Hilary Putnam: o φιλόσοφος που πολέμησε τον ρεαλισμό πέθανε

Την Κυριακή 13 Μαρτίου 2016 πέθανε ο μεγάλος αμερικανός φιλόσοφος Hilary Putnam σε ηλικία 90 ετών (είχε γεννηθεί το έτος 1926 στο Σικάγο). Από το 1965 και επί σαράντα χρόνια διετέλεσε καθηγητής φιλοσοφίας στο Harvard University και έγινε παγκοσμίως γνωστός και αναγνωρίσθηκε στη διεθνή φιλοσοφική κοινότητα για το φιλοσοφικό και το θεωρητικό έργο του, το οποίο αναφέρεται στα πεδία της γνωσιοθεωρίας, της επιστημολογίας, της θεωρίας της αλήθειας, της ίδιας της συγκρότησης της κοινωνικής πραγματικότητας.

Για τον Putnam η θεωρία και τα θεωρητικά σχήματα δεν είναι αυθαίρετες σχετικιστικές κατασκευές του υποκειμενικού νου. Είναι δεσμευτικές συνθήκες συστάσεως του ίδιου του υποκειμένου και ταυτόχρονα είναι συγκροτησιακές δομές της κοινωνικής πραγματικότητας. Το φιλοσοφικό πρόγραμμα του αμερικανού φιλοσόφου δεν διατυπώθηκε ως σύστημα κατά το πρότυπο της φιλοσοφικής παράδοσης, αλλά αναπτύχθηκε με τη μορφή των λεγομένων «φιλοσοφικών πειραμάτων». Αυτό σημαίνει, ότι ο κάθε φιλόσοφος ή στοχαστής ο οποίος επινοεί μία ιδέα ή ένα ερμηνευτικό σχήμα οφείλει να το θέσει υπό τον έλεγχο της εμπειρικο-ιστορικής και κοινωνικής πραγματικότητας προκειμένου να αποκτήσει τις τιμές της αλήθειας ή του ψεύδους.

Ο κύριος θεωρητικός «εχθρός» του Putnam είναι ο κλασικός ρεαλισμός, (με τον οποίο συμφωνεί απολύτως ο κοινός νους) σύμφωνα με τον οποίο στον κόσμο επικρατούν οι διακρίσεις ανάμεσα στο υποκείμενο – αντικείμενο, πνεύμα-σώμα, αξίες-γεγονότα κ.λπ. Κατά τον Putnam οι διακρίσεις και οι διαχωρισμοί αυτοί δεν είναι πραγματικοί και δεν έχουν κανένα οντολογικό καθεστώς. Είναι δημιουργήματα του ανθρώπινου νου, ο οποίος δεν περιπίπτει σε σχετικισμό στο βαθμό που αντιλαμβάνεται, ότι η γνώση, η φιλοσοφία, η επιστήμη δεν είναι τυπικές διαδικασίες ανάμεσα στο «μέσα» του υποκειμένου και στο «έξω» του κόσμου, αλλά υποθέσεις που συνδέονται άρρηκτα με την ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη και πολύ περισσότερο με το αριστοτελικό «ευ ζειν».

Ο αμερικανός φιλόσοφος σε ολόκληρη την ακαδημαϊκή ζωή του βρισκόταν πολύ κοντά στην κριτική θεωρία της ευρωπαϊκής ηπείρου και είχε υπερβεί τα στενά όρια της αναλυτικής φιλοσοφίας. Μαζί με τον άλλο αμερικανό φιλόσοφο, τον Richard Rorty (1931-2007) λοξοκοιτούσε προς τη Φρανκφούρτη, την πρωτεύουσα της κριτικής φιλοσοφίας. Αξίζει να αναφέρουμε ως σπουδαιότερα κατά χρονολογική ακολουθία τα εξής έργα του:

Ι.   Λόγος, αλήθεια και ιστορία – (Reason, Truth and History), 1981

ΙΙ. Τα πολλά πρόσωπα του ρεαλισμού – (The Many Faces of Realism), 1988 (το βιβλίο αυτό έχει μεταφρασθεί στα ελληνικά από τις ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΗΤΗΣ)

ΙΙΙ. Ρεαλισμός με ανθρώπινο πρόσωπο – (Realism with a Human Face), 1990.

IV. Για την ανανέωση της φιλοσοφίας – (Renewing Philosophy), 1992.

Δεν θα ήταν υπερβολικό να συγκρίνουμε δύο μείζονα φιλοσοφικά προγράμματα: το ένα είναι του Habermas και το άλλο είναι του Putnam. Και οι δύο επιχειρούν ως συγγενείς επιστημολογικά να επιλύσουν το ίδιο πρόβλημα: πώς μπορεί να υπάρξει ο άνθρωπος στις ιστορικές κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες τις οποίες ο ίδιος κατασκευάζει. O Habermas προτείνει το σχέδιο που ονομάζεται επικοινωνιακή κριτική φιλοσοφία και ο Putnam το πρόγραμμα που φέρει τον τίτλο «εσωτερικός ρεαλισμός». Πρόκειται για έναν ρεαλισμό που εγκαθιδρύει ένα νέου τύπου ανθρωποκεντρικό σύστημα, στη συνέχεια του καντιανού προγράμματος, στην ψηφιακή εποχή μας στην οποία η παντοδυναμία των ηλεκτρονικών υπολογιστών είναι αδιαμφισβήτητη. Ο Putnam πέθανε λέγοντας, ότι ο ανθρώπινος νους δεν είναι ηλεκτρονικός υπολογιστής. Ο υποκειμενικός νους δημιουργεί, ενώ ο ψηφιακός κόσμος ζει στην εποχή της αναπαράστασης και της εικόνας. Δηλαδή είναι δημιούργημα του παρελθόντος!