Το παρακάτω κείμενο είναι η ομιλία του Σπύρου Ι. Φλογαΐτη, που εκφωνήθηκε στις 21 Μαΐου στο Ναό του Παντοκράτορα στην πόλη της Λευκάδας, με αφορμή τον εορτασμό της 152ης επετείου της Ένωσης των Επτανήσων με την Ελλάδα.
Η 21η Μαΐου 1864 την οποία εορτάζουμε σήμερα εμείς οι Λευκάδιοι, στην εκκλησία του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, του ανθρώπου που ενσάρκωσε και συμβολίζει διαχρονικά την αταλάντευτη υπηρεσία στο Έθνος και το σκοπό της εθνικής ολοκλήρωσης των Ελλήνων, αποτελεί ένα ορόσημο και ένα δίδαγμα ιστορίας και διεθνούς πολιτικής απαράμιλλης σημασίας, και τούτο για πολλούς λόγους.
Πριν απ’ όλα, αυτή η μέρα της γιορτής υπήρξε, γιατί τα επτά νησιά του Ιονίου πελάγους δεν έπεσαν ποτέ στους Τούρκους, με εξαίρεση το νησί μας, όπου όμως η τουρκοκρατία ξεχάσθηκε σύντομα, αφήνοντας πίσω της μόνο μερικά τοπωνύμια και τον πύργο του πασά Χατζή Αλή στο Μαραντοχώρι. Δεν μπορούσαν δυστυχώς να έχουν την πολυτέλεια να ζήσουνε ελεύθερα, διότι καθώς, από τον 11ο αιώνα αρχίζει η διείσδυση των Φράγκων στην ανατολική μεσόγειο, σε συνδυασμό με την σταδιακή κατάρρευση του πολιτικού κέντρου της αυτοκρατορίας των Ρωμαίων, το μόνο ρεαλιστικό για την εποχή ήταν αν θα έπεφταν στα χέρια χριστιανών ή Τούρκων. Η Βενετία, η λαμπρότερη κόρη της Κωνσταντινούπολης, ωφελήθηκε τόσο πολύ από τη μητέρα της, που στο τέλος μπόρεσε να την κατασπαράξει. Και πήρε από τον διαμελισμό των εδαφών, ό,τι της ταίριαζε καλλίτερα, κυρίως την Κρήτη και τα νησιά, ανάμεσα σ’ αυτά και τα επτά νησιά του Ιονίου, που για πρώτη φορά ιστορικώς αριθμούνται και παράγεται η λέξη Επτάνησα, για να γίνει μάλιστα και στα ιταλικά Εptaneso. Οι Βενετοί δεν άσκησαν την μισαλλόδοξη θρησκευτική πολιτική των Φράγκων, δημιούργησαν κοινωνικές δομές στα νησιά, υπεστήριξαν την καλλιέργεια της γλώσσας και της ελληνικότητας, δημιούργησαν τις συνθήκες για να σπουδάσουν πολλοί στην Εσπερία, και οι Επτανήσιοι ήξεραν, όλοι τους, πλούσιοι και φτωχοί, και λίγο-λίγο πέρασε στο υποσυνείδητό τους πως ό,τι έρχεται από τη Δύση είναι καλό, ωφέλιμο, εθνικό. Η Κρήτη έγινε, μαζί με τα Επτάνησα, το εργαστήρι της Αναγέννησης των γραμμάτων στη Δύση, αλλά και της αναγέννησης της ρωμιοσύνης στα εδάφη μας, γιατί μόνο ο μορφωμένος ξέρει την αξία της καταγωγής του και μπορεί να διεκδικήσει την ανάτασή του. Η Επτάνησος αναγέννησε την Ελλάδα, γιατί η Βενετία την κράτησε μορφωμένη.
Από το άλλο μέρος, η μέρα αυτή της γιορτής μας θυμίζει τη σημασία που έχει στην ιστορία των ανθρώπων το πέρασμα από το διάβα της ζωής κάποιων φωτισμένων και αποφασισμένων ανθρώπων, που αναλαμβάνουν τον κίνδυνο να εμψυχώσουν τους πολλούς και να τους συνεγείρουν γύρω από ένα σκοπό. Πολλοί ήσαν εκείνοι που συναπαρτίζουν αυτόν τον κατάλογο, ένας όμως αξίζει τον σεβασμό της ιστορικής μνήμης περισσότερο, διότι μόνος του δημιούργησε τις συνθήκες που θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν περισσότεροι. Αναφέρομαι στον Ιωάννη Καποδίστρια, τον άνθρωπο με την μοναδική πορεία, τον πατριώτη που κατόρθωσε, για την προστασία του σκοπού του, να κρυφτεί πλήρως από το βλέμμα της Ιστορίας. Ο πατέρας του φρόντισε το 1800 να βάλει τις βάσεις του μέλλοντος, με το λεγόμενο Βυζαντινό Σύνταγμα που σε τελική ανάλυση δημιουργεί ένα επτανησιακό κράτος. Αυτό το κράτος το υπηρέτησε ο Ιωάννης, νέος απόφοιτος Ιατρικής και Νομικής του Πανεπιστημίου της Πάντοβας, σε κεντρικές θέσεις, αλλά και εδώ στο νησί μας, όπου δοκίμασε το μοντέλο της οργάνωσης της Επανάστασης, φέρνοντας στη Λευκάδα τους οπλαρχηγούς, θέτοντάς τους για πρώτη φορά στην Ιστορία οργανωμένα στην υπηρεσία του εθνικού σκοπού που τότε ήταν να μην πάρει ο Αλή Πασάς τη Λευκάδα, και εμψυχώνοντας τους, στο γλέντι που έγινε στου Μαγεμένου, να κρατήσουν τον ενθουσιασμό τους, γιατί γρήγορα η Πατρίδα θα τους καλούσε για ένα υπέρτερο σκοπό. Ήταν το 1807, πολύ πριν δημιουργηθεί η Φιλική Εταιρία. Ο Καποδίστριας, με την ιδιότητα του εκπροσώπου της Ρωσίας στο Συνέδριο της Βιέννης του 1815 και τη Συνθήκη των Παρισίων του ιδίου έτους που ακολούθησε, ήταν αυτός που με τις διπλωματικές του ικανότητες επέβαλε στις Μεγάλες Δυνάμεις την δημιουργία του πρώτου ανεξάρτητου ελληνικού κράτους μετά από αιώνες, των Ηνωμένων Κρατών των Επτά Ιόνιων Νησιών. Ο πολιτικός ρεαλισμός του τον έκανε να δεχθεί να τεθεί το ανεξάρτητο αυτό κράτος υπό την προστασία μιας μεγάλης Δύναμης, και μάλιστα της Μεγάλης Βρετανίας, αποδεικνύοντας ήδη τόσο νωρίς το πολιτικό του μεγαλείο, αυτός που φαινόταν να είναι στην υπηρεσία της Ρωσίας και του Τσάρου. Η επίσκεψή του στην Κέρκυρα το 1819, δυο χρόνια δηλαδή πριν το μεγάλο Ξεσηκωμό, με την πρόφαση της ασθένειας του πατέρα του, δεν έχει ακόμη αναλυθεί επαρκώς από τους ιστορικούς. Και δεν υπάρχει μεγαλύτερη αλήθεια από το ότι η Επανάσταση ούτε θα είχε εκκολαφθεί ούτε θα είχε νικήσει εάν δεν υπήρχε αυτό το επτανησιακό κράτος και η κοινωνία του.
Σε μας όμως τους Λευκάδιους, η μέρα αυτή μας θυμίζει και τους δικούς μας αγώνες, της δικής μας κοινωνίας, που αν και δεν έχουν ακόμη αναλυθεί επιστημονικά στο βάθος που απαιτούν, αποτελούν λαμπρές σελίδες για να διαπαιδαγωγούνται τα παιδιά μας.
Αναφέρομαι στην εξέγερση της εξοχής Λευκάδας κατά των Άγγλων το 1819, που βάφτηκε στο αίμα από τον Μαίτλαντ μετά από μια βδομάδα γιορτής. Και επειδή γιορτάζουμε σήμερα στον Παντοκράτορα, δεν πρέπει να λησμονήσουμε ότι μεταξύ των πρωτεργατών της εξέγερσης ήταν και ο κόμης Ιωάννης Βαλαωρίτης, πατέρας του ποιητή, ο οποίος και συνελήφθη, ενώ είναι προσωπική τιμή για μένα να θυμηθώ ότι μεταξύ των πρωτεργατών ήταν και ο συμβολαιογράφος Σπύρος Φλογαΐτης που ηγήθηκε μαζύ με τον μετέπειτα συμπέθερό του Ανδρέα Σκληρό των δυνάμεων του Μαραντοχωριού και που καταδικάσθηκε σε θάνατο και δήμευση της περιουσίας του. Η εξέγερση της εξοχής Λευκάδας, όπως αποδεικνύουν σύγχρονες έρευνες θεωρήθηκε από τους Άγγλους ως υποκινηθείσα από ξένες Δυνάμεις, αφού μάλιστα έλαβε χώρα μόλις τέσσερα χρόνια μετά την έναρξη της αγγλικής προστασίας, δηλαδή σε εποχή που η ρωσική παρουσία στα νησιά ήταν πολύ πρόσφατη.
Η σημερινή ημέρα αποτελεί όμως γενικά για όλους τους Έλληνες και ένα μάθημα διεθνούς πολιτικής πράξης και σοβαρού πολιτικού αγώνα. Είναι εντυπωσιακός ο τρόπος που οι Επτανήσιοι χειρίσθηκαν τις μεγάλες Δυνάμεις και μάλιστα τους Άγγλους για να πετύχουν τον σκοπό τους, και τον πέτυχαν δείχνοντας τον δρόμο σε όποιον θέλει να είναι σοβαρός στη διαχείριση των εθνικών θεμάτων.
Σκοπός ήταν η Εθνική Ολοκλήρωση, η ένωση με την Ελλάδα που οι ίδιοι οι Επτανήσιοι είχαν σε τελική ανάλυση φτιάξει, με την ιδεολογία που παρήγαγαν αλλά και με τα όπλα, αφού η Επτανησιακή Φάλαγγα[i] αριθμούσε 500 παλληκάρια από τα μέρη μας που έδωσαν το αίμα τους για την απελευθέρωση εδαφών που δεν αφορούσαν σε τελική ανάλυση τα σπίτια τους. Όμως ο αγώνας που έδωσαν πρώτα οι Επτανήσιοι ήταν για ελευθεροτυπία. Από όλα τα κεφάλαια της πολιτικής ύπαρξης και δράσης για ένα σύγχρονο Σύνταγμα, οι Επτανήσιοι διεκδίκησαν αρχικά κυρίως ένα, την ελευθεροτυπία, ενώ ο Μαίτλαντ και οι άλλοι Λόρδοι Αρμοστές καταπατούσαν γενικότερα κάθε έννοια ανεξάρτητου και αυτοδιοικούμενου κράτους. Πέτυχαν την ελευθεροτυπία το 1848, χρονιά γενικότερης σημασίας για τα κινήματα της Ευρώπης της εποχής, και τότε μπορούσαν πλέον να κινούνται οι ιδέες ελεύθερα, πράγμα που οδήγησε στη δημιουργία πολιτικών λεσχών και κομμάτων. Ένα χρόνο μετά άρχισε ο πολιτικός αγώνας στη Γερουσία, στους δρόμους, στις πόλεις και τα χωριά. Η Ένωση ήλθε ως αποτέλεσμα αυτού του αγώνα, που ήταν πρακτικός και επιτυχής. Αρκεί να αναλογισθούμε την τραγωδία της Κύπρου για να καταλάβουμε τι εννοώ.
Κυρίες και κύριοι,
Σήμερα γιορτάζουμε μια μεγάλη γιορτή, γιατί εμείς οι Επτανήσιοι συμβάλλαμε αποφασιστικά και πετύχαμε να υπάρχει επιτέλους μια πατρίδα για τους Έλληνες, ένα λαό που υπέστη τον μεγαλύτερο και μακροχρονιότερο πολιτικό κατακερματισμό από όποιο άλλο Έθνος, και με τα νιάτα μας που συνεχίζουν να σπουδάζουν και να διαπρέπουν στην Ελλάδα και παντού στον κόσμο δικαιούμαστε να λέμε, ιδιαίτερα εμείς οι Λευκάδιοι, ότι υπηρετήσαμε με όλες μας τις δυνάμεις και υπηρετούμε πιστά τη χώρα μας και την κοινωνία που μας ανέθρεψε.
Ευχαριστώ πολύ.
Λευκάδα, 21 Μαΐου 2016
[i] Την Επτανησιακή Φάλαγγα ίδρυσε ο Λευκάδιος Νικόλαος Φλογαΐτης και ετέθη υπό την διοίκηση του Ιθακήσιου Στρατηγού Ευμορφόπουλου.