Η παγκόσμια πολιτική κοινότητα έζησε υπό το καθεστώς της διαίρεσης σε Δύση και Ανατολή σε επίπεδο πολιτικού και οικονομικού αυτοπροσδιορισμού μέχρι το έτος-τομή: 1989. Εκείνη την ιστορική φάση κατέρρευσαν τα καθεστώτα του «υπαρκτού σοσιαλισμού» και μία νέα περίοδος στην εξέλιξη της ανθρωπότητας άρχισε. Το ερμηνευτικό σχήμα που επικράτησε συνδέθηκε μ’ αυτό που ονομάσθηκε: «αποκαταστατική επανάσταση» (nachholende Revolution). Ο όρος εισήχθη στην προβληματική της πολιτικής φιλοσοφίας από τον Jürgen Habermas, ο οποίος υποστήριξε, ότι με τις ανατροπές του 1989 διαμορφώθηκαν οι πραγματολογικές συνθήκες στις κοινωνίες των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης να ενταχθούν στο σύστημα του πολιτικού διαφωτισμού, κάτι το οποίο είχε συμβεί για τις κοινωνίες της Δυτικής Ευρώπης ήδη εδώ και δύο αιώνες με τη γαλλική επανάσταση.
Από το έτος 1989 μέχρι τις μέρες μας, τα πράγματα για την Ευρώπη ως πολιτική και οικονομική συλλογικότητα, αλλά και ως πνευματική και συνειδησιακή οντότητα δεν εξελίχθηκαν όπως θα μπορούσε να τα σχεδιάσει ο ορθολογικός νους. Οι επιμέρους ευρωπαϊκές κοινωνίες είχαν και έχουν τις ιδιαιτερότητές τους και στο επίπεδο του πολιτισμού και στο επίπεδο της εθνικής συγκρότησης. Ο ενιαίος ευρωπαϊκός βηματισμός όλων των ευρωπαϊκών κοινωνιών εξακολουθεί να είναι το μεγάλο ζητούμενο και το ύψιστο πολιτικό αίτημα καθ’ όλη τη διάρκεια της μεταπολεμικής περιόδου. Ταυτόχρονα όμως έγιναν προσπάθειες και ανελήφθησαν πολιτικές πρωτοβουλίες για την ενοποίηση της Ευρώπης. Τέτοιες διαδικασίες είναι η ίδρυση του Ευρωκοινοβουλίου, η εισαγωγή του κοινού νομίσματος (του ευρώ), η επικείμενη τραπεζική ένωση, η σχεδιαζόμενη οικονομική ένωση και πολλά άλλα πράγματα τα οποία πολίτες, λαοί και πολιτικοί οραματίζονται.
Ας σημειώσουμε ακόμη, ότι στην πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης διαπράχθηκαν δύο ολέθρια λάθη: πρώτον, κατασκευάστηκε το «ήπιο γραφειοκρατικό τέρας των Βρυξελλών» όπως ονομάζει την οργανωτική και διοικητική δομή της Ευρωπαϊκής Ένωσης ο Hans Magnus Enzensberger και δεύτερον προηγήθηκε η νομισματική ένωση της οικονομικής, πράγμα που κατά τον Habermas συνιστά δομικό και κατασκευαστικό σφάλμα της Ευρωζώνης. Σ’ αυτή την πραγματολογική κατάσταση των ευρωπαϊκών κοινωνιών προστίθεται ως μείζον πολιτικό πρόβλημα το προσφυγικό ζήτημα κατά το έτος 2015 και τα πολιτικά πράγματα ως προς τη δομή και τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης υφίστανται ριζικές ανατροπές, οι οποίες οδηγούν την ίδια την Ευρώπη σε μία νέα διαίρεση.
Εξ αρχής θα πρέπει να διευκρινισθεί, ότι η νέα διαίρεση στην ευρωπαϊκή ήπειρο δεν οφείλεται στο προσφυγικό ζήτημα, όπως θα εξηγήσουμε στη συνέχεια. Το προσφυγικό ζήτημα είναι η αφορμή, για να έρθει στην επιφάνεια ο ριζικός συνειδησιακός διαχωρισμός ανάμεσα σε δύο τύπους ευρωπαϊκών κοινωνιών, οι οποίες έχουν διαφορετικές στάσεις απέναντι σ’ αυτό που ονομάζουμε: πολιτικός διαφωτισμός και γαλλική επανάσταση. Ας επισημάνουμε, ότι με τους δύο αυτούς όρους αναφερόμαστε σε δύο συμβάντα (ένα πολιτικό, την πολιτική επανάσταση και ένα πνευματικό, τη φιλοσοφική επανάσταση), τα οποία γέννησαν την πολιτική μορφή ζωής της δημοκρατίας, της ελευθερίας, της δικαιοσύνης, της αλληλεγγύης, των δικαιωμάτων, της ανθρώπινης αξιοπρέπειας κ.α. στο πλαίσιο της οποίας όλες οι ευρωπαϊκές κοινωνίες έχουν οργανώσει την πολιτική, την οικονομική, την αισθητική, την καθημερινή, τη βιοκοσμική ζωή τους. Τελικά όμως, όπως προκύπτει εκ των πραγμάτων αυτό δεν ισχύει για όλες τις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Η περιώνυμη «αποκαταστατική επανάσταση» του 1989, η οποία θα διεύρυνε το πεδίο εφαρμογής του πολιτικού διαφωτισμού της γαλλικής επανάστασης σταμάτησε στη Βιέννη.
Καλούμαστε λοιπόν όλοι εμείς σήμερα να ερμηνεύσουμε πώς και γιατί υπάρχει αυτή η τεράστια απόσταση ανάμεσα στην Αθήνα και τη Βουδαπέστη και πώς και γιατί τον εικοστό πρώτο αιώνα η απόσταση ανάμεσα στη Μαδρίτη και την Βαρσοβία καταντάει να είναι Γολγοθάς. Οι πρόσφυγες έθεσαν σ’ όλους εμάς τους ευρωπαίους μπροστά μας, τον καθρέπτη της αυτογνωσίας μας και της αυτοσυνείδησής μας. Δεν είναι υπερβολή να παραδεχθούμε επιτέλους, ότι από τον τρόπο με τον οποίο θα επιλύσουμε το προσφυγικό ζήτημα θα εξαρτηθεί όχι μόνον η ιστορική ύπαρξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά θα εξαρτηθεί η αυτοεπιβεβαίωση της ίδιας της Ευρώπης ως συνείδησης της παγκόσμιας συλλογικότητας.
Η νέα διαίρεση στην Ευρώπη με αφορμή το προσφυγικό ζήτημα δεν είναι ούτε χωροταξικού τύπου ούτε έχει γεωγραφικό χαρακτήρα. Μπορεί ενδεχομένως να κάνουμε ένα στοιχειώδη διαχωρισμό και να μιλήσουμε για ευρωπαϊκές περιοχές που βρίσκονται στο κέντρο ή το ανατολικό τμήμα της ηπείρου ή για άλλες περιοχές που ανήκουν στο νότο και στο δυτικό τμήμα της Ευρώπης. Πράγματι η γεωγραφική κατάταξη και ταξινόμηση ισχύει. Εκείνο όμως που ως κριτήριο καθίσταται και μέτρο της ευρωπαϊκής ιδέας είναι η συνειδησιακή στάση των κοινωνιών απέναντι στους πρόσφυγες. Και αυτή η στάση τελικά ανάγεται στην αφομοίωση, στην υποδοχή και τη δεξίωση (Rezeption) των ιδεών, των αξιών, των κανόνων και των περιεχομένων του πολιτικού διαφωτισμού. Η νέα διαίρεση στην Ευρώπη, η οποία γεωγραφικά διαμορφώθηκε ως διαίρεση ανάμεσα σε κεντρο-ανατολικές περιοχές και σε νοτιο-δυτικές περιοχές της ηπείρου με αφορμή το προσφυγικό ζήτημα «μεταφράζεται» σε πνευματικό και συνειδησιακό επίπεδο σε βαθύτερη διάσπαση ανάμεσα σε κοινωνίες, οι οποίες έχουν τις πραγματολογικές δυνατότητες να ενσωματώσουν τις ιδέες του πολιτικού διαφωτισμού και σε κοινωνίες, για τις οποίες ο πολιτικός διαφωτισμός και η γαλλική επανάσταση είναι συμβάντα που χαρακτηρίζονται ως «φυσικά φαινόμενα».
Ως συμπέρασμα στην ανάλυσή μας μπορούμε να τονίσουμε δύο ακόμη πράγματα: για τις κεντρο-ανατολικές περιοχές της ευρωπαϊκής ηπείρου ισχύει αυτό που τονίζει ο Kant: «για κάθε γεγονός υπάρχει μία κατάσταση στην προϊστορία του, την οποία το γεγονός πρέπει να ακολουθήσει με αναπόφευκτη κανονικότητα». Πράγμα που σημαίνει στη δική μας γλώσσα, οι φράκτες και τα τείχη δεν εμποδίζουν τους πρόσφυγες να γίνουν ευρωπαίοι πολίτες, αλλά στρέφονται εναντίον των πολιτών αυτών των κοινωνιών να ενταχθούν στα συστήματα του πολιτικού διαφωτισμού. Και το δεύτερο σημείο: μπορούμε οι ευρωπαίοι πολίτες να συνεχίσουμε να αφήνουμε την «υπόθεση Ευρώπη» κάθε φορά είτε στα χέρια των τεχνοκρατών (βλ. το «ελληνικό ζήτημα») είτε στα χέρια κρατών τα οποία δεν μπορούν να υπερβούν την ολοκληρωτικού τύπου προϊστορία τους (βλ. «το προσφυγικό ζήτημα»); Τελικά τα ευρωπαϊκά ζητήματα δεν επιλύονται στις συνόδους κορυφής των ηγετών των κρατών – μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά στις συνειδήσεις των ευρωπαίων – πολιτών.