Ψυρρή
Φαίνεται πως είναι η ιστορική μοίρα της συνοικίας του Ψυρρή, με το παραδοσιακό αρχοντικό της χρώμα, τις χάρες και τους ενθουσιασμούς της, να αποτελεί κοσμοπολίτικο στέκι της Αθήνας.
Στο διάβα δυο αιώνων η συνοικία του Ψυρρή δίνει τον τόνο της κοινωνικής ζωής και της κοσμικής κίνησης στην Αθήνα.
Η συνοικία του Ψυρρή εκτείνεται χωροταξικά μεταξύ των οδών Ερμού, Αθηνάς και Αγίων Ασωμάτων. Ονοματοδοτήθηκε από κάποιον επ΄ονόματι Ψυρρή, που είχε στην ιδιοκτησία του πολλά οικόπεδα στην περιοχή. Σύμφωνα με τον Κ. Μπίρη που έχει κάνει και μελέτη-βιβλίο για τα τοπωνύμια των Αθηνών, το όνομα Ψυρρής αναφέρεται σε γεωγραφική καταγωγή. Και υποδηλώνει κάτοικο της νήσου των Ψαρρών, τα οποία ελέγοντο Ψύρρα ή Ψυρρή. Επομένως Ψυρρής είναι ο Ψαριανός. Στο ιδιοκτησιακό επίσης καθεστώς της οικογένειας Ψυρρή, ανήκε και η κατεδαφισθείσα εκκλησία του Αγίου Αθανασίου.
Στα χρόνια της οθωνικής περιόδου, η συνοικία του Ψυρρή έσφυζε από κόσμο, περιλαμβάνοντας ακόμα πλήθος εργαστηρίων και βιοτεχνιών. Στην περιοχή διέμεναν προηγμένα κοινωνικά στρώματα. Αστοί Αθηναίοι της εποχής, αλλά και πετυχημένοι έμποροι που αποτελούσαν την σπονδυλική στήλη του παζαριού. Από αυτή την εξαίρετη συνοικία κατάγονταν οι περιώνυμοι αγωνιστές του ΄21 αδελφοί Νικόλαος και Χρήστος Σαρρής, αλλά και ο Παναγής Κτενάς. Επίσης την συνοικία κατοικούσαν περιηγητές και ξένοι επισκέπτες της Αθήνας του 19-ου αιώνα. Με την απελευθέρωση από τους Τούρκους, η συνοικία του Ψυρρή κατοικήθηκε από πολλούς αγωνιστές τις εθνεγερσίας, αλλά και άλλους Έλληνες που συνέρρεαν από την επαρχία στην Αθήνα.
Ως προς την αρχιτεκτονική τους φυσιογνωμία τα μικρά νεοκλασικά σπίτια του Ψυρρή έχουν όλα την ίδια δομή. Ήτοι διώροφα με μπαλκόνι και εσωτερική αυλή. Κάποια περίοδο στα μεταπελευθερωτικά χρόνια, του Ψυρρή ανέπτυξε μια πολύ μεγάλη κοινωνική δυναμική. Υπήρχε τότε σοβαρό ενδεχόμενο με βάση τα σχέδια του αρχιτέκτονα Κλέντσε, να οικοδομηθούν τα ανάκτορα στον Κεραμεικό και αναπότρεπτα έτσι η συνοικία ήλθε στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της Αθήνας.
Προϊόντος του χρόνου ωστόσο άρχισαν να εκδηλώνονται στοιχεία κοινωνικής απαξίας, να σωρεύονται στην περιοχή περιθωριακά και παραβατικά στοιχεία και έτσι να χαθεί το κύρος και η κοινωνική της αύρα. Ήταν τότε που τα περίφημα «κουτσαβάκια», οι «μόρτηδες» και οι «τραμπούκοι» κατέστησαν την περιοχή του Ψυρρή άνδρο και ορμητήριό τους, προκαλώντας μύρια όσα προβλήματα στην κοινωνική και πολιτική ευρύτερα ζωή της Αθήνας. Εστιάζοντας χρονικά στο τελευταίο τέταρτο του 19-ου αιώνος.
Όμως τι χαρακτηριστικά είχε η παρουσία αυτών των έκνομων στοιχείων και πως δρούσαν στην συνοικία και την Αθήνα ευρύτερα; Αποτελούσαν οπλισμένους άνδρες και επιδίδοντο σε ηθική τρομοκρατία – κατά παραγγελία – και εκβιασμούς. Τους είχαν προσδώσει διάφορα χαρακτηριστικά ονόματα τα οποία παρέμειναν στην κοινωνική μας ιστορία και χρησιμοποιούνται ευρέως και σήμερα, ως στοιχεία κοινωνικής απαξίας. Τους αποκαλούσαν έτσι «κουτσαβάκηδες» από το όνομα του προκλητικού και φίλερη δεκανέα του ιππικού της οθωνικής περιόδου Δημήτρη Κουτσαβάκη. Ακόμα «μόρτηδες» εκ της γαλλικής λέξεως «mort» που σημαίνει θάνατος, δοθέντος ότι στην διάρκεια επιδημίας χολέρας στην Αθήνα, είχαν αναλάβει εργολαβικά το έργο του νεκροθάφτη !!! Αλλά και «τραμπούκους» όνομα που αποτελούσε την φίρμα κουβανέζικων πούρων «trabucos», τα οποία κερνούσαν-πρόσφεραν οι υποψήφιοι δήμαρχοι της εποχής στα έκνομα αυτά στοιχεία, για να τους υποστηρίξουν προεκλογικά με δυναμικό τρόπο, ασκώντας και τρομοκρατία στο αντίπαλο στρατόπεδο.
Όμως με τους «κουτσαβάκηδες» είναι συνδεδεμένο και το παρακάτω χαρακτηριστικό γεγονός που επίσης κατεγράφη στην κοινωνική μας ιστορία. Οι υποψήφιοι δήμαρχοι της εποχής τους επέλεγαν και με βάση την δύναμη της φωνής τους, ώστε να μπορούν να φωνάζουν δυνατά προεκλογικά συνθήματα και να δημιουργούν αέρα νίκης. Κάποιοι όμως από αυτούς τα «κουτσαβάκια», δεν είχαν την δυνατότητα να φωνάζουν δυνατά και έστι δεν επελέγοντο, αφού «δεν έκαναν ούτε για ζήτω» !!! Με αυτόν τον τρόπο λοιπόν προέκυψε η γνωστή μας φράση «δεν κάνει ούτε για ζήτω».
Σε ότι αφορά την αισθητική τους φυσιογνωμία, τα κουτσαβάκια είχαν ένα ξεχωριστό ντύσιμο και αισθητική, που τους καθιστούσε διακριτούς και προβληματικές φυσιογνωμίες στην ζωή της πόλης. Είχαν μακρύ λιγδωμένο μαλλί, αφέλειες, και μεγάλο στριφτό μουστάκι. Ακόμα φορούσαν μαύρο σακάκι φορώντας μόνο το αριστερό μανίκι, έστι ώστε σε ενδεχόμενο καβγά να μπορούν τάχιστα να αποβάλουν από πάνω τους το σακάκι. Δεν έφεραν γιλέκο μα παλατύ κόκκινο ζωνάρι μέχρι το στήθος, στο οποίο και έβαζαν τα όπλα τους. Ακόμα φορούσαν κάπελο «καβουράκι» με μαύρη έντονη κορδέλα, δίκην μεγάλου πένθους για κάποιον δικό τους που χάθηκε σε καβγά. Το παντελόνι τους ήταν φαρδύ στο επάνω μέρος και στενό κάτω και ήταν συνήθως ριγέ χρωματιστό, με έντονα καρέ φανταχτερών χρωμάτων. Τα παπούτσια τους είχαν μύτη μυτερή, αλλά και μεγάλο τακούνι. Κρατούσαν στο χέρι κομπολόϊ και περιδιάβαιναν καθημερινά τους δρόμους της παλαιάς πόλης και της αγοράς με ξεχωριστό περπάτημα, δείχνοντας τάχατες τραυματισμένοι από κάποιον καβγά και διαρκώς και αδιακρίτως παρενοχλούσαν την πόλη και όλες τις κοινωνικές ομάδες. Άγριοι ξυλοδαρμοί ακόμα και φόνοι ήταν η αποκομιδή της παρουσίας τους στην Αθήνα. Για τούτο και ήταν επώδυνο εγχείρημα για τους κατοίκους της πόλης, να περάσουν από την Πλατεία Ηρώων στου Ψυρρή που ήταν το άνδρο των κουτσαβάκηδων.
Ωστόσο δύσκολο ήταν και το έργο της αστυνομίας να αντιμετωπίσει τους κουτσαβάκηδες, δοθέντος ότι είχαν ισχυρές πατρωνίες, με το κομματικό και το πολιτικό σύστημα της εποχής, με τις παρεμβάσεις του οποίου αφήνονταν ελεύθεροι. Ενώ από την άλλη αρκετές φορές η αστυνομία προσεταιρίζετο κάποιους από αυτούς, προκειμένου να μπορέσει να συλλάβει άλλους ισχυρότερους.
Στην αλγεινή και επικίνδυνη αυτή παρουσία στην πόλη των κουτσαβάκηδων, έδωσε τέλος ένας σκληροτράχηλος και γρανιτένιος αστυνομικός διευθυντής της Αθήνας, ο περίφημος Δημήτριος Μπαϊρακτάρης. Και έτσι αποκαθάρθηκε η πόλη από την αντοικοινωνική παρουσία τους και μπόρεσαν να γίνουν ανέφελα και οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1896. Προτού τον Μπαϊρακτάρη είχαν επιχειρήσει ανεπιτυχώς και άλλοι δυο αστυνομικοί διευθυντές να αντιμετωπίσουν την κοινωνική μάστιγα των κουτσαβάκηδων. Ήταν οι Βρατσάνος και Δημητριάδης.
Πως όμως κατόρθωσε ο Μπαϊρακτάρης να εξουδετερώσει τα κουτσαβάκια; Πρώτιστο μέλημα του πανούργου αυτού αστυνομικού, ήταν η διαπόμπευση και ο ηθικός εξευτελισμός των επικίνδυνων και περιθωριακών τύπων του Ψυρρή. Ο Μπαραϊκτάρης τους οδηγούσε στην ηθική ταπείνωση, με παρεπόμενο την αναγκαία πλέον απόσυρσή τους από τον χώρο.
Σε πρώτο επίπεδο ο Μπαϊρακτάρης χτύπησε τις πιάτσες, τα καφενεία και τις ταβέρνες που σύχναζαν τα κουτσαβάκια. Χρησιμοποιώντας μια μεγάλη και δυνατή ψαλίδα, τους έκοβε τις αφέλειες στο μαλλί, το αφόρετο μανίκι του σακακιού τους, αλλά και αυτή την χαρακτηριστική μύτη των παπουτσιών τους. Αλλά ακόμα πιο ατιμωτικά ο Μπαϊρακτάρης εξανάγκαζε το κάθε κουτσαβάκι, με ένα σφυρί να αχρηστέψει μόνο του τα ίδια του τα όπλα, τα «τιμημένα» όπλα !!! Και για όσα κουτσαβάκια αρνούνταν να συμμορφωθούν, υπήρχε μια ακόμα πιο εξευτελιστική τιμωρία. Εδέχοντο τις βουρδουλιές του Μπαραϊκτάρη. Στοιχείο που αποτελούσε τότε το άκρο άωτο της ταπείνωσης και της ηθικής συντριβής, σε αντιδιαστολή με τα «σίδερα της φυλακής, που ήταν για τους λεβέντες», όπως κατέγραφαν τα λαϊκά στιχουργήματα της εποχής. Επίσης τα κατεστραμμένα όπλα εν συνεχεία, τα πωλούσαν για παλιοσίδερα στην Πλατεία Δημοπρατηρίου. Έτσι αφότου ελάμβαναν χώρα όλες αυτές οι ηθικές ταπεινώσεις, τα κουτσαβάκια επέλεγαν την φυλακή για να αποφύγουν και την ηθική απαξία του κόσμου.
Στην περιοχή του Ψυρρή σημειώνουμε ακόμα πως υπήρχαν και πολλές αξιόλογες σε ποιότητα και κοινωνικό κύρος ταβέρνες, τις οποίες επεσκέπτοντο και οι βασιλείς Όθωνας και Γεώργιος ο Α΄.
Η συνοικία του Ψυρρή πρωταγωνιστούσε στις εορταστικές εκδηλώσεις της Αποκριάς και από αυτήν ξεκινούσε η παρέλαση του καρναβαλιού. Ενώ στον πετροπόλεμο που αποτελούσε τότε το πλέον κυρίαρχο καρναβαλίστικο «έθιμο», η περιοχή του Ψυρρή είχε την δική της πολύ αξιόμαχη ομάδα.
Όμως άρρηκτα συνδεδεμένος με την συνοικία του Ψυρρή ήταν και ο άγιος των ελληνικών γραμμάτων Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, που για δυο δεκαετίες της ζωής του, διέμενε στου Ψυρρή. Αp;o το 1886 ο Παπαδιαμάντης διέμενε σε φτωχικά καταλύματα της περιοχής και μακρό διάστημα αυτής της παρουσίας, σε ένα ταπεινό δωμάτιο της οδού Αριστοφάνους. Σύνδρομη και διαπλαστική άλλωστε αυτής της παρουσίας, υπήρξε και η συγγραφή πολλών διηγημάτων αυτού του αριστοκράτη του πνεύματος και των ελληνικών γραμμάτων στου Ψυρρή. Επιλέγοντας ως κοινωνικό καμβά της δημιουργίας του, τους δρόμους της συνοικίας και ως ήρωές του χαρακτηριστικούς κατοίκους της περιοχής, που τους μετέπλαθε με την ακαταγώνιστη ηθική δύναη της γραφίδας του, σε κορυφαίες δραματικές προσωπικότητες.
Με την έκσπαση της μικρασιατικής τραγωδίας και την μαζική συνέρρευση των προσφύγων στην Αθήνα, πολλοί ξεριζωμένοι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στου Ψυρρή. Ενώ και τα τραγικά γεγονότα του εμφυλίου σπαραγμού, αποτύπωσαν ανεξάλειπτα το στίγμα τους στην συνοικία του Ψυρρή. Έλαβαν χώρα φονικές μάχες και χύθηκε αδελφικό αίμα.
Από την δεκαετία του 1980 και εντεύθεν, η συνοικία του Ψυρρή άλλαξε άρδην την κοινωνική της φυσιογνωμία. Μεταφέρθηκαν αλλού ή και έκλεισαν ολοσχερώς τα εργαστήρια και οι βιοτεχνίες που προσέδιδαν εμπορικό χαρακτήρα στην συνοικία και με την δημιουργία πλήθους υψηλής ποιότητας καφέ, ρεστοράν και μπάρ, η περιοχή του Ψυρρή αναδείχτηκε σε κεντρικό κοσμικό στέκι της Αθήνας.
Αξίζει επίσης να σημειώσουμε ότι στην συνοικία υφίστανται μερικές από τις πιο παλιές εκκλησίες της Αθήνας. Όπως η εκκλησία του Χριστού του Κοπίδη ή Χρηστοκοπίδη επί της οδού Χρηστοκοπίδη, η οποία είναι αφιερωμένη στην γέννηση του Χριστού και ανηγέρθη σε χώρο που προϋφίστατο άλλη εκκλησία. Ο ναός ήταν της ιδιοκτησίας Κοπίδη και κατά πως αναφέρει ο αθηναιογράφος Δημήτης Καμπούρογλου, το όνομα «Χρηστοκοπίδης» συναιρεί το όνομα του Χριστού, με το όνομα της οικογένειας Κοπίδη. Και η εκκλησία των Αγίων Αναργύρων, επι της Πλατείας Αγίων Αναργύρων, μεσαιωνικής αρχιτεκτονικής τεχνοτροπίας, η οποία υπέστη μεγάλες ζημιές κατά την επανάσταση και επισκευάστηκε το 1832.
Όμως το 1908 νέες αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις στην εκκλησία, αλλοτρίωσαν την φυσιογνωμία της. Στον αύλειο χώρο των Αγίων Αναργύρων είναι ενταφιασμένοι οι αγωνιστές της εθνεγερσίας αδελφοί Σαρρή και Παναγής Κτενάς.
Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός, ότι σε ένα κελί της εκκλησίας έζησε ένα διάστημα ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Ακόμα υπάρχει η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής απέναντι από την εκκλησία των Αγίων Αναργύρων, επί των οδών Λεπενιώτου και Αγ. Αναργύρων. Ο ναός ανηγέρθη το 1935 σε θέση που προϋφίστατο παλαιότερα άλλη του ιδίου ονόματος εκκλησία και που καταστράφηκε κατά την διάρκεια του αγώνα της εθνεγερσίας.
Επίσης η μικρή εκκλησίτσα Άγιος Αθανάσιος-Αιγινίτικο Μετόχι, ευρίσκεται επί της οδού Αριστοφάνους 32 και συνιστά μικρή δίκλιτη βασιλική. Ο Άγιος Δημήτριος, ο νέος, επί της οδού Αγίου Δημητρίου, που ανηγέρθη το 1845 στον χώρο προϋφιστάμενου ναού του 17-ου αιώνα. Το επίθετο νέος μάλλον προσεδόθη κατά τον Δημήτριο Καμπούρογλου, για την πρωτόγνωρη για την Αθήνα παράσταση του Αγίου Δημητρίου, ως «νεανία ειρηνικού».
Ακόμα υφίστατο η πλέον κατεδαφισμένη εκκλησία της Αγίας Θέκλας ή Αγία του Οικονόμου, στην διασταύρωση των οδών Ερμού και Αγίας Θέκλας, προς τιμήν της Αθηναίας Αγίας Θέκλας ή Αγαθόκλειας, που ήταν μάρτυρας των Αθηνών. Εθεωρείτο ο ναός της Αγίας Θέκλας μια εκ των παλαιοτέρων εκκλησιών του Ψυρρή. Υπέστη σοβαρότατες ζημιές στα χρόνια της επανάστασης και τελικά γκρεμίστηκε το 1848.
Πλατεία Ηρώων
Η Πλατεία Ηρώων συνιστά μια από τις αρχαιότερες πλατείες των Αθηνών και αποτελεί όπως προαναφέραμε με την μακραίωνη κοινωνική της ιστορία, κομβικό στοιχείο της ταυτότητας της συνοικίας του Ψυρρή.
Ήταν το άνδρο και ορμητήριο των κουτσαβάκηδων, οι οποίοι συνιστούσαν το φόβο και τον τρόμο της πόλης.
Η πλατεία οριοθετείται χωροταξικά στο τέρμα της οδού Μιαούλη, η οποία εκκινά με την σειρά της από την Πλατεία Μοναστηρακίου. Η Πλατεία χαράκτηκε στα χρόνια Δημαρχίας του Κ. Γαλάτη (1855-1857). Στον χώρο της υπήρχε η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου του Ψυρρή, η οποία κατεδαφίστηκε τι 1856. Επρόκειτο για μια μικρή εκκλησία, ιδιοκτησίας του ίδιου του Ψυρρή, από τον οποίο όπως προαναφέραμε ονοματοδοτήθηκε η συνοικία. Περιμετρικά της εκκλησίας υπήρχε μεγάλος αύλειος χώρος, ενώ κοντά του υπήρχε και βρύση, που επίσης έφερε το όνομα του ιδιοκτήτη Ψυρρή.
Στα μεταπελευθερωτικά χρόνια από τους Τούρκους, η εκκλησία είχε και χαρακτήρα σχολείου. Την δεκαετία του 1860 ο Δήμος Αθηναίων έκανε ανάπλαση του χώρου και μάλιστα το 1884 εδόθη στην Πλατεία προς τιμήν των ηρώων της επανάστασης του ΄21, το όνομα «Πλατεία Ηρώων».
Στα χρόνια του αγώνα της ενεγερσίας η Πλατεία υπήρξε ο χώρος συνάντησης των αγωνιστών της Αθήνας. Πάραυτα οι ίδιοι αυτοί αγωνιστές του ΄21, που σήκωσαν στους ώμους τους το βάρος της απελευθέρωσης της πατρίδας, θα βρεθούν ξανά στον ίδιο χώρο ως πλανόδιοι πωλητές και άνεργοι !!! κάνοντας μικροδουλειές για να επιβιώσουν.
Οι κυβερνήσεις που ανέλαβαν μετά την απελευθέρωση, πολύ γρήγορα είχαν ξεχάσει τους ήρωές μας και τους περιφρονούσαν βαριά !!! Δυστυχώς όπως θα δούμε και σε άλλους αγώνες του έθνους, η ηθική μνήμη της ελληνικής πολιτείας ήταν πολύ κοντή. Αλίμονο, έτσι αντάμοιβε πάντα η πατρίδα τα παιδιά της !!!
Στα χρόνια του μεσοπολέμου, στην πλατεία οικοδομήθηκε κτίριο για την στέγαση των δημοτικών ιατρείων, το οποίο υφίσταται μέχρι τα σήμερα.
Όμως η Πλατεία Ηρώων στου Ψυρρή, είναι συνδεδεμένη και με ένα σημαντικό γεγονός της κοινωνικής μας ιστορίας που είχε σοβαρές πολιτικές προεκτάσεις και διπλωματικές παρενέργειες για την χώρα. Πρόκειται για το περίφημο «Επεισόδιο Πατσίφικο».
Ειδικότερα στις 4 Απριλίου του 1849, δεύτερη μέρα του Πάσχα, οι κάτοικοι του Ψυρρή, αλλά και οι γύρω συνοικίες που συνέρρεαν στην Πλατεία, επιχείρησαν να κάψουν τον «Ιούδα», έθιμο που ελάμβανε χώρα σε όλες τις συνοικίες της Αθήνας. Ο Ιούδας ήταν ένα αχυρένιο ομοίωμα ντυμένο με ρούχα, στο οποίο είχαν τοποθετήσει βαρελότα και άλλα πασχαλιάτικα εκρηκτικά. Συνήθως σήκωναν τον Ιούδα με σχοινί από το καμπαναριό της εκκλησίας και του έβαζαν φωτιά, μέχρι να καεί ολόκληρο το ομοίωμα με εκκωφαντικό τρόπο, από το τελευταίο μεγαλύτερης ισχύος βαρελότο, που έκοβε και το σχοινί από το καμπαναριό, οπότε το πλήθος ξεσπούσε σε χειροκροτήματα. Το κάψιμο του Ιούδα συμβόλιζε τον εξαγνισμό και την απελευθέρωση του έθνους από το έρεβος της οθωμανικής δουλείας, που το ομοίωμα υποστασιοποιούσε.
Όλες οι συνοικίες της Αθήνας τότε έκαιγαν τον Ιούδα τους και έκαναν μάλιστα και ανταγωνισμό πια συνοικία θα κατασκευάσει το πιο «όμορφο» και επιβλητικό ομοίωμα. Οι συνοικίες συνήθως της Πλάκας και του Ψυρρή, είχαν τα πρωτεία για τον καλύτερο Ιούδα.
Όμως την χρονιά αυτή και προκειμένου να μην προκληθεί ο βαρώνος Ρότσιλντ της ακολουθίας του Όθωνα, η αστυνομία απαγόρευσε το κάψιμο του Ιούδα – σε άλλες πόλεις της Ελλαδος όπως και στην γενέτειρά μου Γαστούνη της Ηλείας, που το κάψιμο του ομοιώματος κάνει πατροπαράδοτα η οικογένεια των κουμπάρων μου αφών Ιωαν. Ανδρικάκη, το ομοίωμα το αποκαλούν και «Αράπη».
Το αποτέλεσμα ήταν το πλήθος να εξαγριωθεί, πολλώ μάλλον που έτρεφε αισθήματα αφόρητου μίσους για τους αυλικούς συμβούλους του Όθωνα. Έτσι ο κόσμος έντονα φανατισμένος για την απαγόρευση εστράφη εναντίον της οικίας του ισπανού – εβραϊκής καταγωγής, Άγγλου υπήκοου Δον Πατίσφικο, η οποία ευρίσκετο επί της οδού Καραϊσκάκη και βανδάλισε ότι υπήρχε στην οικία, κάνοντάς τα στην κυριολεξία γής μαδιάμ.
Ο Δόν Πατσίφικο κατόρθωσε να διαφύγει και να σώσει την ζωή του. Όμως οι Άγγλοι εξοργίστηκαν για τα γεγονότα και ζήτησαν πρωτίστως ηθική και βεβαίως παράλογη και προκλητική οικονομική αποζημίωση, για τα μεγάλης τάχα αξίας κειμήλια, που υπήρχαν στην οικία και κατεστράφησαν. Μάλιστα ο πρέσβης της Αγγλίας Ουάις, με πολύ επιτακτικό τρόπο πίεζε την ελληνική κυβέρνηση για την ικανοποίηση του Δόν Πατίσφικο. Και η πίεσή του αυτή πέραν κάθε δεοντολογίας σε επίπεδο διπλωματίας, θα κορυφωθεί με τον αποκλεισμό του λιμένος Περαιώς από αγλλική μοίρα υπό την διοίκηση του ναυάρχου Πάρκερ. Για τούτο εξάλλου το επεισόδιο έλαβε το όνομα «επεισόδιο Πατσίφικο» και ο αποκλεισμός του Πειραιώς «Παρκερικά». Εκτενή άλλωστε αναφορά κάνουμε στο γεγονός, στο βιβλίο μας «Πολιτική Ιστορία της Νεωτέας Ελλάδος», Πάνος Ν. Αβραμόπουλος, Εκδόσεις «Τάλως Φ.», Αθήνα, 2013.
Ο βασιλιάς Όθων κράτησε σθεναρή στάση υψηλής πολιτικής αξιοπρέπειας και αντεστάθη δυναμικά στην προσβλητική και ταπεινωτική συμπεριφορά των Άγγλων. Όμως χρόνια πριν είχε φθαρεί στη συνείδηση του ελληνικού λαού, ιδίως για την αδυναμία του να ελέγξει έναν εσμό συμβούλων και αυλικών του, που είχαν γίνει από τον ελληνικό λαό λαομίσητοι.
Έτσι κατά τραγική ειρωνεία λίγο μετά τα «Παρκερικά» καθαιρέθη απο το στέμμα της Ελλάδος. Την περίοδο δηλαδή που είχε εκδηλώσει τα καλύτερα των αισθημάτων του για τον ελληνικό λαό. Έτσι όμως είχε γράψει η ιστορία τα γεγονότα, με τις περίεργες και απρόβλεπτες τροπές της και ποιός μπορούσε να της «αντισταθεί»…
Σε ότι αφορά τώρα το έθιμο του καψίματος του Ιούδα, αυτό συνεχίζονταν απρόσκοπτα στην Αθήνα, μέχρι το 1886. Ενώ σε πολλά μέρη της υπόλοιπης Ελλάδος, όπως στην γενέτειρά μου Γαστούνη, συνεχίζεται ακόμη.
Οικία Ι. Καρατζά
Η συνοικία του Ψυρρή και ειδικότερα η οδός Σαρρή, στα μεταεπαναστατικά χρόνια υπήρξε χώρος διαμονής επιφανών Αθηναίων. Σ΄αυτούς συγκαταλέγετο και ο ηγεμόνας της Βλαχίας Ιωάννης Καρατζάς, που διέμενε στην Σαρρή, μέχρι να αποπερατωθεί το αρχοντικό του στην Πλατεία Ελευθερίας. Στην οικία αυτή της οδού Σαρρή, από το 1836 μέχρι 1852 φιλοξενήθηκε το Κολέγιο – Σχολείο Θηλέων της Charlotte Volmerange.
Το Κολέγιο συνεστήθη στις αρχές της δεκαετίας του 1830 στο Ναύπλιο και από το 1836 μεταφέρθηκε στην Αθήνα. Η γαλλικής καταγωγής Σ. Βολμεράνζ διέμενε για μακρό χρονικό διάστημα στην Ρωσία, όπου και εξεπαίδευε κορίτσια της ανώτερης κοινωνικής τάξης.
Το σπίτι μεθύστερα πέρασε στην ιδιοκτησία του εκδότη Κωνσταντίνου Γκαρμπολά. Κατόπιν εγκαταλείφθηκε για να φιλοξενήσει αργότερα τις φυλακές Γκαρπολά. Αξίζει να σημειωθεί ότι κρατούμενος των φυλακών αυτών, υπήρξε ο μεγάλος μας πολιτικός μεταρρυθμιστής και πρωθυπουργός Χαρίλαος Τρικούπης. Ο λόγος ήταν η δημοσίευση του ρηξικέλευθου άρθρου του «Τις πταίει» που αποτελούσε ένα δριμύ κατηγορώ στο φθαρμένο πολιτικό σύστημα της εποχής, στην εφημερίδα «Καιροί» του Πέτρου Κανελλίδη.
Όμως στις φυλακές αυτές αργότερα θα φυλακιστεί και ο διαβόητος έμπορος όπλων Βασίλειος Ζαχάρωφ (1849-1936), κατηγορηθείς για πλαστογραφία στο Λονδίνο.
Μπακάλικο του Καχριμάνη
Ευρίσκετο στο ισόγειο διώροφης κατοικίας της πρώτης οθωνικής περιόδου. Το μπακάλικο αυτό έγινε γνωστό και πέρασε στην κοινωνική μας ιστορία, ως στέκι του «Αγίου» των ελληνικών γραμμάτων Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, ο οποίος όταν έμενε στην συνοικία του Ψυρρή, το είχε καταστήσει καθημερινό του στέκι.
Βρύση του Τάκη
Ευρίσκετο στην τωρινή οδό Τάκη η εν λόγω βρύση και συνιστούσε μια απο τις κεντρικότερες βρύσες του Ψυρρή. Ονομάζονταν ακόμα βρύση του Τάκη ή Τάτση ανήκοντας στην αντίστοιχη οικογένεια του Ψυρρή.
Τυπογραφείο «Εμπρός»
Επί της οδού Ρήγα Παλαμήδη 2, ευρίσκετο το τυπογραφείο της πρωτοπόρου για τον ελληνικό τύπο και την δημοσιογραφία μας εφημερδας «Εμπρός», την οποία είχε ιδρύσει και διηύθυνε ο εμπνευσμένος και εύτολμος εκδότης Δημήτριος Καλαποθάκης (1862-1921).
Διαβλέποντας τις εξελίξεις, αλλά και μεγάλος οραματιστής συνάμα στο πεδίο του τύπου ο Καλαποθάκης, εισήγε από το εξωτερικό τις πρώτες λινοτυπικές μηχανές στην Ελλάδα.
Για 25 ολόκληρα χρόνια ο Καλαποθάκης διατηρούσε την πρωτοκαθεδρία στον ελληνικό τύπο. Το 1945 το φύλλο επανεξεδόθη σε νέα μορφή, εβδομαδιαίας κυκλοφορίας, από τον γιό του ιδρυτή της εφημερίδας Δημήτρη Καλαποθάκη, Αλκιβιάδη Καλαποθάκη.
Σιγά σιγά όμως η εφημερίδα έχανε εκδοτικό έδαφος και στα χρόνια της Απριλιανής δικτατορίας, απεσύρθη οριστικά από το αθηναϊκό πρακτορείο. Έκτοτε με το κλείσιμο της εφημερίδας, το κτίριο στέγαζε τον θεατρικό οργανισμό «Μορφές».
Οικία Ρήγα Παλαμήδη
Ευρίσκετο στην ομώνυμη οδό Ρήγα Παλαμήδη. Ο Παλαμήδης υπήρξε αγωνιστής της εθνεγερσίας, αλλά και εξέχον πολιτικός στα μεταπελευθερωτικά χρόνια. Διετέλεσε έτσι πολλές φορές υπουργός επι Όθωνος, αλλά και νομάρχης συνάμα (1794-1872). Στην οικία του αυτή στεγάστηκε για κάποιο χρονικό διάστημα ένα τμήμα των Γενικών Αρχείων του Κράτους.
Παλαιό Κακουργοδικείο
Ευρίσκεται στην διασταύρωση των οδών Αγίας Ελεούσης 4 και Κακουργοδικείου. Συνίσταται σε ένα διώροφο των χρόνων 1835-37 περιλαμβάνοντας ακόμα ένα τμήμα του ναού της Αγίας Ελεούσης.Μη υπάρχοντος άλλου προσφερομένου κτιρίου στον χώρο, στεγάστηκε το πρώτο Κακουργοδικείο της Αθήνας. Πιθανολογείται ότι είναι έργο του αρχιτέκτονα Χρ. Χάνσεν. Μετέπειτα στεγάστηκε στο κτίριο αστυνομικός σταθμός, ενώ φιλοξένησε και άλλες χρήσεις.
Όταν η Αγία Ελεούσα αποτελούσε ενοριακή εκκλησία του Ψυρρή, σ΄αυτήν είχαν γίνει τα βαπτίσια της περίφημης κόρης των Αθηνών Τερέζας Μακρή και είχε συνάμα ταφεί και ο πατέρας της. Κατά τον σπουδαίο αθηναιογράφο Δημήτριο Καμπούρογλου, στην εκκλησία της Αγίας Ελεούσης είχε ενταφιαστεί ο Αθηναίος πατριάρχης Ιεροσολύμων Παρθένιος ο Γερένης, ο οποίος απεβίωσε το 1770. Το κτίριο πέρασε στην ιδιοκτησία της εκκλησίας το 1955. Έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο ως ιστορικό μνημείο και επίκειται η συντήρησή του.
Οικία Δ. Οριγώνη
Ευρίσκεται επί της οδού Αγίας Ελεούσης 5, η οικία Οριγώνη και αποτελούσε ιδιοκτησία του επιφανούς φιλέλληνα Δομένικου Οριγώνη απο το Αιάκιο της Κορσικής. Στην ιδιοκτησία του είχε περάσει κατόπιν αγοράς απο τούρκο αξιωματούχο. Το κτίριο είχε διαχωριστεί σε δυο τμήματα. Στο ένα τμήμα κατοικούσαν οι οικογένειες Οριγώνη και Τράϊμπερ, δοθέντος ότι ο Τράϊμπερ ήταν γαμπρός του Οριγώνη-είχε νυμφευτεί την κόρη του. Και στο άλλο τμήμα διέμενε ο βασιλεύς Όθων, όταν πρωτοήλθε στην Αθήνα. Πρωτοποριακά σχεδιασμένο το κτίριο και με ποικίλες παροχές για την εποχή του, διέθετε λουτρά, αλλά και όμορφες αισθητικά αυλές με καμάρες.
Το σπίτι της κόρης των Αθηνών
Επρόκειτο για αρχοντικό, μεγαλοπρεπές διώροφο κτίριο της οικογένειας Μακρή, που ευρίσκετο στην οδό Αγίας Θέκλας, τότε «Αγυϊάς».
Ο Προκόπης Μακρής και πατέρας της κόρης των Αθηνών, υπήρξε κοινωνικά επιφανής Αθηναίος και υποπρόξενος της Αγγλίας στην Αθήνα, φέροντας το παρατσούκλι «κόνσουλας», ήτοι σύμβουλος.
Με τον θάνατό του, η χήρα του με τις τρεις πανέμορφες κόρες του για να αναπεξέλθουν οικονομικά, νοίκιαζαν δωμάτια της πολυτελούς κατοικίας τους, σε ξένους περιηγητές. Το όλο οικοδόμημα αποτελείτο από δυο επιμέρους κτίσματα, τα οποία και επικοινωνούσαν μεταξύ τους. Αφενός μεν στο ένα κτίσμα διέμενε η οικογένεια, αφετέρου το άλλο ενοικιάζετο σε επισκέπτες. Επιφανέστερος όλων των επισκεπτών του σπιτιού, ήταν ο λαμπρός ποιητής και φιλέλληνας Λόρδος Μπάιρον. Από τον Δεκέμβριο του 1809 μέχρι και τον Μάρτιο του 1810.
Πιο όμορφη και πιο χαριτωμένη από τις τρείς κόρες Μακρή, η Τερέζα Μακρή. Ήταν δεκατριών ετών όταν ο Μπάιρον επισκέφθηκε το σπίτι τους και συγκινήθηκε από την ομορφιά της. Θαμπωμένος από την εκστατική ομορφιά της νεαρής, ο Λόρδος Μπάιρον έγραψε για αυτήν το ποίημα του «Η κόρη των Αθηνών».
Μετά από χρόνια η Αθηναία καλλονή, θα παντρευτεί τον άγγλο πρόξενο στην Αθήνα Ιάκωβο Μπλάκ. Όμως η κόρη των Αθηνών αποτέλεσε και μουσική σύνθεση του Ch. Gounod, ο οποίος την παρουσίασε το 1872 στην Αθήνα. Μοίρα τραγική αυτή όμως η πανέμορφη και μεγαλοαστικής καταγωγής γυναίκα, που είχε σημαδέψει ανεξίτηλα την κοινωνική ιστορία της Αθήνας, στην δύση της ζωής της περιέπεσε σε οικονομική ένδεια. Και για να επιβιώσει την συνέδραμαν με εράνους. Απεβίωσε δυστυχισμένη το 1875. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε σπίτι του Λονδίνου, υπάρχει και μια μπούκλα από τα μαλλιά της, που την είχε προσφέρει δείγμα αγάπης στον Λόρδο Μπάϊρον. Ενώ στο Μουσείο Μπενάκη υπάρχει το φεσάκι, της τραγικής αυτής καλλονής των Αθηνών.
Φαίνεται όμως πως ήταν γραπτό και η άλλη αδελφή της Τερέζας Μαριάννα, να εμπνεύσει έναν μεγάλο έρωτα. Την είχε ερωτευθεί σφόδρα ένας νεαρός Άγγλος αστός, ο οποίος είχε επισκεφθεί τότε την Ελλάδα το 1871, ο Χένρι Ουίττινγκτον. Όμως ο πατέρας του Ουίττινγκτον αρνείτο πεισματικά να δώσει την έγκρισή του για τον γάμο των δυο ερωτευμένων. Εν τέλει ο νεαρός επιστρέφοντας στην Αγγλία κατόρθωσε μετά μυρίων βασάνων, να κάμψει τις αντιστάσεις του πατέρα του. Έτσι διψασμένος για την αγάπη της Μαριάννας, πήρε το πρώτο καράβι για την Ελλάδα. Μοίρα τραγική όμως το καράβι ναυάγησε και δεν βρέθηκαν ποτέ τα ίχνη του νεαρού-τραγικού Άγγλου. Ήταν όπως πιο τυχερή στην ζωή η τρίτη αδελφή Κατίγκω Μακρή. Ενυμφεύθη τον αρχαιολόγο από την Αθήνα Κυριάκο Πιττάκη (1798-1863). Το ιστορικό σπίτι της οικογένειας Μακρή, που τόσα μείζονα κοινωνικά γεγονότα είχαν διαδραματιστεί σ΄αυτό, διεσώθη μέσα στην φωτιά της ελληνικής επανάστασης. Ωστόσο μοιραία από την μη ύπαρξη κληρονόμων ερειπώθηκε. Εν τέλει την δεκαετία του 1970 το σπίτι γκρεμίστηκε.
Οικία Βιτάλη
Η οικία Βιτάλη ευρίσκετο επί της οδού Καραϊσκάκη. Την είχε ενοικιάσει ως χώρο διαμονής του, κατά την επίσκεψή του στην Ελλάδα το 1819 ο γάλλος ζωγράφος Louis Dupre (1789-1837). Το έτος 1837 στην οικία Βιτάλη φιλοξενήθηκε το Παρθεναγωγείο της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας.
***
Το παρόν κείμενο είναι απόσπασμα από το βιβλίο του Πάνου Ν. Αβραμόπουλου “ΑΘΗΝΑ, ζαφειρόπετρα….”, όπου επιχειρεί μια πανοραμική κάτοψη στην πολιτισμική-αρχιτεκτονική-κοινωνική ταυτότητα της Αθήνας μας, ενώ παρουσιάζει στο πρώτο μέρος του, όλους τους διατελέσαντες Δημάρχους της Αθήνας, από το 1830 μέχρι σήμερα.
*Ο συγγραφέας Πάνος Ν. Αβραμόπουλος, είναι Α΄ Αναπληρωματικός Δημοτικός Σύμβουλος Αθηναίων
www.panosavramopoulos.blogspot.com