Η πρόσφατη σύνοδος των αρχηγών των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (την 17η Μαρτίου) και στη συνέχεια η συμφωνία, η οποία επετεύχθη ανάμεσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση με την Τουρκία (την 18η Μαρτίου) αποσαφήνισε τη στάση της Ευρώπης ως οντότητας στο προσφυγικό ζήτημα. Θα πρέπει να τονισθεί, ότι δεν πρόκειται για μία απλή αποσαφήνιση, αλλά για μία κωδικοποίηση και θεσμοθέτηση της ευρωπαϊκής στάσης σε κανόνες που περιλαμβάνονται σε συμφωνία. Επίσης θα πρέπει να τονισθεί, ότι η ευρωπαϊκή στάση απέναντι στο προσφυγικό ζήτημα δεν εντάσσεται στο πνεύμα της πολιτικής Ευρώπης, αλλά απηχεί τις πρακτικές της τεχνοκρατικής Ευρώπης.
Σε προηγούμενες αναλύσεις μας με αφορμή το «ελληνικό ζήτημα» έχουμε εκθέσει τη διαφορά ανάμεσα στην πολιτική και την τεχνοκρατική Ευρώπη. Στο σύντομο αυτό άρθρο μας θα συνοψίσουμε τα χαρακτηριστικά της λύσης του προσφυγικού ζητήματος, όπως αυτή διατυπώνεται στο κείμενο της συμφωνίας ανάμεσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την Τουρκία. Το ουσιώδες χαρακτηριστικό της ευρωπαϊκής λύσης συνίσταται στο εξής: δεν πρόκειται για πολιτική λύση. Δεν επιλύεται το προσφυγικό ζήτημα με τη μέθοδο της πολιτικής και ακόμη περισσότερο η λύση στην οποία κατέληξαν οι ευρωπαίοι ηγέτες υποσκάπτει και υπονομεύει την ίδια την Ευρώπη, η οποία αυτοπροσδιορίζεται «ως ιστορική αλληλουχία ελλόγων στόχων», πράγμα που στην περίπτωση του προσφυγικού ζητήματος σημαίνει: να ενταχθούν και να ενσωματωθούν οι προσφυγικοί πληθυσμοί στον νομικό και πολιτικό πολιτισμό της ευρωπαϊκής συλλογικότητας. Με άλλα λόγια ο επόμενος έλλογος στόχος της ευρωπαϊκής οντότητας κατά τον εικοστό πρώτο αιώνα σύμφωνα με τον αυτοπροσδιορισμό της ίδιας της Ευρώπης δεν είναι η κατασκευή φρουρίων και τειχών, αλλά η εγκαθίδρυση μηχανισμών και διαδικασιών πολιτικής αλληλεγγύης.
Το ουσιώδες αυτό χαρακτηριστικό, της απουσίας της πολιτικής στην ευρωπαϊκή λύση του προσφυγικού ζητήματος, εξειδικεύεται σε τρία επιμέρους στοιχεία, τα οποία είναι τα εξής:
Πρώτον, η λύση είναι τεχνοκρατική – λειτουργική και έχει ως στόχο της την αυτοσυντήρηση των ευρωπαϊκών κοινωνιών σε υλικό και συνειδησιακό επίπεδο. Δεύτερον, η λύση είναι βιοπολιτική, στο βαθμό που αντιμετωπίζει τους πρόσφυγες αποκλειστικά και μόνον ως γυμνές φυσικές υπάρξεις. Και τρίτον, η λύση είναι αντι-διαφωτιστική, επειδή αρνείται στους πρόσφυγες το θεμελιώδες δικαίωμα να αυτοπροσδιορίζονται ως αυτόνομα άτομα στο πλαίσιο του πολιτικού διαφωτισμού.
Ας εξετάσουμε αναλυτικότερα τα τρία αυτά χαρακτηριστικά της ευρωπαϊκής λύσης στο προσφυγικό ζήτημα. Σχετικά με το τεχνοκρατικό-λειτουργικό χαρακτηριστικό, θα πρέπει να παραδεχθούμε ότι το σύνολο των ευρωπαϊκών κοινωνιών ενώ στον αρχικό σχεδιασμό αντιμετωπίσθηκε ως ομοιογενής οντότητα στη συνέχεια και μετά το οριστικό κλείσιμο του δυτικού βαλκανικού διαδρόμου η ευρωπαϊκή επικράτεια τριχοτομήθηκε. Έτσι διακρίνουμε τρεις ευρωπαϊκές περιοχές, τις οποίες ενδεικτικά εκπροσωπούν η Γερμανία, η Ουγγαρία και η Ελλάδα. Πρόκειται για τρία διαφορετικά μοντέλα υποδοχής και φιλοξενίας προσφυγικών πληθυσμών στο ευρωπαϊκό έδαφος. Η ελληνική επικράτεια ως ευρωπαϊκό έδαφος δημιούργησε δομές φιλοξενίας και υποδοχής των προσφύγων σε προσωρινή ή μεσοπρόθεσμη προοπτική. Ταυτόχρονα σε συνειδησιακό επίπεδο διακρίνεται στον ορίζοντα η κατασκευή ενός μεταεθνικού θύλακα, ο οποίος αφ’ ενός μεν θα καταστήσει δυνατή τη διαμονή του προσφυγικού πληθυσμού στο ελληνικό έδαφος, αφ’ ετέρου θα επαναπροσδιορίσει την ίδια την ελληνική συνειδησιακή κατάσταση. Η Ουγγαρία, και οι άλλες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης αποφάσισαν να αρνηθούν κάθε φιλοξενία στους πρόσφυγες και μετέτρεψαν τις κοινωνίες τους σε φρούρια. Οι ερμηνείες για την κλειστοφοβική αυτή στάση τους ανιχνεύονται στην ίδια την ιστορική συγκρότηση αυτών των κοινωνιών, αλλά δεν μπορούμε να τις αναλύσουμε εδώ. Η Γερμανία εκπροσωπεί το τρίτο μοντέλο υποδοχής και φιλοξενίας. Εάν αληθεύουν τα δεδομένα, φιλοξενεί περίπου 800.000 πρόσφυγες στο πλαίσιο διαδικασιών ένταξης και ενσωμάτωσης.
Ένα σχόλιο, το οποίο θα μπορούσε κανείς να διατυπώσει σε μικροκλίμακα σχετικά με την διαφοροποιημένη στάση της Γερμανίας και της Ελλάδας στο προσφυγικό ζήτημα στο λειτουργικό επίπεδο, έχει να κάνει με τη θέση των δύο χωρών ως κρατικών συστημάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η γερμανική ηγεμονία στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπαγορεύει και τους όρους ένταξης του προσφυγικού πληθυσμού. Η ελληνική κοινωνία ως οικονομικό σύστημα αγωνίζεται να επιλύσει τα υλικά της προβλήματα και επιφορτίζεται με ένα επιπλέον έργο που είναι το προσφυγικό ζήτημα.
Σχετικά με το δεύτερο χαρακτηριστικό της ευρωπαϊκής λύσης. Αυτό έχει να κάνει με ό,τι στην πολιτική φιλοσοφία ονομάζουμε: βιοπολιτική. Τα άτομα, δηλ. όλοι όσοι είναι αυτοί στους οποίους αναφερόμαστε σ’ ένα σχεδιασμό (εδώ στη συμφωνία των δύο μερών Ε.Ε. και Τουρκίας), δεν αντιμετωπίζονται με τις δομικές ιδιότητές τους, αλλά ως γυμνές φυσικές υπάρξεις. Δεν εξετάζουμε το επάγγελμά τους, τη μόρφωσή τους, την ιδιότητα του πολίτη, την ένταξή του στην αγορά εργασίας κ.λπ. Μας ενδιαφέρει μόνο ως φυσική ύπαρξη, η οποία μετακινείται και θα ενταχθεί σ’ ένα πρόγραμμα ανταλλαγής πληθυσμών. Το κείμενο της συμφωνίας αντιμετωπίζει τον επιχειρηματία από τη Συρία, του οποίου η επιχείρηση εξ αιτίας του εμφυλίου πολέμου καταστράφηκε, όχι ως αστό ούτε ως πολίτη κατά τα δεδομένα του ευρωπαϊκού πολιτικού συστήματος, αλλά ως φυσική ύπαρξη. Αυτό ισοδυναμεί με την αποθέωση της βιοπολιτικής.
Το τρίτο χαρακτηριστικό της συμφωνίας ανάμεσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την Τουρκία βυθίζει την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση στο τεχνοκρατικό τέλμα της. Υπέγραψαν οι ηγέτες των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης ένα κείμενο με το οποίο επεδίωξαν να διαχειρισθούν, όπως λένε, την κρίση του προσφυγικού ζητήματος. Στην πραγματικότητα υπέγραψαν ένα κείμενο, με το οποίο η τεχνοκρατική Ευρωπαϊκή Ένωση «παίρνει διαζύγιο» από την πολιτική Ευρώπη. Η πνευματική ηγεσία της Ευρώπης δεν περίμενε ποτέ, ότι θα έφθανε κάποτε η ιστορική στιγμή κατά την οποία τον επικήδειο της Ευρώπης θα τον εκφωνούσαν οι ευρωπαίοι πολιτικοί υποδυόμενοι τους τεχνοκράτες. Ο αντι-διαφωτισμός των ευρωπαίων ηγετών έγκειται στο εξής: αρνούνται στον άνθρωπο, ο οποίος εγκαταλείπει την πολιτική κοινωνία του εξ αιτίας του εμφυλίου πολέμου, να αυτοπροσδιορισθεί ως ελεύθερο και αυτόνομο άτομο. Του βάζουν μία ετικέτα που γράφει: πρόσφυγας και ο σχεδιασμός τους είναι τεχνοκρατικός. Η ευρωπαϊκή παράδοση του πολιτικού διαφωτισμού δεν μπορεί να εφαρμοσθεί για όσους προέρχονται εκ Συρίας; Πότε επιτέλους θα επανιδρυθεί η πολιτική Ευρώπη, εάν όχι αυτή την ιστορική στιγμή, κατά την οποία το πολιτικό πρόγραμμα του διαφωτισμού μπορεί να γίνει πραγματικότητα με αφορμή το προσφυγικό ζήτημα;