γράφει ο Χρήστος Γκιάτας
Ανέκαθεν υποστήριζα ότι το σπουδαιότερο έργο, ο πιο άφθαρτος και κλασσικός ύμνος προς την ελευθερία, είναι ένας επικήδειος λόγος. Κάθε αναγνώστης υποψιάζεται την ταυτότητα του, αφού διδάσκεται σχεδόν σε όλα τα θρανία της βασικής εκπαίδευσης. Φυσικά, δεν μπορεί να είναι άλλος, από τον επιτάφιο του Περικλή, όπου εκφωνήθηκε το έτος 430 π.Χ. στη πολιορκημένη Αθήνα, κατά την διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου. Όποιος επιθυμεί ειλικρινά να γευτεί το αγαθό της ελευθερίας, να το συλλάβει, επιβάλλεται οπωσδήποτε να διαβάσει αυτό το αριστουργηματικό κείμενο.
Πολλάκις η επικαιρότητα μας υπενθυμίζει την τραχύτητα των αρετών, όταν ασκούνται στην πράξη. Τότε εκδηλώνονται και παραδειγματίζουν με τη μεταμορφωτική τους δύναμη. Τη σκοτεινή ώρα όπου οι άγριες σφαίρες σχίζουν με δαιμονιώδη βοή τους αιθέρες μιας ευρωπαικής πρωτεύουσας, ο θάνατος κόβει το νήμα του εφήμερου χρόνου και ράβει το ένδυμα της αιωνιότητας. Σκαλίζει έναν ένδοξο ανδριάντα, μνημείο αλτρουισμού. Λουσμένοι στη πλημμυρά των πυρών, λεοντόκαρδοι όντες, κολυμπούν προς τη στεριά της αθανασίας. Ο πόλεμος μαστιγώνει τη κοινή συνείδηση στο ανοικτίρμον ύφος του αλλά οι μάρτυρες του απολαμβάνουν σαν ηθικό αντίδωρο τη παγκόσμια υπόκλιση. Ένα αμελητέο γλύκυσμα στο φαρμάκι του θρήνου. Δυστυχώς, η Γηραιά Ήπειρος σκόνταψε ξανά σε μια τέτοια ανηλεή και μακάβρια παραφροσύνη.
Γιατί, μια τέτοια στάση μας παραπέμπει σέ έναν διθυραμβικό λόγο περί ηρώων, όπως του μεγάλου Αθηναίου ηγέτη; Μέσα από την υστεροφημία των νεκρών, ο Θουκυδίδης, αφιερώνει στον ανυπότακτο άνθρωπο, στον ήρωα εκάστης εποχής, μια εμψυχωτική συντροφιά. Στο γλαφυρό του πορτρέτο αποκαλύπτει το μεγαλείο της ανδρείας. Οποιαδήποτε ελευθερία γονιμοποιείται με τη συνετή γενναιότητα. Ο αδέσμευτος χαρακτήρας, πάντοτε πρεσβεύει ένα πρόσωπο, ατρόμητο, μια φιγούρα που ξορκίζει άπαξ τον δισταγμό. Δια της σιδηράς τόλμης καθίσταται ελεύθερος, και ως εκ τούτου μακαριστός, καθ’ υπόδειξη της ρήσης του Περικλή: «Το εύδαιμον το ελεύθερον, το δ’ ελεύθερον το εύψυχον».
Τι δημιουργεί το επιχειρείν, τις ιδέες, τον τύπο, την επαγγελματική καταξίωση, τις ηθικές κατακτήσεις, τα προσωπικά όνειρα; Το ρωμαλέο βήμα, το θάρρος μορφοποιεί υλικά την ελευθερία. Μπορείς να διαδίδεις τους στοχασμούς ή την αλήθεια, αν δεν τολμάς να εκφραστείς, αν δεν έχεις παρρησία; Μπορείς να μεγαλουργήσεις οικονομικά, αν δεν εκτεθείς στον επιχειρηματικό κίνδυνο; Μπορείς να διεκδικήσεις το αγαθό της δικαιοσύνης, αν αναλογίζεσαι τη μήνη της παρανομίας; Μπορείς να αμυνθείς σθεναρά αν δεν προτάξεις αψήφιστα τη ζωή σου;
Κούφια λόγια και κενά συνθήματα αλαφροΐσκιωτων ρομαντικών ισχυρίζονται κάποιοι ορθολογιστές. Άλλοι κατηγορούν τους ‘‘γήινους’’ μήπως εσκεμμένα υπεκφεύγουν από την αρχέγονη πάλη, μεταξύ φόβου και ελευθερίας. Πάλι βέβαια όποιος ρητορεύει περί ελευθερίας κλεισμένος στο ασφαλές «φρούριο», στον ήρεμο εγκλεισμό του μοιάζει αρματωμένος με άσφαιρα. Καθότι, από τις απαρχές του κόσμου, ο φόβος είναι το αντώνυμο της ελευθερίας.
Η θαρραλέα ψυχή συμβιώνει στην ελεύθερη καρδιά. Η πρωτεύουσα της ελευθερίας κείται όπου στεγάζεται το θάρρος.