός λόγος για τον οποίο η συνθήκη του Σένγκεν καταρρέει», δήλωσε ανώτατος Ευρωπαίος αξιωματούχος που διαχειρίζεται την κρίση.
Στον κώδικα της συνθήκης του Σένγκεν έχει συμπεριληφθεί και η δυνατότητα για αποβολή μιας χώρας «για συστηματικές ελλείψεις» στη διαχείριση των συνόρων. Εδώ και καιρό γνωστή ως «η ελληνική ρήτρα», ενοχλημένοι ηγέτες της Ε.Ε. εξετάζουν τώρα αν θα τη χρησιμοποιήσουν.
Από αρκετές πλευρές η απομάκρυνση της Ελλάδας δεν θα επιφέρει μεγάλες διαφορές. Δεν μοιράζεται χερσαία σύνορα με τις άλλες χώρες του Σένγκεν. Οπότε η αποπομπή της πιθανότατα δεν θα περιορίσει τη ροή των μεταναστών. Οι συνθήκες υποδοχής στην χώρα είχαν επίσης θεωρηθεί πολύ φτωχές, με βάση τον νόμο, για να επιστραφούν σε αυτήν πρόσφυγες από άλλα μέρη της Ευρώπης. Ωστόσο ανώτατοι αξιωματούχοι της Ε.Ε. θεωρούν ότι η απειλή της αποπομπής μπορεί να είναι ο μόνος τρόπος για να πειστεί η Ελλάδα να αλλάξει στάση και να ζητήσει άμεση βοήθεια από την υπηρεσία συνόρων της E.E, τη Frontex, κάτι που αρνείται να κάνει.
Ορισμένοι αξιωματούχοι κατηγορούν την «ελληνική ανικανότητα». Άλλοι φοβούνται ότι, όπως και η Ιταλία, δεν θα εφαρμόσει ποτέ κανόνες που θα την κάνουν μια ζώνη απομόνωσης για την υπόλοιπη Ε.Ε.
2. Η αθόρυβη επιστροφή των συνόρων
Φράκτες ορθώνονται κατά μήκος των συνόρων της ζώνης του Σένγκεν. Αυτό για το οποίο είχε διαπομπευτεί πριν από μόλις μερικούς μήνες ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, Βίτορ Όρμπαν, αρχίζει να γίνει τώρα η βέλτιστη πρακτική. Η Σλοβενία ξετυλίγει συρματόσχοινα στα σύνορά της με την Κροατία, η Αυστρία κατά μήκος των σλοβενικών συνόρων (εντός της ζώνης Σένγκνεν). Ακολουθούν οι βαλκανικές χώρες εκτός Ε.Ε. στα βόρεια της Ελλάδας.
Τα σύνορα δεν είναι εντελώς κλειστά, αλλά η επιλογή αυτή είναι σε ισχύ για κάποιους. Ακόμα και εντός της συνθήκης του Σένγκεν, η Γερμανία, η Γαλλία, η Σουηδία και η Αυστρία επιβάλλουν πιο αυστηρούς περιορισμούς, με την άδεια της Ε.Ε. Οι επιθέσεις στο Παρίσι πρόσφεραν ώθηση για περαιτέρω σύσφιξη των κανονισμών. Η Ε.Ε. επιμένει ότι τα μέτρα είναι έκτακτα και προσωρινά. Αλλά όλες οι κυβερνήσεις γνωρίζουν πως θα είναι δύσκολο να αρθούν.
3. Ένα αρχιπέλαγος κέντρων ασύλου
Με τους φράκτες και τα εμπόδια έρχεται και η ανάγκη για διαχείριση των συγκεντρωμένων προσφύγων. Το Πάσαου στη Γερμανία, το Σπίλφελντ στην Αυστρία, το Σέντιλ στη Σλοβενία, είναι παλιές συνοριακές πόλεις που μπορεί στο τέλος να φιλοξενήσουν «ζώνες διέλευσης» και «κέντρα υποδοχής». Η Ευρώπη θα δει να αναδύεται ένα αρχιπέλαγος κέντρων ασύλου στα σύνορά της.
Ορισμένοι θέλουν τα κέντρα αυτά να βρίσκονται στις χώρες εισόδου -την Ελλάδα και την Ιταλία-, ή κατά μήκος του βαλκανικού μονοπατιού προς την Κροατία. Ωστόσο, όπου και αν βρίσκονται, για να υποχρεωθούν άνθρωποι να μείνουν, θα απαιτηθούν συρματοπλέγματα, αστυνόμευση και πιθανότατα βία, κάτι που θα πληγώσει τις ευρωπαϊκές αξίες.
«Οι εικόνες θα είναι φρικτές, αλλά τι άλλο μπορούμε να κάνουμε;» αναρωτήθηκε υψηλόβαθμος Ευρωπαίος αξιωματούχος. Είναι ήδη φρικτές. Ενας Κούρδος στην Μακεδονία, ο οποίος αυτή την εβδομάδα χαρακτηρίστηκε οικονομικός μετανάστης, έραψε το στόμα του και ξεκίνησε απεργία πείνας.
Η Βάιρα Βάικ Φραϊμπέργκα, πρώην πρόεδρος της Λετονίας και πρόσφυγας στα χρόνια του πολέμου, λέει ότι τέτοια κέντρα μπορεί να είναι αναπόφευκτα. «Μας έβαλαν σε στρατόπεδα αιχμαλώτων, μαζί με τις ψείρες, τους ψύλλους και τα μυρμήγκια», είπε. «Όταν έχεις εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους εκτοπισμένους από το σπίτι τους, πρέπει να τους βάλεις κάπου. Το να είσαι πρόσφυγας είναι σκληρό. Έτσι είναι η πραγματικότητα».
4. Το Σένγκεν εξασθενεί
Αν η Ελλάδα είναι η αχίλλειος πτέρνα του Σένγκεν, η Γερμανία μπορεί να είναι η δύναμη που το κρατάει ενωμένο. Η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ έχει αποκλείσει την ιδέα «να απομονωθούμε». Επίσης δεν είναι προετοιμασμένη για τη χρήση βίας κατά προσφύγων από Γερμανούς φύλακες.
Αλλά η πίεση αυξάνεται. Το αντι-μεταναστευτικό κόμμα Alternative fur Deutschland (Εναλλακτική για τη Γερμανία), που κάνει καμπάνια για «κλειστά σύνορα» ώστε να αποφευχθεί «η τρομοκρατία στη Γερμανία», μεγαλώνει. Ακόμα και ο ηγέτης μιας εβραϊκής κοινότητας τάχθηκε αυτή την εβδομάδα υπέρ των ποσοστώσεων, προειδοποιώντας πως πολλές από τους νεοεισερχόμενους δεν μοιράζονται τις γερμανικές αξίες της ανοχής.
Η εισαγωγή συνοριακών ελέγχων θα είναι απίστευτα ακριβή. Οι αξιωματούχοι δεν έχουν το προσωπικό, τον εξοπλισμό ή την υποδομή. Αν συνέβαινε, το Σένγκεν θα μεταμορφωνόταν σε μικρές ζώνες, όπως η Μπενελούξ ή οι σκανδιναβικές ζώνες ελεύθερης μετακίνησης που προϋπήρχαν του πρότζεκτ. Μια τέτοια διάλυση θα σηματοδοτούσε μια επικίνδυνη συλλογική απώλεια εμπιστοσύνης. «Αν το πνεύμα εγκαταλείψει τις καρδιές μας, θα χάσουμε κάτι παραπάνω από το Σένγκεν», είπε ο κ. Γιούνκερ. «Ένα ενιαίο νόμισμα δεν μπορεί να υπάρξει αν καταρρεύσει το Σένγκεν».
Πηγή: euro2day