Η έξαρση της τουρκικής προκλητικότητας στην Ανατολική Μεσόγειο και η προσπάθεια της Τουρκίας να παγιώσει αυτό που σήμερα αποκαλεί «Γαλάζια Πατρίδα» θέτoυν καίρια ερωτήματα για όσα ισχύουν σήμερα στο Διεθνές Δίκαιο.
Της Ιωάννας Θεοδωροπούλου
Δικηγόρος, μέλος του Δικηγορικού Συλλόγου Πειραιά
Υφαλοκρηπίδα
Ο θεσμός της υφαλοκρηπίδας παρουσιάζει εξαιρετικό οικονομικό ενδιαφέρον για τα παράκτια κράτη καθώς η εκμετάλλευσή της επιτρέπει την εκμετάλλευση των υποθαλάσσιων κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου.
Τι είναι η υφαλοκρηπίδα; Ως γεωλογικό φαινόμενο περιγράφεται ως η φυσική προέκταση του χερσαίου εδάφους κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας μέχρι το σημείο όπου σημειώνεται μια απότομη κλίση (30 – 45 μοιρών).
Ιστορική εξέλιξη του θεσμού
Ιστορική αφετηρία της νομικής ρύθμισης της υφαλοκρηπίδας συνιστά η υπ’αριθμ. 2667 Διακήρυξη του Πρόεδρου των Η.Π.Α. Χάρι Τρούμαν. Σε αυτή τη Διακήρυξη θεμελιώνεται η έννοια της υφαλοκρηπίδας ως φυσικής προέκτασης του ηπειρωτικού εδάφους και εισάγεται η έννοια των αρχών της δίκαιης κρίσης σε περίπτωση που κράτη με αντικείμενες ή παρακείμενες ακτές προσφύγουν ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου προκειμένου να τις οριοθετήσουν (γνωστή ως αρχή της ευθυδικίας – Equity). Η διακήρυξη Τρούμαν αποτέλεσε την αφετηρία για μονομερείς εξαγγελίες περί δικαιοδοσίας επί της υφαλοκρηπίδας από πολλά κράτη.
Ισχύον θεσμικό πλαίσιο
Η τελική ρύθμιση του θεσμού της υφαλοκρηπίδας επήλθε με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS III ), η οποία υπεγράφη στο Montego Bay της Τζαμάικα την 10η Δεκεμβρίου 1982. Στο άρθρο 76 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας ορίζεται ότι «η υφαλοκρηπίδα αποτελείται από το θαλάσσιο βυθό και το υπέδαφος των υποθαλάσσιων περιοχών που εκτείνονται σε όλη την έκταση της φυσικής προέκτασης του χερσαίου εδάφους ως το εξωτερικό όριο του υφαλοπλαισίου ή σε απόσταση 200 ν.μ. από τις γραμμές βάσης, στις περιπτώσεις που το εξωτερικό όριο του υφαλοπλαισίου δεν εκτείνεται μέχρι την απόσταση αυτή».
Στα άρθρα 76 και 77 αυτής κατοχυρώνονται τα κυριαρχικά δικαιώματα του παράκτιου κράτους επί της υφαλοκρηπίδας του ipso facto και ab initio. Το παράκτιο κράτος απολαύει της αποκλειστικής εξερεύνησης και εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων του βυθού και του υπεδάφους της υφαλοκρηπίδας. Αναφορικά με το δικαίωμα έρευνας, το άρθρο 246 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας προβλέπει ότι το παράκτιο κράτος έχει το δικαίωμα να ρυθμίζει, να επιτρέπει και να πραγματοποιεί το ίδιο θαλάσσια επιστημονική έρευνα στην ΑΟΖ και επί της υφαλοκρηπίδας, ενώ τα άλλα κράτη δε δύνανται να αναλάβουν παρόμοιες δραστηριότητες παρά μόνο με τη συναίνεσή του.
Η Τουρκία εντελώς αυθαίρετα δεν αναγνωρίζει ότι τα νησιά έχουν δική τους υφαλοκρηπίδα και από το 1973 -1974 έθεσε ζήτημα η υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου να οριοθετηθεί στη μέση με βάση τις ακτές της Τουρκίας και της νησιωτικής Ελλάδας, γεγονός που βρίσκει αντίθετη την Ελλάδα η οποία κάνει λόγο για κατάφωρη παραβίαση των κυριαρχικών της δικαιωμάτων. Η ύπαρξη κοιτασμάτων φυσικού αερίου και άλλοι γεωπολιτικοί λόγοι οδηγούν στην εντατικοποίηση των προσπαθειών της Άγκυρας για επέκταση στον θαλάσσιο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου.
Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ)
Ο θεσμός της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (AOZ) είναι δημιούργημα της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS III ), και κατοχυρώνει το κυριαρχικό δικαίωμα του παράκτιου κράτους να εκμεταλλεύεται οικονομικά τους ζώντες και μη ζώντες πόρους μιας θαλάσσιας ζώνης σε πλάτος που μπορεί να φτάσει τα 200 μίλια από τις γραμμές βάσης.
Η Ελλάδα δεν έχει ανακηρύξει ΑΟΖ στα σύνορα με την Τουρκία, προφανώς στο πλαίσιο αποφυγής συγκρούσεων. Μια τέτοια κίνηση θα είχε πολλαπλά οφέλη, ιδίως σε σχέση με την εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων του βυθού και του υπεδάφους της ΑΟΖ, την προστασία του θαλασσίου περιβάλλοντος και την θαλάσσια επιστημονική έρευνα στην περιοχή.
Η οριοθέτηση της ΑΟΖ – η αρχή της ίσης απόστασης/μέσης γραμμής
Η οριοθέτηση της ΑΟΖ πραγματοποιείται μονομερώς από το παράκτιο κράτος, με εξαίρεση τις περιπτώσεις που απαιτείται συμφωνία με τα όμορα (παρακείμενα) κράτη για την οριοθέτησή της, καθώς λόγω της γεωγραφικής διαμόρφωσης, η διαθέσιμη θαλάσσια περιοχή δεν επαρκεί έτσι ώστε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη να καταχυρώσουν ΑΟΖ πλάτους 200 ναυτικών μιλίων. Η περίπτωση αυτή υφίσταται φυσικά στην Ανατολική Μεσόγειο. Ως προς τη μέθοδο οριοθέτησης προκρίνεται από την Ελλάδα η αρχή της ίσης απόστασης/μέσης γραμμής, όπως αυτή απορρέει από το άρθρο 74 της Σύμβασης για το
Δίκαιο της Θάλασσας
Ο κανόνας οριοθέτησης της ΑΟΖ σύμφωνα με τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας συντίθεται από τα εξής τρία (3) στοιχεία: α) οριοθέτηση με συμφωνία, β) οριοθέτηση με βάση το διεθνές δίκαιο, γ) οριοθέτηση που θα αποτελεί δίκαιη ή ευθύδικη λύση (Equity).
Παρά το γεγονός ότι η Τουρκία δε δεσμεύεται νομικά από τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας καθώς δεν αποτελεί συμβαλλόμενο μέρος, υπάρχουν κανονισμοί της Σύμβασης αυτής που έχουν εθιμική ισχύ, όπως η οριοθέτηση της ΑΟΖ και της υφαλοκρηπίδας καθώς και η αρχή της ευθυδικίας (Equity). Χώρες, όπως η Τουρκία και οι Η.Π.Α., αναγνωρίζουν την ισχύ του εθιμικού δικαίου και επικαλούνται συχνά κανονισμούς της
Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας
Η επέκταση των χωρικών μας υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια θα αποτελούσε λύση στην παρούσα κατάσταση; Παρά το γεγονός ότι το Δίκαιο της Θάλασσας παρέχει το δικαίωμα στα παράκτια κράτη να επεκτείνουν μονομερώς τα χωρικά τους ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια, καμία ελληνική κυβέρνηση δεν έχει προβεί σε μια τέτοια ενέργεια καθώς η Άγκυρα έχει διαμηνύσει συστηματικά ότι η ενέργεια αυτή συνιστά «casus belli» (αιτία πολέμου). Η επέκταση στα 12 ναυτικά μίλια θα οδηγούσε σε ελληνική κυριαρχία περίπου στο 72% του Αιγαίου, με την Τουρκία να έχει κυριαρχία σε ποσοστό μικρότερο του 9%. Η Ελλάδα διατηρεί το δικαίωμα επέκτασης στα 12 ναυτικά μίλια και δηλώνει ότι θα το ασκήσει εάν αυτό κριθεί σκόπιμο, γεγονός που απαιτεί στάθμιση ποικίλων παραγόντων.
Η αποκλιμάκωση των εντάσεων θα μπορούσε να επιτευχθεί με την παραπομπή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης ή σε ένα Διεθνές Δικαστήριο Διαιτησίας. Αυτό προϋποθέτει τη συμφωνία των εμπλεκόμενων κρατών, μια λύση που η Τουρκία δέχεται υπό τον όρο να προκριθεί η δική της «agenda», γεγονός που βρίσκει αντίθετη την Ελλάδα. Στο σημείο αυτό έγκειται και το σημερινό αδιέξοδο.