Ο Άγγελος Συρίγος στο Politis Online: Η ελληνική κυβέρνηση όφειλε να είχε δράσει μήνες τώρα για τις περιουσίες των Ελλήνων ομογενών στη Χειμάρρα (Μέρος Α')

Μία άκρως ενδιαφέρουσα συνέντευξη παραχωρεί ο Άγγελος Συρίγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Τμήμα Διεθνών, Ευρωπαϊκών και Περιφερειακών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου, στο Politis Online και την Αθηνά Κοροβέση, αναλύοντας την επικαιρότητα.

Ο Άγγελος (Ευάγγελος) Συρίγος, που θα είναι και υποψήφιος στην Α’ Αθηνών με τη Νέα Δημοκρατία στις επικείμενες εθνικές εκλογές, είναι από τα πλέον κατάλληλα πρόσωπα για να μας εξηγήσει τις ισορροπίες στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική της Τουρκίας μετά τις δημοτικές εκλογές της 31ης Μαρτίου και τον επακόλουθο “καταποντισμό” του Ερντογάν σε πόλεις- “προπύργια”, παρά τα αυξημένα ποσοστά που σημείωσε το κόμμα του AKP. “Πλέον  η τουρκική πολιτική σκηνή έχει ένα νέο αστέρι, τον Εκρέμ Ιμάμογλου, που ίσως κατορθώσει να δώσει στους Κεμαλικούς το πρόσωπο που θα καταφέρει να σταθεί απέναντι στον Ερντογάν” σημειώνει ο καθηγητής Συρίγος.

Αναφορικά με τα ελληνοτουρκικά, ο Άγγελος Συρίγος εκτιμά ότι δεν θα υπάρξει μεταβολή στη στάση της γείτονος η οποία αμφισβητεί τόσο τα δικαιώματα της χώρας μας όσο και της Κύπρου στην Ανατολική Μεσόγειο.

Αφότου μας αναλύσει και το κρίσιμο σημείο που αφορά στην επόμενη ημέρα της τουρκικής οικονομίας η οποία βαδίζει σε “τεντωμένο σχοινί”, ο Άγγελος Συρίγος μας απαντά σε ερωτήματα γύρω από τη Συμφωνία των Πρεσπών, ως ειδικός για το ζήτημα καθότι έχει συγγράψει, μαζί με τον καθηγητή Ευάνθη Χατζιβασιλείου, το βιβλίο “Η Συμφωνία των Πρεσπών και το Μακεδονικό”. Ένα πολύ χρήσιμο εγχειρίδιο για τους μελετητές και ενδιαφερόμενους που αποτιμά την επιρροή της Συμφωνίας στην πορεία του μακεδονικού ζητήματος των τελευταίων 150 ετών, επιχειρώντας μία ολοκληρωμένη ανάλυσή της.

Στη συζήτησή μας, αναφορά γίνεται παράλληλα στην ιστορική επίσκεψη του Έλληνα πρωθυπουργού στη Βόρεια Μακεδονία στις 2 Απριλίου. “Το σημαντικό αυτή τη στιγμή είναι η προστασία της Ελλάδας από προβλήματα στην ασφάλειά της τα οποία μπορεί να προκαλέσει η ένταξη των Σκοπίων στο ΝΑΤΟ”, επισημαίνει ο καθηγητής, εξηγώντας με ποιους τρόπους μπορεί να γίνει αυτό.

Το τρίτο θέμα το οποίο αναλύεται στο Α΄ Μέρος της συνέντευξης είναι οι ελληνο-αλβανικές σχέσεις με πρώτιστο, το πολύ σοβαρό ζήτημα που αφορά στις περιουσίες των Ελλήνων ομογενών κατά μήκος του παραλιακού μετώπου από τους Αγίους Σαράντα έως τη Χειμάρρα στη Βόρεια  Ήπειρο. Ο Άγγελος Συρίγος, αφού κάνει μία ιστορική αναδρομή στα γεγονότα που οδήγησαν στη τεταμένη κατάσταση στις εν λόγω περιοχές, ασκεί κριτική στην κυβέρνηση για τους αργοπορημένους χειρισμούς, ενώ τονίζει την ύπαρξη εγγενούς προβλήματος με την Αλβανία ως προς την αντιμετώπιση των μειονοτικών.

Ακολουθεί το Α’ μέρος της συνέντευξης με τον Αναπληρωτή καθηγητή του Παντείου. Στο Β’ Μέρος, ο Άγγελος Συρίγος θα μας μιλήσει για την υποψηφιότητά του, για τους φοιτητές του, για την ψήφο των Ελλήνων του εξωτερικού αλλά και για ζητήματα νομικής φύσεως. Καθώς, να μην ξεχνάμε, πέραν από διεθνολόγος, ο Άγγελος Συρίγος είναι νομικός. Πιο ειδικά, απόφοιτος της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και διδάκτωρ της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Μπρίστολ στην Αγγλία. Στη διπλή του αυτή ιδιότητα, προστίθεται τώρα και εκείνη του πολιτικού, με την συνέντευξη να καλύπτει έτσι και τις τρεις του ιδιότητες. Αναμένοντας λοιπόν το δεύτερο μέρος της, ακολουθεί το επιστημονικό της σκέλος.

Αθηνά Κοροβέση: Κύριε Συρίγο, ποια είναι η πρώτη αποτίμηση του εκλογικού αποτελέσματος των δημοτικών εκλογών στην Τουρκία;

Άγγελος Συρίγος: Μετά από 17 χρόνια στην εξουσία το κόμμα του Ερντογάν πήρε το 45% των ψήφων. Εάν υπολογίσουμε ότι οι Ισλαμιστές μαζί με τους συμμάχους τους Γκρίζους Λύκους πήραν το 51,63% των ψήφων,  αντιλαμβανόμαστε ότι αντικειμενικά αυτό δεν είναι ένα άσχημο αποτέλεσμα ύστερα από τόσα χρόνια εξουσίας του Ερντογάν. Αυτό είναι το πρώτο σημείο.

Σημείο δεύτερο: η τουρκική πολιτική σκηνή έχει πλέον ένα νέο αστέρι. Είναι ο Εκρέμ Ιμάμογλου. Ίσως κατορθώσει και δώσει στους Kεμαλικούς το πρόσωπο το οποίο χρειάζεται για να σταθεί απέναντι στον Ερντογάν.

Σημείο τρίτο: οι Κούρδοι έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην όλη διαδικασία. Δεν κατέβασαν υποψηφίους στις μεγάλες πόλεις και ιδίως στην Άγκυρα και στην Κωνσταντινούπολη. Στις εκλογές οι υποψήφιοι των Κεμαλικών υποστηρίχθηκαν και από τους Κούρδους.

Σημείο τέταρτο: oι ψηφοφόροι δεν επηρεάσθηκαν από την μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τέμενος. Αντιθέτως, το κρίσιμο που επηρέασε τους ψηφοφόρους ήταν η εκτίναξη των τιμών των οπωρολαχανικών κατά 40% το 2019, της ανόδου του πληθωρισμού κατά 20%  και της ανεργίας κατά 13,6%.

Σημείο πέμπτο: στις προεδρικές εκλογές του Ιουνίου 2018 συμμετείχε το 87,5% του εκλογικού σώματος. Στις δημοτικές εκλογές του Μαρτίου 2019 συμμετείχε το 83%. Εκτιμάται ότι πρόκειται για δυσαρεστημένους ψηφοφόρους του ΑΚΡ.

Σημείο έκτο: δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι θα επιβεβαιωθεί η απώλεια της Κωνσταντινουπόλεως για τους Ισλαμιστές, διότι έχουμε μπει στην φάση που γίνεται επανακαταμέτρηση. Ο Ερντογάν, μέσω των μηχανισμών που ελέγχει, μπορεί να αλλάξει το τελικό αποτέλεσμα. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι Ισλαμιστές κατέχουν την Κωνσταντινούπολη 25 χρόνια, από το 1994 με πρώτο δήμαρχο τον Ερντογάν.  Οι δημαρχίες στην Τουρκία εξαιρετικά ισχυρές. Ελέγχουν από τις συγκοινωνίες έως τις κοινωνικές παροχές.

Σημείο έβδομο: oι επόμενες εκλογές θα γίνουν το 2023, άρα ο Ερντογάν έχει 4 περίπου χρόνια αδιατάραχτης εξουσίας. Δεν μπορεί να εκφραστεί με κάποιον άλλο τρόπο η δυσαρέσκεια του κόσμου.

Και ένα τελευταίο σημείο: το 2014, στις προηγούμενες δημοτικές εκλογές, είχαν εκλεγεί 103 δήμαρχοι με το φιλοκουρδικό κόμμα HDP, και ο Ερντογάν αντικατέστησε τους 94 από δημόσιους υπαλλήλους που διόρισε. Το αποτέλεσμα των εκλογών δεν προδικάζει ποιος τελικώς θα ασκήσει την εξουσία.

Α.Κ.: Η ήττα Ερντογάν στα παραδοσιακά του προπύργια μπορεί να οδηγήσει σε μια πιο αυταρχική άσκηση εξουσίας από τον ίδιο στο εσωτερικό της χώρας;

Α.Σ.: Ο Ερντογάν έχει ήδη τις δυνατότητες να ασκεί αυταρχική εξουσία. Βεβαίως, πάντοτε υπάρχει κι ένα επόμενο στάδιο αυταρχισμού.

Α.Κ.: Aντίστοιχα, αυξάνονται οι φόβοι για όξυνση της επιθετικής ρητορικής προς την Ελλάδα εξαιτίας αυτής της αμφισβήτησης της «παντοδυναμίας» του;

Α.Σ.: Θα κοπούν ρητορικές τύπου «γιαούρηδες, σας ρίξαμε στη θάλασσα» κλπ.. Οι βασικοί όμως άξονες που αφορούν στην αμφισβήτηση των δικαιωμάτων της Ελλάδας και της Κύπρου στην Ανατολικής Μεσόγειο θα συνεχιστούν κανονικότατα.

Α.Κ.: Ποιες, πιστεύετε, ότι  οι επόμενες κινήσεις του Ερντογάν στο πεδίο της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής εν συνόλω;

Α.Σ.: Αυτή τη στιγμή ο Ερντογάν αντιμετωπίζει ένα υπαρξιακό πρόβλημα λόγω της παρουσίας κουρδικών αυτόνομων περιοχών κατά μήκος των τουρκο-συριακών συνόρων. Αυτό είναι το πρώτο του πρόβλημα.

Στο θέμα των διμερών σχέσεων Ελλάδος-Τουρκίας, η κατάσταση θα παραμείνει οξυμένη στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Η Τουρκία επιδιώκει συνδιαχείριση όλης αυτής της περιοχής που αποκαλεί «Γαλάζια Πατρίδα».

Σε κάποια θέματα, ο Ερντογάν θα υποχρεωθεί να στραφεί περισσότερο προς το εσωτερικό της χώρας του και να προσπαθήσει να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που υπάρχουν εσωτερικά. Το ερώτημα είναι τι θα κάνει ευρύτερα στις σχέσεις του με τη Δύση και κυρίως τις ΗΠΑ. Είναι στριμωγμένος οικονομικά και μόνον από εκεί μπορεί να περιμένει βοήθεια. Από την άλλη πλευρά θεωρεί τις ΗΠΑ υπεύθυνες για το αποτυχημένο πραξικόπημα το 2016 εις βάρος του.

Α.Κ.: Το πρακτορείο Reuters εκφράζει αμφιβολίες για την επόμενη μέρα της τουρκικής οικονομίας μετά τη «σφαλιάρα» στον Ερντογάν, αναφερόμενο ότι ο  Τούρκος πρόεδρος θα καταφύγει στη λήψη μέτρων που θα έχουν όμως λάθος κατεύθυνση και δεν θα κερδίσουν την εμπιστοσύνη των επενδυτών. Η τουρκική οικονομία συνεπώς θα συνεχίσει να βρίσκεται στην «εντατική»; Ποια θα είναι τα αποτελέσματα μιας τέτοιας παρατεταμένης κατάστασης;

Α.Σ.: Ο Ερντογάν βάσισε την μεγάλη εκλογική του επιρροή στην εξαιρετική πορεία που είχε η τουρκική οικονομία τα περισσότερα από τα 17 χρόνια που κυβερνούσε τη χώρα. Η παρεμβατικότητα του ιδίου στα θέματα της τουρκικής οικονομίας και οι κακές σχέσεις που έχει με τη Δύση, οδηγούν σε σοβαρά προβλήματα την τουρκική οικονομία. Δεν υπάρχουν επενδυτές να πάνε στην Τουρκία και να κλείσουν το τεράστιο έλλειμμα των τρεχουσών συναλλαγών, το οποίο καλυπτόταν συνήθως από εξωτερικές επενδύσεις. Από την άλλη μεριά όμως, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Τουρκία είναι πολύ μεγάλη για να αφήσουν την οικονομία της να «σκάσει».

Α.Κ.: Τί να περιμένουμε από την αδιαμφισβήτητα ιστορική επίσκεψη του Έλληνα Πρωθυπουργού στη Βόρεια Μακεδονία;

Α.Σ.: Και οι δύο πλευρές είχαν κάθε λόγο να δείξουν ότι η επίσκεψη κυλά ομαλά. Σε αυτή τη φάση, το κρίσιμο σημείο είναι να προστατευτούμε από προβλήματα στην ασφάλεια της Ελλάδος που μπορεί να δημιουργήσει η ένταξη των Σκοπίων στο ΝΑΤΟ. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να αναλάβουμε την αναδιοργάνωση του στρατού των Σκοπίων. Αλλιώς θα αναλάβουν το έργο οι Τούρκοι και θα αποκτήσουν και στρατιωτική βάση στα Σκόπια. Επίσης πρέπει με κάθε τρόπο να προσεγγίσουμε την κοινωνία των Σκοπίων και να την φέρουμε πιο κοντά στην Ελλάδα. Αυτό είναι άσχετο με το εξαιρετικά προβληματικό περιεχόμενο της Συμφωνίας των Πρεσπών, το οποίο θα το βρίσκουμε σε κάθε βήμα μας μπροστά το επόμενο χρονικό διάστημα.

Α.Κ.: Υπάρχει πλέον νόημα να συνεχίζεται μία αντιπαράθεση μεταξύ των δύο πλευρών, υποστηρικτών και μη της Συμφωνίας των Πρεσπών, εφόσον η Συμφωνία είναι μία πραγματικότητα μετά την κύρωσή της; Ήδη αναφερθήκατε σε κάποια ζητήματα στην παραπάνω απάντησή σας.

Α.Σ.: Υπάρχει μεγάλο πρόβλημα με την ταυτόχρονη χρήση των όρων: «Βόρεια Μακεδονία» και «μακεδονικός». Το κρίσιμο ήταν να κόψουμε τη ρίζα του ιδεολογήματος του «μακεδονισμού». Οι Σκοπιανοί αυτή τη στιγμή, θα επικαλούνται όποτε τους συμφέρει, το επίθετο που χρησιμοποιούν για τη χώρα τους για να διαφοροποιηθούν από το «Βόρεια Μακεδονία» και να παραμείνει τελικώς ως όνομα το «Μακεδονία» και όχι το «Βόρεια Μακεδονία». Έπρεπε να είναι όλα «Βόρεια Μακεδονία», «βορειο-μακεδονικός», «βορειο-μακεδονική γλώσσα», «Βορειο-Μακεδόνες» και ούτω καθεξής. Αυτή η επιλογή να χρησιμοποιούν και τα δύο παράλληλα δημιουργεί σύγχυση και φοβούμαι ότι θα καταλήξει στο τέλος υπέρ του ονόματος «Μακεδονία».

Α.Κ.: Θεωρείτε ότι ο πρωθυπουργός είχε πραγματικά την εναλλακτική να πει όχι στη Συμφωνία; Kαι δε ρωτώ με όρους ιδεολογικούς αλλά με όρους διπλωματίας, βάζοντας  τον παράγοντα των σχέσεών του με τους Ευρωπαίους ηγέτες. Αναφέρομαι στο δημοσίευμα του Politico που έκανε λόγο για ανταλλαγή του Σκοπιανού με τη διάσωση της Ελλάδας από τη χρεοκοπία του 2015.

Α.Σ.: Δεν μπορώ να γνωρίζω τέτοιες λεπτομέρειες. Γνωρίζω όμως ότι η ελληνική πλευρά μπορούσε να είχε υπογράψει μία παρόμοια συμφωνία από το 2004. Οι όροι υπήρχαν από τότε πάνω στο τραπέζι. Το 2008, η Αμερικανίδα πρέσβης στα Σκόπια έστειλε ένα τηλεγράφημα στο οποίο προδιέγραφε τη λύση η οποία τελικώς μας ήρθε με μόνη διαφοροποίηση την έκταση του erga omnes για το όνομα της χώρας: δηλαδή Βόρεια Μακεδονία, αναγνώριση μακεδονικής γλώσσας και μακεδονικής ταυτότητας.  Δεν διαπραγματευόμασταν επί 27 χρόνια για να πούμε τους κατοίκους του γειτονικού κράτους «Μακεδόνες». Θεωρώ ότι δεν μπορέσαμε να διαπραγματευτούμε σωστά. Και η εκτίμησή μου είναι ότι οι ξένοι μας ζητούσαν «φέρε μας μία συμφωνία». Δεν τους ενδιέφερε ούτε το όνομα ούτε τίποτα.

Α.Κ.: Να σταθούμε σε ένα πρακτικό ζήτημα, το οποίο έχετε αναλύσει και στο βιβλίο σας. Με λίγα λόγια θα μπορούσατε να μας πείτε εάν η συμφωνία μπορεί να ακυρωθεί;

Α.Σ.: Το θέμα ρυθμίζεται από τη Σύμβαση της Βιέννης για τις Συνθήκες. Εκεί ορίζεται ρητώς υπό ποίους όρους μία συμφωνία μπορεί να κηρυχθεί άκυρη. Δεν υπάγεται η συγκεκριμένη συμφωνία σε αυτή τη διαδικασία. Επίσης αναφέρονται οι όροι που μπορεί στη συνέχεια να καταγγελθεί. Το άρθρο 20 της Συμφωνίας των Πρεσπών ορίζει ότι οι διατάξεις της είναι μη τροποποιήσιμες και αμετάβλητες. Ιδίως οι διατάξεις της που αφορούν στο όνομα «Βόρεια Μακεδονία», «μακεδονική γλώσσα», «μακεδονική υπηκοότητα» είναι μη τροποποιήσιμες. Επομένως δεν υπάρχει δυνατότητα καταγγελίας της Συμφωνίας. Υπάρχει μόνον δυνατότητα λύσεως της Συμφωνίας εάν η μία ή η άλλη πλευρά μπορέσει και καταδείξει ότι η Συμφωνία δεν ακολουθείται, δεν τηρείται. Σε αυτήν όμως την περίπτωση θα προσφέραμε ένα εξαιρετικό δώρο στους Σκοπιανούς, οι οποίοι θα απαλλάσσονταν από την υποχρέωση να λέγονται «Βόρεια Μακεδονία». Με δεδομένο ότι έχει χαθεί το προσωρινό όνομα «Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας» που ήταν ένα κεκτημένο για εμάς, θα έχουμε μεγάλο πρόβλημα διότι το επόμενο βήμα των Σκοπιανών θα είναι να ξαναλλάξουν το όνομά τους και να ονομαστούν «Μακεδονία».

Α.Κ.: Αναφορικά, τώρα, με τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ελληνική μειονότητα στη Βόρεια Ήπειρο. Έχετε επισκεφθεί τα ελληνικά χωριά και η κοινότητα των Βορειοηπειρωτών σας χαρακτηρίζει πραγματικό φίλο. Πού βαδίζουμε μετά τις τελευταίες εξελίξεις στη Χειμάρρα με τις περιουσίες των Ελλήνων ομογενών; Η Ελλάδα μπορεί να παρέμβει με κάποιον τρόπο; Kαι αν ναι, θα έπρεπε να γίνει αυτό;

Α.Σ.: Τον Νοέμβριο του 2018 δημοσιεύτηκε η απόφαση του αλβανικού Υπουργικού Συμβουλίου που στόχευε στη δήμευση όλων των περιουσιών των Βορειο-ηπειρωτών, κατά μήκος του παραλιακού μετώπου από τους Αγίους Σαράντα έως τη Χειμάρρα. Η ελληνική κυβέρνηση όφειλε να είχε δράσει όλους αυτούς τους μήνες από τον Νοέμβριο μέχρι τώρα. Δεν έπρεπε να περιμένει να βγει το εκτελεστικό διάταγμα για να τρέχουμε την τελευταία στιγμή. Με την Αλβανία υπάρχει εγγενές πρόβλημα ως προς την αντιμετώπιση των μειονοτικών. Θεωρώ ότι το πιο σημαντικό αφορά στο δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού. Οι Αλβανοί ήταν υποχρεωμένοι να έχουν ετοιμάσει μέχρι τον Μάιο του 2018 έναν νόμο για την προστασία των μειονοτήτων. Δεν το έκαναν. Αντιθέτως έφεραν ένα νομοσχέδιο που διασυνδέει την άσκηση του δικαιώματος του αυτοπροσδιορισμού από τη συμφωνία τους με τα ληξιαρχεία της εποχής Ζόγου, στον Μεσοπόλεμο, ή της περιόδου Χότζα. Κανονικά η άσκηση του δικαιώματος του αυτοπροσδιορισμού πρέπει να είναι απολύτως ελεύθερη και εκεί πρέπει να επικεντρωθεί η ελληνική πλευρά.

Τώρα, ως προς το θέμα των περιουσιών, δεν αρκεί να ανακληθεί η απόφαση η οποία βγήκε, πρέπει να δοθεί ένα συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα, εντός του οποίου θα αποδοθούν οι περιουσίες των μειονοτικών, όπως έχει συμβεί και με τις περιουσίες Αλβανών σε άλλα μέρη της Αλβανίας.

Α.Κ.: Πώς χειρίστηκε κατά τη γνώμη σας η ελληνική κυβέρνηση το ζήτημα της δολοφονίας Κατσίφα;

Α.Σ.: Η δολοφονία Κατσίφα είναι ένα εκκρεμές θέμα. Δεν έχουμε δει ακόμη πάρα πολλά στοιχεία της δικογραφίας. Πρέπει να απαντηθεί τι ακριβώς έγινε εκείνες τις κρίσιμες ώρες όπου εκτελέστηκε ο ομογενής και να δούμε τις συνθήκες υπό τις οποίες έγινε όλη αυτή η επιχείρηση της αστυνομίας. Παραμένει πολύ σοβαρό το θέμα.

Α.Κ.:  Από όλα τα ανοιχτά μέτωπα που έχουμε στα ελληνο-αλβανικά, ποιο χρήζει μεγαλύτερης προσοχής κατά τη γνώμη σας;

Α.Σ.: Αναφορικά με την μειονότητα, το πρώτο θέμα είναι εκείνο του αυτοπροσδιορισμού. Το δεύτερο είναι το θέμα της αποδόσεως μειονοτικών δικαιωμάτων. Και από εκεί και πέρα ως σοβαρά θέματα είναι το θέμα της χρήσεως της ελληνικής γλώσσας στη δημόσια διοίκηση όταν απευθύνεται σε Έλληνες ομογενείς στην Αλβανία και το θέμα της βελτιώσεως της παρεχόμενης παιδείας. Αυτή τη στιγμή η αλβανική κυβέρνηση διασυνδέει το θέμα πάλι με ληξιαρχικές πράξεις άλλων εποχών ή προσπαθεί να πει ότι χρειάζεται ένας πολύ αυξημένος αριθμός ατόμων για να μπορέσουν να πάρουν μέρος στη δημιουργία ενός σχολικού τμήματος.

Στις διμερείς σχέσεις, το μείζον θεωρώ ότι είναι το θέμα της εφαρμογής της συμφωνίας που έχει υπογράψει η Αλβανία το 2009 για τις θαλάσσιες ζώνες.

Διαβάστε το Β’ Μέρος της συνέντευξης (ημερ. δημοσίευσης 10/04/2019) στον ακόλουθο σύνδεσμο: Από τις διαλέξεις στον Εθνικό Κήπο, στη μάχη της Α΄ Αθηνών. Ο Άγγελος Συρίγος στο Politis Online: Το πλέον βασικό για την Παιδεία είναι η λειτουργία Προτύπων Σχολείων (Μέρος Β’)