«Δεν γνωρίζω αν ήταν η μόνη. Σίγουρα ήταν η καλύτερη επιλογή…
Ένας Έλληνας εγνωσμένου διεθνούς κύρους…» ομολογούσε διαπιστωτικά ο τέως Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας, κ. Προκόπης Παυλόπουλος αποκρινόμενος στο ερώτημα περί της καταλληλότητας του πρώτου κυβερνήτη την επαύριον της εθνικής εξέγερσης, εις το πρόσωπο του Ιωάννη Καποδίστρια, σε πρόσφατη παρέμβαση του σε σχετικό ιστορικό αφιέρωμα.
*του Χρήστου Γκιάτα
«Αξιώτερον από τον Καποδίστρια δεν έχωμε» διαβεβαίωνε απερίφραστα ο γέρος του Μοριά στον Άγγλο ναύαρχο Κόδριγκτον. Αναντίλεκτα, ο κερκυραίος κόμης, άριστος διπλωμάτης, διαθέτοντας μια αξιομνημόνευτη, αξιοζήλευτη και φωτοφανή σταδιοδρομία στις αίθουσες της ευρωπαϊκής πολιτικής πραγματικότας ως υψηλόβαθμος αξιωματούχος και μετέπειτα, υπουργός Εξωτερικών της Τσαρικής Ρωσίας και συνάμα όντας μυημένος στη τέχνη του κυβερνάν από τις ημέρες του στη συγκρότηση της Επτανήσου Πολιτείας, πρόβαλλε ιδανική αυθεντία απαράμιλλου γοήτρου συν πάγκοινης εξωτερικής-εσωτερικής αποδοχής ολάκερου του νεότερου ελληνισμού, ίνα αναλάβει αφ’ ενός τη διαλυμένη επανάσταση αφ’ ετέρου το τιτάνιο έργο οικοδόμησεως της νεογενούς εθνικής κιβωτού.
Έμελλε να μετουσιώσει τη χειμαζόμενη ελληνική γη, την άστατη γεωγραφία του επαναστατημένου έθνους, σε μια συντεταγμένη και υπαρκτή κρατική οντότητα, στιβαρή θεσμική στέγαση της ανολοκλήρωτης εθνικής συλλογικότητας(ο πολυπληθής μείζον ελληνισμός εξακολουθεί να κείται εκτός). Ο πραγματικός κτίστης της ελληνικής πολιτείας. Αυταπάρνηση, προσήλωση στο καθήκον, ευπροσηγορία, πολυπραγμοσύνη, θετική επιστημοσύνη, ανθρωπιστική και ορθόδοξη αγωγή, μαχητικότητα, αφιλοχρήματη ψυχή και φιλοπατρία είναι πραγματικά ευάριθμοι χαρακτηρισμοί και στοιχεία που περιβάλλουν την ηθογράφηση του κορυφαίου Έλληνα και Ευρωπαίου Άνδρα.
Εξ αφορμής των διακοσίων ετών από την έναρξη της παλιγγενεσίας αποπειρώμαι να σκιαγραφήσω υποτυπωδώς το πρόσωπο του πρώτου κυβερνήτη, μιας φυσιογνωμίας έρημο σύμβολο της Ιδανικής Πολιτικής και Εθνικής Ανεξαρτησίας. Είναι ένα κατά το δυνατόν ιστορικό άρθρο, ένα περιεκτικό αφιέρωμα μια ενιαία αφήγηση, υπό την επιφύλαξη της αρμόζουσας αφαιρετικότητας, διαρθρωμένη σε δύο μέρη. Η χρησιμοποιηθήσα βιβλιογραφία παρατίθεται στο τέλος του Β’ Μέρους.
Ο πρότερος βίος και η πολιτεία ενός Οικουμενικού Έλληνα
Η πρώιμη ζωή και η χειρουργική
Ο Καποδίστριας γεννήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου του 1776 εν τη βενετοκρατούμενη Κέρκυρα. Ο πατέρας του Αντώνιο-Μαρίας έλκυε την καταγωγή του εκ παλαιάς αριστοκρατικής γενεαλογίας προερχόμενη από το ακρωτήριο Καπο ντ’ Ιστρια, εξ ’ου και το επώνυμο, της Αδριατικής, όπου η οικογένεια του αποδημούσα το 14ο αιώνα εγκαταστάθηκε στο νησί των Φαιάκων, σηματοδοτώντας μια διαχρονική παρουσία στον κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό βίο.
Ο Δούκας της Σαβοΐας Κάρολος Εμμανουήλ ο Β’ είχε απονέμει κληρονομικό τίτλο ευγενείας στην οικογένεια Καποδίστρια ο οποίος εγγράφηκε στην Χρυσή Βίβλο(Libro d’oro) της Κερκυραίικής αριστοκρατίας το 1689.
Η μητέρα του ονομάζονταν Αδαμαντία εξίσου ανήκουσα στην ανώτερη τάξη. Ανατράφηκε σε εύκοσμο οικογενειακό περιβάλλον που καλλιέργησε την σεμνοπρέπεια του, παράλληλα η θρησκευτική ευλάβεια, το ιερό βίωμα και η χριστιανική διδασκαλία σμιλεύουν το ηθικό του ανάστημα.
Ο νεαρός Καποδίστριας στα 1794, κατά τα παραδοσιακά ειωθότα των αρχοντικών γόνων, αναχώρησε για ανώτατες σπουδές στην Ιταλία. Φοίτησε στο περιώνυμο Πανεπιστήμιο της Πάδοβας επιλέγοντας το αντικείμενο της Ιατρικής, ταυτοχρόνως δε παρακολουθούσε φιλολογικά και νομικά μαθήματα διανοίγοντας πέραν του στενού επιστημονικού πεδίου, τον πνευματικό του ορίζοντα. Στην ακαδημαϊκή του περιπλάνηση στους διαδρόμους ενός ονομαστού πανεπιστημίου, κέντρο του ευρωπαϊκού διαφωτισμού, διασταυρώνεται με το διανοητικό διάκοσμο της Γαλλικής Επανάστασης.
Δύσπιστος λόγω αριστοκρατικών καταβολών και ορθολογικής συγκαταβατικότητας έναντι του ισοπεδωτικού ιακωβινισμού, πλην όμως έντονα συγκινημένος στο φιλελεύθερο κεκτημένο της εθνικής ανεξαρτησίας, ο ενάρετος Κερκυραίος εντρυφεί στα γραπτά του Μοντεσκιέ και εμβολιάζεται με το μετριοπαθές πνεύμα του νόμου και της δικαιοσύνης. Μια σταθερά της ιδιοσυγκρασίας του. Την πραγμάτωση της «Νομαρχίας» του ανιχνεύει στο κλασικό έργο της πλατωνικής πολιτείας και στο ιδεώδες του φιλόσοφου-βασιλέα, ενσαρκώνοντας το προσωπικό σύμβολο της άριστης ηγεσίας, ενός πεφωτισμένου κυβερνήτη με ανά χείρας εθνωφελή πυξίδα.
Μελετά την αναγεννησιακή σκαπάνη και ενστερνίζεται τον ουμανισμό με προϊόν την ακλόνητη πίστη του στο ηθικοπλαστικό ευεργέτημα της παιδείας την οποία αντιμετωπίζει ως καλλιεργητή της αναγέννησης του έθνους. Πάντοτε θαρραλέος και ευφυής δεν διστάζει να εξειδικευτεί στην χειρουργική. Κατόπιν περάτωσης των σπουδών το 1797 επέστρεψε στην γενέτειρα του και εξάσκησε αφιλοκερδώς το ιατρικό λειτούργημα απολαμβάνοντας ιδιαίτερη λαοφιλία χάρις την θρηλούμενη ευσπλαχνία και γενναιοδωρία του.
Διορίσθηκε από το Ναύαρχο Καντίρ αρχίατρος στο Οθωμανικό Στρατιωτικό Νοσοκομείο της Κέρκυρας, τον Απρίλιο του 1799. Η φήμη του άρχισε να υπερβαίνει την Κέρκυρα με αποτέλεσμα να συρρέουν από την όλη την Επτάνησο άποροι, δυστυχείς, ανήμποροι ασθενείς, φτωχές γυναίκες, παιδιά αλλά και κατατρεγμένοι, κατάδικοι και κάθε λογής απόκληροι προκειμένου να τους θεραπεύσει.
Ένας φιλάλληλος άνθρωπος αφιερωμένος στην περίθαλψη του απλού λαού. Δημιουργεί την πρώτη επαγγελματική ένωση, τον ιατρικό σύλλογο Ιονίων Νησιών μαζί με ομοτέχνους του. Υπήρξε δημιουργός του Ιατρικού Κολεγίου (Collegio Medico) της Κέρκυρας το 1802, της πρώτης ελληνικής επιστημονικής ιατρικής εταιρείας, που αποτέλεσε συμβουλευτικό όργανο της κυβέρνησης (ένα είδος Κεντρικού Συμβουλίου Υγείας της εποχής).
Το πολιτικό βάφτισμα στην Επτανησιακή Δημοκρατία
Στην δύση του 18ου αιώνα τα Επτάνησα, αφότου αποτίναξαν την ενετική κυριαρχία μετά γαλλικής παρέμβασης(συνθήκη του Καμπο Φόρμιο 1797) συνοδεύουσα μια περίοδο ριζοσπαστικής δημοκρατίας στον απόηχο της οποίας εξορίστηκε η οικογένεια Καποδίστρια ως δυναστική, περιήλθαν υπο την κηδεμονία της Ρωσίας, συστήνοντας στις 21 Μαρτίου του 1800 βάσει της ρωσοτουρκικής συνθήκης της Κωνσταντινούπολης, την Ιόνιο Πολιτεία αναγνωρισμένη ως ημικυρίαρχο μόρφωμα, υποτελές στην Υψηλή Πύλη.
Στην διπλωματική αποστολή συμμετέχει ο πατέρας του Καποδίστρια Αντώνιο-Μαρίας και ως έγκριτος νομικός συντονίζει τις διαπραγματευτικές συνομιλίες συνδιαμορφώνοντας το καθεστώς της Επτανησιακής Δημοκρατίας. Ο επαναπατρισμός του Καποδίστρια συμπίπτει επομένως με μια ταραχώδη περίοδο και αλλεπάλληλή διαδοχή σκηπτούχων, που μεταξύ άλλων επέφερε την ίδρυση της παρθενικής αυτόνομης πολιτειακής συγκρότησης του ελληνικού κόσμου στους θώκους της οποίας ανατέλλει το περίλαμπρο πολιτικό του άστρο.
Εξ’ υπαρχής και εγκαίρως ο κερκυραίος προειδοποίησε επανειλημμένα τη Γερουσία για τις ανελεύθερες διατάξεις του Συντάγματος προεξοφλώντας λαϊκές αναταραχές δεδομένης της κοινοτικής δομής της Επτανήσου. Υπενάντιος στην ολιγαρχική φύση του πολιτεύματος και εξαιτίας τούτων των τοποθετήσεων αποκαλείται «εφιάλτης» της αριστοκρατικής τάξης. Εν τέλει, η συνετή διορατικότητα και οξύνοια του επαληθεύεται μόλις εκραγεί στην Κεφαλλονιά τον Απρίλιο του 1801 αντικαθεστωτική εξέγερση ποπολάρων.
Τότε ορίσθηκε απεσταλμένος μαζί με τον Σγουρό έχοντας ρητή εντολή εξομάλυνσης της κρίσης. Ένθεν αναδύεται η χαρισματική του φυσιογνωμία καθώς κατευνάζει ειρηνικώς τις διαμαρτυρίες, επιβάλλοντας την τάξη άνευ εκτροπής, νουθετώντας στον πρώτο εκφωνηθέντα πολιτικό του λόγο τους μαινόμενους συμπατριώτες του ότι « η δια της βίας υπακοή είναι ανάξια υμών οι οποίοι εγεννηθήτε, δια να γίνητε τέκνα ελευθέρας πατρίδος».
Ως ένδειξη αναγνώρισης των ικανοτήτων του το 1802 ο πληρεξούσιος της Ρωσίας στα Επτάνησα κόμης Γεώργιος Μοτσενίγκο, του προτείνει το αξίωμα του τοπικού κυβερνήτη στη Κεφαλλονιά, πλην όμως εκείνος το απορρίπτει καλότροπα. Ως εκ τούτου το 1803 χρίζεται γραμματέας επικράτειας, υπουργός κατά τη τωρινή ορολογία, εφοδιασμένος με πλείστες διοικητικές αρμοδιότητες λαμβάνοντας το βάπτισμα του πυρός στην κυβερνητική διαχείριση.
Ex officio συνδράμει στην αναμόρφωση της Δημοκρατίας των Επτανήσων. Έπειτα αναδεικνύεται παμψηφεί γραμματέας της νεοκλεγείσας Γερουσίας. Τον Οκτώβριο του ίδιου έτους σε ομιλία του επισήμανε τη ανάγκη θέσπισης νέου Συντάγματος. Συνακόλουθα προΐστατο της αναθεωρητικής επιτροπής του «βυζαντινού πολιτεύματος» και καταρτίζει το προσχέδιο ανασκευής του θεμελιώδους νόμου, σαφώς επί του συναινετικότερου και δημοκρατικότερου.
Αυτό το νομοθετικό κείμενο επικυρώθηκε δύο μήνες αργότερα εντούτοις δεν εγκρίθηκε από την ρωσική επιτροπεία. Θορυβημένη η Αγία Πετρούπολη εξαιτίας των ανεκτικών τάσεων του γραμματέα, διατάσσει την επίπληξη του από τον Μοτσενίγκο. Παρόλα αυτά στην συνάντηση τους κάμπτεται ενώπιον της αβρότητας και ετοιμολογίας του γραμματέα. Απότοκος της ρωσικής άρνησης το Μάιο του 1805, ύστερα από πρόταση του Μοτσενίγκο, η Γερουσία διόρισε δεκαμελή επιτροπή με επικεφαλής τον Καποδίστρια προκειμένου να συντάξει το «Σχέδιο Αναθεώρησης της Συνταγματικής Πράξης της Επτανήσου Πολιτείας» ολοκληρώνοντας τις εργασίες το 1806.
Το διάστημα 1803-6 εργάστηκε με ζήλο και η εντατική εκτελεστότητα σωρεία καινοτομιών (συστήνει πρωτοβάθμια-δευτεροβάθμια σχολεία, επιθεωρητή εκπαίδευσης, προάγει την κοινωνική ανύψωση του λαού, εισάγει αξιοκρατικά κριτήρια στελέχωσης των δημοσίων υπηρεσιών, ανορθώνει τα δημόσια οικονομικά, ιδρύει το θεσμό των «Υγειοδημικών Κομιτάτων», παραρτημάτων του Ιατρικού Κολεγίου σε κάθε νησί με σκοπό την έγκαιρη λήψη υγειονομικών μέτρων κ.ο.κ) μαγνήτισε τους επιτετραμμένους της τσαρικής αρμοστείας, οι οποίοι διείδαν έναν δυναμικό, φιλόπονο και φέρελπι πολιτικό υψηλής ευφυίας και μεστής αξιοσύνης. Το 1806 λήγει η θητεία του γραμματέα και αναλαμβάνει τη Δημόσια Σχολή Δημοκρατίας της οποίας υπήρξε ιδρυτής.
Η Ιθάκη της Ευρωπαϊκής Καταξίωσης. Ένας Οικουμενικός Έλληνας
Ο κύβος ερρίφθη το 1807, χρονολογία ανάκτησης και υποδούλωσης των Ιονίων Νησιών στην βουλιμία του Βοναπάρτη με τη Συνθήκη του Τιλσίτ. αλλά και ανδραγαθήματος του Κερκυραίου, όπερ διορισθείς έκτακτος επίτροπος στην Αγία Μαύρα τον Απρίλιο του αυτού έτους αναχαίτισε την εισβολή του Αλή Πασά, συντονίζοντας την άμυνα και θωρακίζοντας το νησί. Κατά την παραμονή του στη Λευκάδα γνώρισε διωγμένους Έλληνες οπλαρχηγούς όπως ο Μπότσαρης, Νικηταράς, Κολοκοτρώνης, Ανδρούτσος κ.α. εμβαθύνοντας στην ψυχοσύνθεση και τις ιδιομορφίες της τουρκοκρατούμενης Ελλάδας. Απέσπασε το θαυμασμό και την εμπιστοσύνη τους ως γνήσιος πατριώτης αγωνιζόμενος για την απολύτρωση του Έθνους.
Την άνοιξη του 1808 δέχεται αμφίπλευρη πρόταση, άκρως διλημματική, συνεργασίας από Γάλλους και Ρώσους, τείνοντας υπέρ των τελευταίων και αποδεχόμενος την πρόσκληση, εφεξής εντάσσεται επίσημα στους κόλπους της ρωσικής διπλωματίας. Φρονεί ότι δια της ισχυρής θέσεως του στην ομόδοξη αυτοκρατορία θα υποστηρίξει αποδοτικότερα και ευχερέστερα τα «εθνικά δίκαια» της ελληνικής χειραφέτησης. Συμφώνως προς το συλλογισμό του, το ηγεμονικό εγχείρημα της Ναπολεόντειας Γαλλίας βάδιζε σε έωλο και ετοιμόρροπο σανίδι δίχως προοπτική μακροημέρευσης.
Ας μην παρερμηνεύουμε, δεν έτρεφε ζωτικά ψεύδη για ομόδοξο ξανθό γένος αλλά αναζητούσε αξιώμα – κλειδόλιθο. Συνοπτικά η βαθύτερη τεκμηρίωση της ανωτέρω απόφασης, άπτεται στον πολιτικό ρεαλισμό και την προσεκτική αποτίμηση των διεθνών συσχετισμών της ηπειρωτικής Ευρώπης. Εκλογικεύει την ορμή του εθνικού συναισθήματος.
Τον κατευθύνει ο έξυπνος και αμετακίνητος πατριωτισμός. Υπηρέτησε πάντως με αίσθημα καθήκοντος τη «θετή» του πατρίδα. Ακολούθως τον Ιανουάριο του 1809 εγκαταλείπει το νησί των Φαιάκων και μεταβαίνει στην Αγία Πετρούπολη χαράσσοντας τον απόπλου μιας περιπετειώδους και ανοδικής προσωπικής οδύσσειας με προορισμό την ευρωπαϊκή Ιθάκη της καταξίωσης. Ένας ευσεβής νόστος που εκπληρώνεται διθυραμβικά.
Στη θεατρική σκηνή της Γηραιάς Ηπείρου διαδραματίζεται το μονόπρακτο της γαλλικής αίγλης μετά και τις παταγώδεις ήττες του αντι-Ναπολεόντειου συνασπισμού στην περιλάλητη μάχη του Αούστερλιτς 1805 και στη μάχη της Ίενας 1806. Βαθμιαία, το δορυφορικό και γαλλόφωτο δουκάτο της Βαρσοβίας μετατρέπεται σε γεωπολιτική εμβολή προς ακτίνωση της ναπολεόντειας ισχύος στην ανατολικοευρωπαϊκή ενδοχώρα παραβιάζοντας τα συμπεφωνήθεντα της Συνθήκης του Τιλσίτ και κατ’ επέκταση απειλώντας ευθέως την ρωσική μεθόριο. Σε κλίμα διεθνούς έντασης, υπογραμμίζεται ότι είχε προηγηθεί ρωσική λύση του ηπειρωτικού αποκλεισμού κατά της Μεγάλης Βρετανίας επιδεινώνοντας περαιτέρω τις ρωσογαλλικές σχέσεις, ο Καποδίστριας αναρριχάται στη γραφειοκρατία του Ρωσικού Υπουργείου Εξωτερικών ως κρατικός σύμβουλος πλησίον του κόμη Ρουμιαντσέφ.
Διανύει μια σύντομη θητεία πρέσβη στην Βιέννη το 1811 ενορχηστρώνοντας την ενδεδειγμένη ρωσική στρατηγική στα Βαλκάνια (αποτροπή σφαγής και προστασία των χριστιανικών πληθυσμών) και εξ ’αυτού κρίνεται ιδιοφυής ειδικός αναφορικώς με τη πολύπλοκη Χερσόνησο του Αίμου.
Κατά το ξέσπασμα του Πατριωτικού Πόλεμου το 1812, εγκαθίσταται στη στρατιά του Δούναβη επικεφαλής του διπλωματικού γραφείου του Ρώσου αρχιστράτηγου στο Βουκουρέστι και παρατηρεί εκ του σύνεγγυς την αναδίπλωση των ρωσικών χερσαίων δυνάμεων. Ατάραχος διαβλέπει το στρατηγικό εταίρο, ονόματι χειμώνα, αναμένοντας στωικά οι Γάλλοι να υποπέσουν στην πολική μέγγενη, τυφλωμένοι από τη μέθη του νικηφόρου οίστρου τους.
Γοργά τα γαλλικά στρατεύματα προήλαυσαν και διείσδυσαν στην εκκενωμένη Μόσχα και συν τω χρόνω παγιδεύτηκαν. Συζευκτικά, εξοικειώθηκε με τις κακουχίες, τις αντιξοότητες και τους φρικώδης νόμους του πολέμου ευτυχώντας υπό την ίδια ιδιότητα κοντά στον νέο Ρώσο αρχιστράτηγο Μπαρκλάυ ντε Τόλλυ να παραβρεθεί στα πεδία μεγάλων μαχών του 1813, μέχρις τη μάχη της Λειψίας, και να παρακολουθήσει την εξέλιξη συμβάλλοντας ζωτικά στη κατάστρωση των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Νηφάλιος, πραγματιστής και εύψυχος ο Κερκυραίος εξέπεμψε το προσωπικό του κύρος στην τσαρική νομενκλατούρα.
Το φθινόπωρο του 1813, σε αναγνώριση της πολύτιμης προσφοράς εναντίον του Βοναπάρτη, ο Τσάρος Αλέξανδρος ο Α’ παρασημοφόρησε τιμητικά τον Καποδίστρια και εντυπωσιασμένος από την διπλωματική του διάνοια του αναθέτει, τον Σεπτέμβριο, την δυσχερέστατη σύσταση της Ελβετίας και την κατοχύρωση της ανεξαρτήσιας της. Ο Καποδίστριας ήλθε αντιμέτωπος με ένα πραγματικά δυσεπίλυτο και οξύληκτο αίνιγμα.
Η προηγούμενη εισβολή της Γαλλίας και η επιβολή συγκεντρωτισμού κατακρεούργησε τη χώρα. Συν τοις άλλοις ο μυστικός απεσταλμένος της Αυστριακής Αυτοκρατορίας, βαρώνος Λέμπτσελτερν, δυσχέρανε την εξομάλυνση φιλοδοξώντας το σχηματισμό φίλα προσκείμενης κυβέρνησης. Η ενότητα είχε διαρραγεί καθώς τα οικονομικά εύρωστα καντόνια του βορρά αντιμάχονταν τα αντίστοιχα ενδεή του νότου σε μια διάσπαση που διαιώνιζε τις ταραχώδεις εμφύλιες συγκρούσεις.
Ο Κερκυραίος με επίπονες διαβουλεύσεις γεφύρωσε το χάσμα, συμφιλίωσε την διχοτομημένη χώρα και προέβη σε διοικητική διαίρεση 19 αυτόνομων καντονιών με ισόρροπες εξουσίες υπό ενιαία φεντεραλιστική δομή. Ως επιστέγασμα εκπονεί το σύνταγμα της νεότευκτης ελβετικής ομοσπονδίας. Ευθύς το προσκομίζει προς επικύρωση στην Ελβετική Δίαιτα. Διοργανώνει ομοσπονδιακό δημοψήφισμα προκείμενο το πολιτειακό καθεστώς να χαίρει λαϊκής νομιμοποίησης.
Οι φυγόκεντρες δυνάμεις εξέλειψαν, η ενότητα αποκαταστάθηκε επιτυγχάνοντας την πολυπόθητη ειρήνευση. Το Σεπτέμβριο του 1814 εκεί όπου ο Ναπολέων απέτυχε με τη βία, ο Καποδίστριας τα κατάφερε με τον διάλογο, τη δύναμη της πειθούς και την επιμονή του. Αργότερα στο Συνέδριο της Βιέννης υπήρξε ο εμπνευστής της ελβετικής ουδετερότητας, ενός αμέτοχου στους ευρωπαϊκούς ανταγωνισμούς κράτους, ενός απάνεμου λιμένα στην καρδιά της ηπείρου με εχέγγυο την ακεραιότητα και ασφάλεια του. Επίσης κατόρθωσε να προστεθεί στο ελβετικό παζλ και η Γενεύη το 1815. Οι Ελβετοί αναγνωρίζουν τον Καποδίστρια ως εθνικό ευεργέτη.
Την ήττα του Ναπολέοντα δεξιώθηκε στην πρωτεύουσα των Αψβούργων, στα τέλη του 1814, η επηρμένη γιορτή του παλαιού καθεστώτος που τόσο λυσσαλέα κατεδαφίστηκε από τις γαλλικές λόγχες.
Τα ανακτοβούλια της Ευρώπης αποθρασύνθηκαν και ο δεσποτισμός θέριεψε. Το σύστημα του πανίσχυρου αυστριακού καγκελάριου Μέττερνιχ κανονάρχησε την ευρωπαϊκή ισορροπία επί τη βάση της νομιμότητας αναδιατάσσοντας αυθαίρετα τη διττή (εσωτερική-εξωτερική) όψη της Ευρώπης η οποία συνίστατο στην παλινόρθωση της φεουδαρχικής απολυταρχίας, την κατάπνιξη οιοδήποτε φιλελεύθερου και εθνικού ανατρεπτικού κινήματος και τη διατήρηση των εδαφικών διευθετήσεων. Στο Συνέδριο της Βιέννης και των Παρισίων επισφραγίστηκε και συνομολογήθηκε τούτη η άτεγκτη ευρωπαϊκή συμφωνία της Ιεράς Συμμαχίας.
Ο αντίλογος στο τυραννικό συμβόλαιο διατυπώθηκε εκ μέρους του Καποδίστρια. Παρακινημένος από την απόλυτη εμπιστοσύνη του Τσάρου, έχοντας υπογράψει εν ονόματι του τη συνθήκη ειρήνης των Παρισίων και όντας διακεκριμένο μέλος της ρωσικής αντιπροσωπείας στο συνέδριο, αναμετρήθηκε με τις αντιδραστικές μεθοδεύσεις του Μέττερνιχ.
Ομίλησε περί αξιοπρέπειας των εθνών, πολιτικής ισότητας, συνταγματικών ελευθερίων και εθνικής αυτοδιάθεσης προμηνύοντας ότι η περιφρόνηση των αφυπνισμένων ευρωπαϊκών λαών και η προγονοπληξία της Ιεράς Συμμαχίας θα αποκαθηλώσουν εντελώς τις μοναρχίες στην συνείδηση της εθνικής ελπίδας. Προειδοποίησε θυμόσοφα ότι ο κόσμος δεν κυβερνάται αποκλειστικώς από την ισχύ αλλά και τη νέμεση. Πόσο επίκαιρο νεύμα.
Ανεξαρτήτως της φωτεινής παραφωνίας σε ένα κονσέρτο σκοταδισμού, πρώτα εκεί και ύστερα στο Παρίσι, αποκαλύφθηκε πανευρωπαϊκά η διπλωματική αγχίνοια και υψηλοφροσύνη του. Με εισηγήσεις του ιδίου ρυθμίστηκαν ακανθώδη ζητήματα, όπως φερ ’ειπείν η προστασία της αρτιμέλειας της Γαλλίας της βουρβουνικής παλινόρθωσης, αφού στήριξε και ενδυνάμωσε τις μαεστρίες του Ταυλεράνδρου, συντάχθηκε με τις αξιώσεις του Καστλρέι για ελεύθερη ναυσιπλοΐα κ.α., εδραιώνοντας ρεαλιστικά τον ευρωπαϊκό ισοζυγισμό δυνάμεων, ζωτικό για τη βιωσιμότητα της μεταναπολεόντειας εποχής.
Για τη στήριξη στη Γαλλία ο βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΗ’ πρότεινε αμοιβή στον κερκυραίο αλλά εκείνος αρνήθηκε. Έτσι απεκλήθη «αρχιτέκτονας της ευρωπαϊκής ειρήνης των 99 ετών» εφάμιλλος, ισάξιος και ομότιμος τιτάνων όπως ο Βρετανός Καστλρέι, ο επιτήδειος Ταυλεράνδρος και ο παντοδύναμος Μέττερνιχ.
Η περίπτωση του Καποδίστρια εξόργισε τον ανηλεή αυστριακό στα μάτια του οποίου ο γαλαζοαίματος προδότης στέκεται αντίβαρο υπονομεύοντας τον υπερσυντηρητισμό του. Γενναιόψυχος, παρά το πρωτόκολλο ο κόμης προέταξε την ιδέα της Ενωμένης Ευρώπης εξελισσόμενος σε προπάτορας μελλοντικών εποχών.
Ο πανούργος αυστριακός καγκελάριος αντικρίζει έναν άσπονδο εχθρό και επικίνδυνο αντίπαλο, δεοντολογικά αμετακίνητο και ηθικά αδιάβλητο: «ανεξαγόραστος» κατά έναν αφορισμό του ο οποίος σε ταυτόσημο ύφος συνέχισε αναθεματίζοντας την απροσπέλαστη εναρετοσύνη ενός «χειρίστου είδους πολιτικού» υπεράνω σκοπιμοτήτων. Με δική του καθοδήγηση τέλος τα Επτάνησα, παρότι τα εποφθαλμιούσε η Αυστρία, περιήλθαν σε βρετανική κατοχή, διότι ο Καποδίστριας θεωρούσε ότι η αγγλική πολιτική του ανοικτού θαλάσσιου εμπορίου θα επέφερε μακροπρόθεσμα την φιλελευθεροποίηση της Επτανήσου.
Εν ευθέτω χρόνω, όταν ο Καποδίστριας υπερασπίστηκε με σθένος πρωτίστως την ελληνική υπόθεση, μια γεωγραφική έκφραση κατά Μέττερνιχ, και δευτερευόντως έτερα έθνη, πλέον υπουργοποιημένος, τέθηκε υπό την ασφυκτική παρακολούθηση της αυστριακής κατασκοπείας.
Οι σπουδαίες νίκες στους διπλωματικούς Μαραθωνίους της μεταναπολεόντειας ειρήνης ανταμείφθηκαν από τον Τσάρο Αλέξανδρο Α’ χρίζοντας τον Υπουργό Εξωτερικών της Αυτοκρατορικής Ρωσίας στις αρχές του 1816. Οπωσδήποτε, ο Έλληνας επτανήσιος αριστοκράτης βιώνει το απόγειο της καριέρας του μεσουρανώντας στα ευρωπαϊκά τεκταινόμενα.
*Ο Χρήστος Γκιάτας είναι πτυχιούχος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκηση ΕΚΠΑ, καθώς και μεταπτυχιακός φοιτητής Γεωπολιτικής Ανάλυσης και Γεωστρατηγικής Σύνθεσης του ΕΚΠΑ.
- Ένα ακόμα, παλαιότερο άρθρο στο PolitisOnline, για τη Δολοφονία του πρώτου Κυβερνήτη της Ελλάδας Ιωάννου Καποδίστρια, ΕΔΩ.