Τις τελευταίες μέρες για την ομιλία του Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής Barak Obama στην Αθήνα, λέγονται και γράφονται πολλά και στην ελληνική και στη διεθνή δημόσια σφαίρα και ευλόγως αναρωτιέται κανείς γιατί να διαβάσει ένα ακόμη άρθρο. Τι θα μπορούσε να συνεισφέρει ένα ακόμη άρθρο, όταν όλοι μας αισθανόμαστε, ότι όλα έχουν ειπωθεί και όλα σχεδόν έχουν αποτιμηθεί. Επειδή ο συγγραφέας αυτού του άρθρου έχει διαφορετική άποψη θα επιχειρήσει να επισημάνει δύο σημεία της ομιλίας του Obama, τα οποία θεωρεί, ότι εκφράζουν ό,τι ονομάζουμε στη γλώσσα της φιλοσοφίας το «πνεύμα της εποχής μας».
Προηγουμένως όμως κρίνω απαραίτητο, να τονισθεί ότι ως προς τον ρητορικό τρόπο εκφοράς της η ομιλία του Obama χαρακτηρίζεται από δύο μείζονα επικοινωνιακά στοιχεία: πρώτον ως ομιλητής ο Obama ενέπνευσε όχι μόνον το ακροατήριό του στην αίθουσα του Ιδρύματος «ΣΤΑΥΡΟΣ ΝΙΑΡΧΟΣ», αλλά και το διεθνές ακροατήριό του, το οποίο ταυτίσθηκε μαζί του. Οι ακροατές και ο ομιλητής αισθάνθηκαν ότι αποτελούσαν μία ενιαία επικοινωνιακή κοινότητα, στην οποία συμμετείχαν για να υπερασπισθούν τον κοσμοείδωλο της δημοκρατίας και της πολιτικής. Το χαρακτηριστικό αυτό στη γλώσσα της πολιτικής φιλοσοφίας ονομάζεται: θετική διαμεσολάβηση ανάμεσα στη γλώσσα και τις πολιτικές ιδέες.
Το δεύτερο επικοινωνιακό και ρητορικό χαρακτηριστικό της ομιλίας του Obama, έχει να κάνει με την επιχειρηματολογική δομή κατά την έκθεση των απόψεων του ομιλητή. Δεν βρισκόμαστε μπροστά σ’ έναν ομιλητή που διαβάζει ένα νεκρό κείμενο, αλλά σ’ έναν ρήτορα που σκέπτεται μπροστά στο ακροατήριο. Οι συλλογισμοί του είναι οι γλωσσικές πράξεις που προκύπτουν από τον στοχασμό του και το ίδιο το σκέπτεσθαι, το οποίο ως τελετουργία λαμβάνει χώρα μπροστά στο κοινό. Η επιχειρηματολογία του η ίδια είναι ποιητική πράξη.
Τα σύντομα αυτά σχόλια και οι τηλεγραφικές αυτές παρατηρήσεις σχετικά με τη ρητορική διάρθρωση της ομιλίας του Obama θεμελιώνουν τους περαιτέρω χαρακτηρισμούς, οι οποίοι καθιερώθηκαν στη διεθνή δημόσια σφαίρα σύμφωνα με τους οποίους ο Αμερικανός Πρόεδρος εκφώνησε στην Αθήνα μία ομιλίας η οποία είναι και «Ωδή στη Δημοκρατία» και αποτελεί την προσωπική πολιτική παρακαταθήκη του.
Ως προς το περιεχόμενο και τις ιδέες της, η ομιλία του Obama πράγματι εκφράζει το «πνεύμα της εποχής μας» για δύο λόγους και για δύο προβλήματα, στα οποία αναφέρθηκε εκτενώς, αλλά δεν έχουν τονισθεί όσο θα έπρεπε. Το πρώτο πρόβλημα έχει να κάνει με την εκλογή του Trump ως του νέου Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής και το δεύτερο με την πραγματολογική δυνατότητα συνύπαρξης δημοκρατίας και καπιταλισμού. Τα δύο προβλήματα συνδέονται άρρηκτα μεταξύ τους και κατά τις αναλύσεις του Obama είναι αυτή η σύνδεση (η θετική ή η αρνητική διαμεσολάβηση στη γλώσσα της πολιτικής θεωρίας), η οποία μπορεί να οδηγήσει είτε προς τη δημοκρατία είτε προς τον φονταμενταλισμό.
Όλοι θα συμφωνήσουμε με τον Πρόεδρο Obama, ότι κανένα κράτος, καμία κοινωνία και κανένα άτομο δεν έχει συνάψει γάμο με την πρόοδο ή πολύ περισσότερο με την «έξοδο από το καθεστώς ανωριμότητας, για το οποίο το ίδιο είναι υπεύθυνο» όπως θα έλεγε ο γερμανός φιλόσοφος Κant. Ως καθηγητής πολιτικής φιλοσοφίας, αισθάνθηκα έκπληξη, όταν ο ίδιος ο Πρόεδρος Obama ομολόγησε μπροστά στις κάμερες, ότι το αποτέλεσμα των αμερικανικών εκλογών (8 Νοεμβρίου 2016) ήταν γι’ αυτόν μία έκπληξη. Με αφετηρία αυτό το εμπειρικό δεδομένο ο Obama αναπτύσσει μία σειρά συλλογισμών και στοχασμών, στους οποίους μπορούμε να δώσουμε ιδιαίτερη προσοχή και στο μέτρο του δυνατού να τους ανασυγκροτήσουμε.
Ο Obama εκφωνεί τον λόγο του – πολιτική παρακαταθήκη του στην Αθήνα (όχι π.χ. στο Άμστερνταμ, όχι στην Άγκυρα κ.α), επειδή πιστεύει ότι στην Αθήνα δημιουργήθηκε το κοσμοείδωλο της δημοκρατίας. Αναφέρεται κατά κόρον σε μία σειρά πολιτικών κειμένων, τα οποία οι σύγχρονοι έλληνες, δεν μπορούν να επεξεργασθούν. Το επικοινωνιακό μήνυμα του Obama έχει να κάνει με την Αθήνα ως την γενέτειρα της δημοκρατίας και τον ίδιο να υπερασπίζεται τη δημοκρατία μπροστά στον Trump, ο οποίος πράγματι ανήκει, εκ των πραγμάτων, στο σύστημα του φονταμενταλισμού και όχι στον κόσμο των δημοκρατικών αξιών.
Από την άλλη ο ομιλητής της Αθήνας Obama διαγιγνώσκει, ότι το μείζον πολιτικό πρόβλημα της εποχής μας είναι το χάσμα ανάμεσα στη δημοκρατία ως σύστημα ελέγχου της πολιτικής εξουσίας και του καπιταλισμού ως συστήματος παραγωγής και διανομής του κοινωνικού πλούτου. Παραδέχεται λοιπόν, ότι η δημοκρατία και πιο συγκεκριμένα η αμερικανικού τύπου δημοκρατία (αυτό εξ άλλου γίνεται αποδεκτό σε διεθνές επίπεδο) είναι στην παρούσα ιστορική φάση το ορθολογικό πολίτευμα, επειδή ο ηγεμών και ο πολίτης εντάσσονται στους ίδιους μηχανισμούς και διαδικασίες ελέγχου από τους οποίους δεν μπορούν να βρουν «οδούς διαφυγής», αλλά ομολογεί ταυτόχρονα ότι ο καπιταλισμός μέσω της παγκοσμιοποίησης βαθαίνει τις κοινωνικές ανισότητες και καθιστά τους φτωχούς φτωχότερους και τα πλούτη των πλουσίων φθάνουν στους ουρανούς.
Κοντολογίς, ο Obama στην Αθήνα υποστήριξε, ότι η πολιτική περιουσία του αμερικανικού και ευρωπαϊκού πολιτικού πολιτισμού, αποτελεί μία ιστορική κατάκτηση για την ίδια την ανθρωπότητα. Αυτές οι κατακτήσεις και αυτές οι ανακαλύψεις και αυτές οι επινοήσεις έχουν πολιτική ζωή μόλις δύο αιώνων (από τα μέσα του δέκατου ένατου αιώνα μέχρι σήμερα). Η μήτρα, από την οποία γεννήθηκαν είναι η αρχαία Αθήνα (αυτό υποστηρίζει ο φιλόσοφος Κορνήλιος Καστοριάδης). Εμείς, πολίτες και πολιτικοί, στην τωρινή συγκυρία γνωρίζουμε καλύτερα από κάθε άλλον δρώντα, ότι η μοίρα και η τύχη μας είναι δική μας υπόθεση. Είναι υπόθεση υπεύθυνης ενημέρωσης, πληροφόρησης, αλλά προ πάντων πολιτικού και ιδεολογικού αυτοπροσδιορισμού.