Η τέχνη της χαρτογραφίας

Οι αστοί στο Edo, στο Kyoto, στην Osaka διεκδίκησαν από το 1700 ως το 1868 την αυτοτελή κοινωνική παρουσία τους με εικόνες που χαρτογραφούσαν στους χώρους της πιο αυστηρής ιδιωτικότητάς τους κινήσεις, αισθήματα, πάθη· όλα βαρυσήμαντα και τελετουργικά. Οι εικόνες είναι ακριβείς και με το πέρασμα του χρόνου δραπετεύουν από τον πρωτογενή ερωτικό εξισωτισμό τους, αποκτούν συναισθηματικό έρμα ολοένα και πιο επεξεργασμένο: το πέπλο της άγνοιας ανασηκώνεται σαν αραιόπλεκτη γάζα και αφήνει να φανούν αντικατοπτρισμοί του φυσικού και του υπερβατικού,  ερμηνείες μιας κοινωνικής παρουσίας που ανταγωνίζεται να υπάρξουν οι προσδοκίες και τα όνειρά της.

Πρότυπό τους θα μπορούσε να είναι η χαρτογραφία, παλιά άλλωστε επινόηση της Ανατολής, και στόχος τους διπλός, η ρύθμιση της ερωτικής συμπεριφοράς και η οργάνωση των κοινωνικών σχέσεων.

Κι αν ήταν ανάποδα;

Αν οι χάρτες δεν αποτύπωναν βουνά και πεδιάδες, ποτάμια και λίμνες, πόλεις των ανθρώπων και δρόμους. Αν οι χάρτες απεικόνιζαν ακριβώς κινήσεις, αισθήματα, πάθη… Ποια θα ήταν η γεωγραφία των ανθρώπινων αισθημάτων;

Ένα τέτοιο παιχνίδι λέω να παίξουμε σήμερα. Απόκριες έχουμε. Ας ντυθούμε γεωγράφοι κι ας ξεκινήσουμε από τα βασικά.

Ο χάρτης μας δεν μπορεί να είναι δυσδιάστατος. Τα αισθήματα δεν τα πατικώνουν και δεν τα ξεφουσκώνουν. Θα είναι λοιπόν τρισδιάστατος ή μάλλον πολυδιάστατος· τα αισθήματα δεν έχουν μόνο όγκο, έχουν και χρονικότητα και, όπως όλα τα πλάσματά μας, υπάρχουν χάρη στην κύμανσή τους.

Θα βάλουμε χρώματα; Το χρώμα είναι ποιότητα είναι και διάκριση. Αν ο τρόπος που μιλάμε για τα αισθήματά μας τους προσδίδει ένταση, τότε θα μας χρειαστούν έντονα χρώματα. Ή μήπως όχι; Μήπως τελικά δεν έχει σημασία η ένταση, αλλά ο τρόπος τους, που αφήνει να καταλάβουμε την καθαρά υποκειμενική ζωή μας: “Οι άγγελοι είναι άσπροι”, αλλά η κάθε Πολωνία που κακοφορμίζει, όπως το μελάνι στο στυπόχαρτο, δεν είναι κομμάτι αυτής της ζωής και αυτού του χάρτη, όπου τα πάντα σημαίνονται με λεπτές γραμμές και τα γεμίσματα δεν μπορεί να δίνουν δικαίωμα στο άδικο να υπάρχει. Το συμπεριλαμβάνουν, το σημαίνουν, δεν το δικαιώνουν.

Έπειτα είναι η κλίμακα. Ο χάρτης των συναισθημάτων δεν μπορεί ποτέ να είναι 1 προς 1· θα ήταν σάβανο για τους ανθρώπους και τα έργα τους· είναι συνοπτικός. Για να το πω με μια μεταφορά, η ανθρώπινη μοίρα ολοκληρώνεται και ατομικά και συλλογικά. Μόνο στην αρχαία τέχνη του θεάτρου μπορεί να απεικονίζεται τυπικά το ατομικό ή τυπικά το συλλογικό. Ο χάρτης των συναισθημάτων δεν μπορεί να είναι τέτοιας πνοής έργο τέχνης ούτε καν μπορεί να το υποκριθεί, όσο κι αν υπακούει στους κανόνες της πιο υψηλής αισθητικής: η άμεση χρηστικότητα του αφαιρεί ακόμη και τη δυνατότητα να υπάρξει ως σύνεργο της πιο κοντινής του, της δραματικής τέχνης.

Ας ξεκινήσουμε να φτιάχνουμε ένα τέτοιο χάρτη με αυτές τις οδηγίες. Ας κάνουμε όμως και ένα συμβόλαιο. Ο χάρτης, που σχεδιάζουμε σήμερα, δεν θα δείχνει κανένα σύνορο, γιατί δεν θα περιέχει τους τόπους των απογοητεύσεών μας.

Πάντοτε η αποκριά στεκόταν μακρυά από τη σοβαρότητα της ζωής.