Κουτσή ρελάνς στην πανδημία και την κρίση: Κυβερνήσεις και οργανισμοί απαντούν με μέτρα συγκυριακού και αποσπασματικού χαρακτήρα

Ένα περίεργo και πάντως ανησυχητικό φαινόμενο παρατηρείται κατά την αντικειμενικά δύσκολη προσπάθεια ανάταξης της διεθνούς οικονομίας: ενώ οι στρεβλώσεις και οι απειλές αποκτούν σταδιακά, αν δεν έχουν αποκτήσει ήδη, συστημικό χαρακτήρα, τα μέτρα αντιμετώπισης τους αλλά και οι συνολικές «απαντήσεις» χωρών, ηπείρων και οργανισμών έχουν σε υπερβολικά μεγάλο βαθμό συγκυριακό και αποσπασματικό χαρακτήρα.

του Κώστα Μποτόπουλου

Οι δομές της παγκόσμιας οικονομίας αλλάζουν

Η πίεση που ασκούν οι εξελίξεις -η πανδημία που διαρκώς μεταλλάσσεται, η «τσέπη» επιχειρήσεων και νοικοκυριών που αισθάνεται την προς τα κάτω διαφορά, η μυρωδιά του μπαρουτιού σε πολλές περιοχές του κόσμου και στην ίδια την καρδιά της «Δύσης»- δεν πρέπει να μάς κάνει να χάνουμε τη μεγάλη εικόνα: ενώ όλα αυτά συμβαίνουν, ή επειδή όλα αυτά συμβαίνουν, οι δομές της παγκόσμιας οικονομίας, αλλά και της παγκόσμιας συνύπαρξης, αλλάζουν -και όχι με τρόπο ευοίωνο.

Είναι πλέον ξεκάθαρο ότι μια σειρά από βασικές συνιστώσες της οικονομίας, και μάλιστα σε συνδυασμό μεταξύ τους, μεταβάλλονται με τρόπο που ξεπερνά τη συγκυρία και αποτρέπει την επιστροφή στην «παλιά κανονικότητα».

Ο πληθωρισμός απέκτησε, όχι για το βραχύ χρόνο, άλλο όγκο και άλλη διάσταση. Αυτό συνέβη σε μεγάλο βαθμό ως συνέπεια της τεχνητής υπερθέρμανσης της οικονομίας λόγω της προσπάθειας δημόσιων φορέων (κυβερνήσεων, κεντρικών τραπεζών, διεθνών οργανισμών) να επανεκκινήσει το ταχύτερο δυνατό μετά το σταμάτημα λόγω πανδημίας, αλλά και έχει ως συνέπεια να προκαλεί στρεβλώσεις, που κι αυτές αποκτούν μόνιμο χαρακτήρα: προβλήματα στην εφοδιαστική αλυσίδα, πίεση στους κρατικούς προϋπολογισμούς και στους σχεδιασμούς των κεντρικών τραπεζών, μείωση της αγοραστικής δύναμης των καταναλωτών.

Οι συνέπειες της ενεργειακής κρίσης

Η λεγόμενη «ενεργειακή κρίση», δηλαδή ο συνδυασμός προβλημάτων εφοδιασμού, αύξησης της τιμής της ενέργειας και χρήσης της ως στρατηγικού εργαλείου σε γεωπολιτικό επίπεδο, συνδέεται και με την πανδημία και με τις πληθωριστικές πιέσεις επί της οικονομίας, έχει όμως αποκτήσει χαρακτηριστικά αυτόνομης συστημικής εξέλιξης.

Δεν επηρεάζει μόνον καθοριστικά τα μεγέθη της οικονομίας -για να μείνουμε στην Ευρώπη: με 300% αύξηση στην τιμή του φυσικού αερίου και 1% απώλεια συνολικού ΑΕΠ, η οικονομία δεν μπορεί να είναι η ίδια- αλλά και τον μακρότερης διάρκειας και βαρύτερης επιρροής οικονομικό κύκλο. Αναγκάζει τις κυβερνήσεις σε μέτρα που αλλιώς δεν θα έπαιρναν, ή πάντως που έχουν αρνητικές συνέπειες σε άλλα μέτωπα (χρέους, εξάρτησης), επιταχύνει τον πληθωρισμό, υπονομεύει την ανάπτυξη και, σε κάθε περίπτωση, την ψυχολογία περί ανάπτυξης, ωθεί τις λεγόμενες «βιομηχανίες έντασης ενέργειας», δηλαδή τις βαριές βιομηχανίες, είτε να μειώσουν την παραγωγή είτε να μετακυλίσουν στον κόστος στον καταναλωτή, με αποτέλεσμα αυτός να καταναλώνει λιγότερο, να γκρινιάζει και να φοβάται περισσότερο, να πανικοβάλλει τους αποφασίζοντες και να τροφοδοτείται έτσι ο φαύλος κύκλος.

Η αγορά εργασίας αλλάζει

Η αγορά εργασίας αλλάζει και αυτή με τρόπο βαθύ και εν πολλοίς αμετάκλητο μπροστά στα μάτια μας. Τηλεργασία, εργασιακές συνήθειες, επιρροή στη ζωή των πόλεων, στις μεταφορές, στις κάθε είδους συνδέσεις, σχέση μισθών με επιδόσεις, επαγγέλματα που χάνονται ή που γίνονται μόνον εξ αποστάσεως, φαινόμενα οικειοθελών παραιτήσεων, αύξηση των επαγγελματικών και εργασιακών ανισοτήτων, ακόμα μεγαλύτερος ρόλος της τεχνολογίας, ανάγκη «εφεύρεσης» άλλων πολιτικών μέτρων για την αντιμετώπιση όχι μόνο της ανεργίας αλλά και της επαγγελματικής κινητικότητας, της ένταξης στην αγορά εργασίας, της επιμόρφωσης -όλα αυτά, που δεν ήρθαν αλλά επιταχύνθηκαν με την πανδημία και την εξ αυτής οικονομική κρίση, επίσης αποτελούν παρόντα και μόνιμα φαινόμενα.

Δυο κρίσιμες προκλήσεις

Στις καθαρά οικονομικής φύσης αυτές τεκτονικές αλλαγές, προστέθηκαν και δύο που προέρχονται από πολιτικές επιλογές, οι οποίες μάλλον τυχαία συνέπεσαν με την πανδημική κρίση, περιπλέκοντας πάντως ακόμα περισσότερο τα πράγματα:

• Η μία είναι η παγκόσμια προσπάθεια αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής με οικονομικά μέτρα που φτάνουν να αποτελούν «αλλαγή παραδείγματος» -αλλαγή αναγκαία, ευπρόσδεκτη και δυνάμει αναζωογονητική, αλλά που επηρεάζει και επηρεάζεται από το περιβάλλον γενικευμένων δομικών μεταβολών και αστάθειας.
• Ενώ ακόμα πιο πρόσφατη είναι η απειλή που προβάλλει μέσα από τη μεγαλύτερη μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου γεωπολιτική, και οιονεί πολεμική, ένταση (περίπτωση ρωσικής επέμβασης στην Ουκρανία, αμφισβήτηση ΝΑΤΟ και ΗΠΑ, κίνδυνος «ντόμινο» σε διάφορες περιοχές, ενίσχυση ρόλου Κίνας και άλλων δυνάμεων της «αντι-φιλελεύθερης Διεθνούς).

Οι δομικές αλλαγές και οι κίνδυνοι

Απέναντι σε τόσες και τέτοιες προκλήσεις, η «απάντηση» της παγκόσμιας δημοκρατικής κοινότητας είναι στριμωγμένη και χαμηλής έντασης: συζητήσεις περί του φύλου του πληθωριστικού αγγέλου (αν είναι «μόνιμος», «ημιμόνιμος», ή «παροδικός»), ενέσεις δημοσίου χρήματος υπό μορφή ενισχύσεων, επιδοτήσεων, εξαιρέσεων, διύλιση του κλιματικού κώνωπα που οδηγεί σε απώλεια στόχου, ημίμετρα ή και παραλογισμούς (ένα πρόσφατο παράδειγμα: τι «σήμα» δίνει άραγε η ένταξη της πυρηνικής ενέργειας και του φυσικού αερίου εντός των «πράσινων πηγών ενέργειας» από την Ευρωπαϊκή Ένωση;), σταυροκόπημα και προσευχές ώστε να «λογικέψει» την τελευταία στιγμή η Ρωσία -και αύριο η Τουρκία, το Ιράν, μέχρι να αποφασίσει πότε θα μπει στη μάχη η Κίνα.

Έχω πλήρη συναίσθηση των αντικειμενικών δυσκολιών και του μη ρεαλιστικού χαρακτήρα της απαίτησης να υπάρξει, τη στιγμή που η οικονομία αλλάζει, οι πολίτες αγωνιούν και οι κρίσεις συνεχίζονται, συγχρόνως σοβαρότητα, συναίνεση, τόλμη και υπέρβαση της συγκυρίας εκ μέρους της διεθνούς κοινότητας. Φοβούμαι όμως πως χωρίς σοβαρότητα, συναίνεση, τόλμη και σφαιρικές λύσεις, οι δομικές αλλαγές που ήδη συμβαίνουν στην οικονομία θα παρασύρουν όχι μόνο τους γεωπολιτικούς συσχετισμούς αλλά μεγάλα τμήματα των κοινωνιών ανά τον κόσμο.

Πηγή: economico.gr