Πολλές φορές αναρωτιέμαι τι είναι η εκπαίδευση και ποιο είναι το νόημα της;
Σίγουρα υπάρχουν απαντήσεις που μπορούν να δοθούν με ευκολία, βγαλμένες από πατρόν σκέψης ή από την παρατήρηση μιας ανεπαρκούς πραγματικότητας.
Ποιό είναι όμως το ουσιαστικό νόημα της εκπαίδευσης;
Αυτό είναι ένα σοβαρό ερώτημα στο οποίο όλοι καλούμαστε να απαντήσουμε υπεύθυνα. Ένα ερώτημα που δεν χρειάζεται ειδικούς και η απάντηση του βασίζεται στον αναστοχασμό της προσωπικής μας εμπειρίας. Όχι στην εμπειρία μιας συγκεκριμένης περιόδου, αλλά στη μεγάλη εικόνα της εμπειρίας μας, που αφορά στην επίδραση της εκπαίδευσης στην ιδιοσυγκρασία μας.
Αν παρατηρήσουμε την καθημερινότητα μας, εσωτερικά, εξωτερικά και μέσα στο χρόνο, θα βρούμε την απάντηση. Αλλά ας σταθούμε λίγο πρώτα στα επιμέρους ερωτήματα.
Σε ποιές από τις καθημερινές προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε, η εκπαίδευση που έχουμε λάβει μπορεί να μας βοηθήσει;
Η βασική – αλλά όχι και η μοναδική – καθημερινή πρόκληση που αντιμετωπίζουμε είναι η εργασία μας, οπότε η εκπαίδευση που λαμβάνουμε, μας παρέχει το τεχνικό υπόβαθρο της επαγγελματικής μας δραστηριότητας. Βέβαια, μερικές φορές κι αυτό ακόμα τίθεται εν αμφιβόλω, ειδικά στη χώρα μας, όπου πολλοί άλλο σπούδασαν αλλού εργάζονται, αλλά ας υποθέσουμε ότι η εκπαίδευση είναι σχεδιασμένη να μας παρέχει τουλάχιστον εξειδίκευση σε ένα συγκεκριμένο είδος εργασίας.
Είναι όμως μόνο αυτό η εκπαίδευση; Η εξειδίκευση σε έναν επαγγελματικό τομέα; Και ας δεχτούμε ότι η εκπαίδευση οφείλει να περιορίζεται στο εργασιακό μέρος της ανθρώπινης δραστηριότητας: η θεωρητική ή η πρακτική εξειδίκευση αρκεί για να ολοκληρωθεί αυτό το μέρος; αρκεί η εκπαίδευση της εξειδίκευσης για να ξέρεις καλά τη δουλειά σου; για να είσαι ευχαριστημένος με αυτό που κάνεις; για να πετύχεις;
Φυσικά και όχι.
Το συνολικό δεν μπορεί να κατανοηθεί από το μερικό, επομένως δεν αρκεί η εξειδίκευση για την κατάρτιση, όπως δεν αρκεί η επιτυχία για την ευτυχία.
Η εκπαίδευση οφείλει να αλλάξει πρόσωπο και δράση.
Αντί για λίγα και μεγάλα σχολεία, πρέπει να χτιστούν πολλά και μικρά, με εκπαιδευτές που κάνουν αυτή τη δουλειά από αγάπη χωρίς να κρύβονται μέσα σε κλειστές μεθοδολογίες και ψευτοϊδανικά, χωρίς να διαιωνίζουν τις δικές τους μισαλλοδοξίες και φόβους. Η σχέση δασκάλου και μαθητή πρέπει να γίνει σχέση προσωπική, χωρίς την επιβολή της αυθεντίας του δασκάλου και την αλαζονεία του μαθητή-πελάτη. Μία σχέση που και τα δύο της μέρη θα μετέχουν στη διαδικασία της μάθησης από κοινού και θα βασίζεται στο σεβασμό και όχι στο συμφέρον.
Το εκπαιδευτικό υλικό σαφώς και οφείλει να καλύπτει έναν επιστημονικό, τεχνικό, καλλιτεχνικό ή αθλητικό τομέα, αλλά το νόημα της εκπαίδευσης είναι πολλά περισσότερα από αυτό. Βρίσκεται στη κατανόηση του εαυτού μας και στην ανάπτυξη της νοημοσύνης, της ικανότητας δηλαδή τόσο του σκέπτεσθαι όσο και του αισθάνεσθαι. Βρίσκεται στο δρόμο της ψυχολογικής ακεραιότητας, της ενσυναίσθησης, της δυνατότητας για συνομιλία χωρίς κραυγές. Bρίσκεται στην ειλικρίνεια.
Το κατάλληλο εκπαιδευτικό σύστημα, εκτός από την αρτιότητα του περιεχομένου του, οφείλει να στοχεύει στην ενθάρρυνση της δημιουργικότητας, της συνεργασίας και του πειραματισμού, καθώς και στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης, του φόβου, της ανασφάλειας, του μίσους και του φανατισμού.
Επομένως, κρίνεται αναγκαία η διαμόρφωση ενός άλλου εκπαιδευτικού περιβάλλοντος από το ισχύον. Το ζητούμενο είναι ένα περιβάλλον μέσα στο οποίο η εκπαίδευση θα αφορά στο σύνολο και στο νόημα της ζωής των εκπαιδευόμενων και των εκπαιδευτών και θα λαμβάνει υπόψη του σύγχρονες εκπαιδευτικές στρατηγικές, ευνοώντας την έρευνα, καθώς και την εξέλιξη τους, σύμφωνα με την κλίση του καθενός κι όχι σύμφωνα με μια στείρα εξεταστέα ύλη, διαδικασία και φιλοσοφία.
Αν επιθυμούμε να σταματήσει η ανάπτυξη του φασισμού, της μιζέριας και της πλάνης και συνειδητοποιήσουμε ότι η δημοκρατία δεν είναι μόνο ιδέα, αλλά κυρίως συμπεριφορά, τότε οφείλουμε να επενδύσουμε στην ουσιαστική εκπαίδευση, ως πολίτες, ως κοινωνία και ως κράτος.
Η ελπίδα φωλιάζει στην εκπαίδευση. Όχι στα συνθήματα. Ούτε στις παροιμίες.
