Το ηθικό πλεονέκτημα είναι πολύ ωραίο πράγμα. Ομως το ηθικό μειονέκτημα απαντά συχνότερα. Ειδικά μεταξύ εκείνων οι οποίοι, όπου σταθούν και όπου βρεθούν, μιλούν για το ηθικό τους πλεονέκτημα. «Οσο πιο δυνατά μίλαγε για την τιμή του, τόσο πιο γρήγορα μετρούσαμε τα ασημικά μας», έγραψε ο Ραλφ Ουάλντο Εμερσον.
Οσο καλό, όμως, και να ’ναι το ηθικό πλεονέκτημα, η σπάνις του επιβάλλει να χαράσσουμε πολιτικές με βάση το ηθικό μειονέκτημα. Να κάνουμε τους μηχανισμούς που αποτρέπουν την εμφάνιση της διαφθοράς αντί να ελπίζουμε σε κάποιον «ηθικό μεσσία» που θα φέρει τον παράδεισο επί της γης. Πρέπει να καταλάβουμε ότι η εξουσία κολάζει και άγιο. Γράφαμε και παλιότερα πως «αν στην πιο αγία συντροφιά της ανθρώπινης ιστορίας ο ένας στους Δώδεκα Μαθητές του Ιησού αποδείχθηκε διεφθαρμένος, πώς μπορούμε να ελπίζουμε σε καλύτερα ποσοστά ηθικής στο αχανές Δημόσιο;» («Η παραβολή της διαφθοράς», «Καθημερινή» 13.9.2006).
Ο ελληνικός λαός διαψεύσθηκε πολλάκις επειδή πίστεψε ότι οι αντιπολιτευόμενοι θα είναι ηθικότεροι των κυβερνώντων. Στον ρηχό δημόσιο διάλογο διαρκώς μετράμε ποιος έχει το μεγαλύτερο ηθικό πλεονέκτημα, αντί να συζητάμε τρόπους περιορισμού του ηθικού μειονεκτήματος. Για παράδειγμα, ο μηχανισμός διαφάνειας Δι@ύγεια χρησίμευσε πολύ περισσότερο από όλους τους ηθικολογούντες της Πρώτης Φοράς Αριστερά. Από τη Δι@ύγεια μάθαμε τους υπουργούς που ενθυλάκωσαν τα επιδόματα ενοικίου, από τον ίδιο μηχανισμό αποκαλύφθηκαν τα ψέματά τους.
Ο δεύτερος μύθος για τη διαφθορά είναι πως μπορεί να καταπολεμηθεί «με ένα νόμο κι ένα άρθρο». Ομως η αποκλειστικά κανονιστική προσέγγιση της διαφθοράς μειώνει την οριακή αποτελεσματικότητα των νόμων. Οσο περισσότερα μέτρα λαμβάνουμε, τόσο λιγότερο αποτελεσματικό είναι κάθε νέο μέτρο. Αν θέλαμε να απεικονίσουμε γεωμετρικά το φαινόμενο, θα βλέπαμε ότι η καμπύλη μεταξύ των μέτρων και της αποτελεσματικότητάς τους έχει σχήμα καμπάνας (παραβολική καμπύλη). Μέχρι ενός σημείου τα μέτρα αποδίδουν. Από ένα σημείο και μετά, αφαιρούν αποτελεσματικότητα.
Δεν υπάρχει τρόπος εξάλειψης της διαφθοράς· το όραμα της μηδενικής διαφθοράς είναι ο τρίτος μύθος που συντηρείται στον ρηχό δημόσιο διάλογο. Μπορούμε να ελπίζουμε όμως στον περιορισμό της. Ξέρουμε ότι η εξουσία διαφθείρει, ενώ η απόλυτη εξουσία διαφθείρει απόλυτα. Συνεπώς ο καλύτερος τρόπος περιορισμού της διαφθοράς είναι η αποκέντρωση της εξουσίας. Είτε με μηχανισμούς ελέγχου και ισορροπιών των εξουσιών, είτε με μηχανισμούς διάχυτου κοινωνικού ελέγχου (όπως είναι η Δι@ύγεια), είτε με μεταφορά πόρων και αρμοδιοτήτων σε μικρότερα οργανωτικά σχήματα για να γίνεται αποτελεσματικότερα ο έλεγχος. Και αν, εν τω μεταξύ, βρεθούν και «άγιοι» να μας κυβερνήσουν, ας το θεωρήσουμε μπόνους…