Η αμφισβήτηση των εθνικών στερεοτύπων, που έχουν συστηματικά καλλιεργηθεί επί δεκαετίες από τους ιδεολογικούς μηχανισμούς του κράτους, είναι μια δύσκολη υπόθεση. Οι φορείς του «πατριωτισμού της ομοιογένειας» τα υπερασπίζονται με νύχια και με δόντια, ακόμη κι όταν είναι προφανής η αναντιστοιχία τους με την ιστορική αλήθεια.
Και δεν μιλάμε φυσικά για τους μύθους που λειτούργησαν ευεργετικά και συνέβαλαν στη διαμόρφωση μιας ενιαίας ταυτότητας, αλλά για κείνες τις αντιλήψεις που πήραν τη συμπαγή μορφή εθνικού αφηγήματος, τροφοδότησαν προκαταλήψεις για άλλους λαούς και δημιούργησαν το έδαφος για να αναπτυχθούν η μισαλλοδοξία και ο εθνικισμός.
Κάθε φορά που η έρευνα φέρνει στο φως πληροφορίες και ντοκουμέντα που διαλύουν τη δομή τους ή διατυπώνεται μια γνώμη διαφορετική από την επικρατούσα, η αντίδραση είναι άμεση και επιθετική.
Η καχυποψία που χαρακτηρίζει τις σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας έλκει βεβαίως την προέλευσή της από τις αλλεπάλληλες πολεμικές περιπέτειες στη διαδρομή των αιώνων. Τα ίδια τα ιστορικά γεγονότα, κυρίως όμως η εθνικιστική ανάγνωσή τους και η μεταφορά των συμπερασμάτων στις κοινωνίες μέσω των διαύλων επιρροής (σχολείο, θρησκεία, ΜΜΕ) δημιουργούν έναν σιδερένιο κλοιό από τον οποίο δεν είναι εύκολο να ξεφύγει κανείς.
Τα έμφορτα αναχρονισμών κλισέ έχουν εισβάλει και στην καθημερινότητα. Το «έγινε Τούρκος» είναι η προσφιλέστερη απαξιωτική ρήση για να περιγραφεί η συμπεριφορά κάποιου που ξεφεύγει από τα όρια.
Ανάλογης φόρτισης ιδεοληψίες κυκλοφορούν και στην Τουρκία, όπου η λέξη «Ελληνας» συνοδοιπορεί με την πονηρία και την πανουργία. Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα ζήσαμε πολλές τέτοιες καταστάσεις, με πρωταγωνιστές τη Δεξιά σ’ όλες τις εκφάνσεις της και το ΠΑΣΟΚ, ιδιαίτερα εκείνο το τμήμα του που νοσταλγεί τις ηρωικές εποχές, τότε που κατατρόπωνε τους δουλοπρεπείς δυτικόφιλους της διεθνιστικής Αριστεράς και φυσικά τον τουρκικό επεκτατισμό.
Και οι δύο πολιτικοί χώροι υπερασπίζονται με πάθος ό,τι θεωρούν ότι ανήκει στην κατηγορία των αξιών που σφυρηλάτησαν την κοινωνική συνοχή και διαμόρφωσαν την εθνική συνείδηση.
Οσοι τόλμησαν να αμφισβητήσουν την ύπαρξη του κρυφού σχολειού και την εγκυρότητα της σκηνής όπου ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλογεί τα όπλα των επαναστατών στην Αγία Λαύρα τη μέρα που ξεκίνησε η επανάσταση του 1821 -έπρεπε να είναι η 25η Μαρτίου για να συμπίπτει με τη γιορτή της Παναγίας ώστε να συνδεθεί το έθνος με την Ορθοδοξία- χαρακτηρίστηκαν απάτριδες, ακόμη χειρότερα τουρκόφιλοι, και βεβαίως αριστεριστές.
Οπως γράφει ο Ιάκωβος Μιχαηλίδης «η ρομαντική ελληνική ιστοριογραφία του 19ου αιώνα καλλιέργησε τους δικούς της μύθους και θρύλους…
Σήμερα η ιστορική επιστήμη έχει επισημάνει πως ο περίφημος πίνακας του Νικολάου Γύζη είχε κατά βάση συμβολικό περιεχόμενο, απεικονίζοντας τις δραματικές συνθήκες και την υποχώρηση της ελληνικής παιδείας την εποχή προέλασης των Οθωμανών, ενώ η σκηνή με τον Παλαιών Πατρών Γερμανό να ευλογεί τα όπλα των επαναστατών δεν συνέβη στα Καλάβρυτα, αλλά στην πλατεία Αγίου Γεωργίου της Πάτρας, λίγες μέρες νωρίτερα και με διαφορετικούς πρωταγωνιστές» («Ελευθεροτυπία» 26-3- 2011).
Η Μικρασιατική Καταστροφή και το τραύμα που προκάλεσε στο σώμα του έθνους είναι ένα άλλο τεράστιο ζήτημα που εξακολουθεί και σήμερα, τόσα χρόνια μετά, να διχάζει την ελληνική κοινωνία. Η δεσπόζουσα μέχρι πριν από λίγο καιρό θεωρία έλεγε ότι οι Ελληνες πήγαν εκεί ως απελευθερωτές, φέρθηκαν με άψογο τρόπο στους ντόπιους πληθυσμούς, ενώ οι Τούρκοι διέπραξαν όλες τις θηριωδίες και εξόντωσαν τους χριστιανούς.
Οι μαρτυρίες πως τα πράγματα δεν συνέβησαν ακριβώς έτσι και ότι σ’ έναν πόλεμο δεν γίνεται η μία πλευρά να έχει συμπεριφορά αγγέλου και η άλλη διαβόλου, εκρίθησαν ευάλωτες στην υποψία ότι προσπαθούσαν να σχετικοποιήσουν τις ευθύνες του προαιώνιου και κτηνώδους εχθρού.
Δεν είχε καμία σημασία αν προέρχονταν από ανθρώπους υπεράνω υποψίας, όπως για παράδειγμα ο Νίκος Καζαντζάκης, ο οποίος έγραφε στην επιστολή που έστειλε στη γυναίκα του, Γαλάτεια, τον Οκτώβριο του 1922:
Ας διατηρήσουμε την Ελλάδα καθαρή εμείς τουλάχιστο, στην καρδιά μας. Οι ατιμίες των Ρωμιών στη Μ. Ασία είναι αντάξιες των Τούρκων. Εμάς πια ο Ανθρωπος μας ενδιαφέρει, χωρίς ετικέτες. Τον Ανθρωπο ατίμασαν στη Μ. Ασία Ελληνες και Τούρκοι.
Και βεβαίως έπρεπε να ξεχαστούν οι αναφορές σχετικά με την υποδοχή που επιφύλαξαν οι Ελλαδίτες στους πρόσφυγες από τη Μ. Ασία και τον Πόντο (τουρκόσπορους τους αποκαλούσαν) γιατί αμαύρωναν την κυρίαρχη συνισταμένη που διέτρεχε την επίσημη ανάγνωση της Ιστορίας.
Συμπερασματικά: Όπως έγραψε ο γνωστός Γάλλος ιστορικός Πιερ Βιντέλ Νακέ απευθυνόμενος στους συναδέλφους του, αλλά και στις εξουσίες που μπαίνουν στον πειρασμό να εργαλειοποιήσουν την Ιστορία για να εξυπηρετήσουν σκοπιμότητες (εθνικές, ταξικές και άλλες): «Η Ιστορία δεν είναι σκλάβος της επικαιρότητας, δεν είναι θρησκεία, δεν είναι δικαστικό αντικείμενο».
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο www.efsyn.com