Γιάννης Ψυχοπαίδης: « Έχουμε ελάχιστους τόπους με την ιδιομορφία αυτού του είδους της ελευθερίας που έχει η Κεφαλονιά»

Συνέντευξη στη Λυγερή Βικάτου

Για όσους παρακολουθούν τα καλλιτεχνικά δρώμενα της χώρας, μια έκθεση του Γιάννη Ψυχοπαίδη αποτελεί πάντα είδηση. Με μια μακρόχρονη πορεία στη ζωγραφική και όχι μόνο, ο σημαντικός εικαστικός έχει κερδίσει την αναγνώριση όχι μόνο του ελληνικού αλλά και του διεθνούς κοινού. Ωστόσο, «ο Βύρωνας στην Κεφαλονιά» ήταν μια έκπληξη τόσο για το κοινό όσο και για τον ίδιο τον ζωγράφο, που είδε πρακτικές και συνήθειες χρόνων να ανατρέπονται. Αναπόφευκτα, στην κουβέντα μας αναζητήσαμε τις αιτίες γι’ αυτές τις ανατροπές. Η απάντηση βρισκόταν στο τρίπτυχο: Βύρωνας – Κεφαλονιά – ελευθερία, ένα τρίπτυχο που αντικατοπτρίζεται στους πίνακες της έκθεσης.

Πώς ξεκίνησε η βαθιά αυτή σχέση με την Κεφαλονιά;

Εντελώς συμπτωματικά και τυχαία. Η γυναίκα μου ανακάλυψε, ή μάλλον ενεργοποίησε καθυστερημένα την σχέση της με την Κεφαλονιά. Είχε καταγωγή από τα Δαμουλιανάτα, πάνω από το Ληξούρι. Κάποιος παππούς… Επισκεφθήκαμε την Κεφαλονιά, μας άρεσε και αρχίσαμε να την επισκεπτόμαστε κάθε καλοκαίρι. Τον τέταρτο χρόνο, ανακαλύψαμε περπατώντας τα Μεταξάτα κ είχαμε την τύχη να νοικιάσουμε το σπίτι. Έκτοτε και για δεκαπέντε χρόνια, επισκεπτόμαστε το νησί. Πάντα τον Αύγουστο και πάντα το συγκεκριμένο τοπίο: το ελαιώνα, τον υπέροχο κάμπο που καταλήγει στη θάλασσα. Και βέβαια, υπήρξε και η ευτυχισμένη συγκυρία με το σπίτι του Βύρωνα σε απόσταση αναπνοής.

Η Κεφαλονιά και ο Βύρωνας, λοιπόν, σας βγάζουν από τον κλειστό χώρο που δημιουργούσατε ως σήμερα.

Υπήρχε ένα πραγματικό ενδιαφέρον δικό μου για την Ιστορία. Το στοιχείο του Βύρωνα μου έδωσε ένα ακόμη μεγάλο έναυσμα. Είναι καταπληκτικά τα γράμματα που στέλνει από την Ελλάδα προς όλες τις κατευθύνσεις, κατά την διαμονή του στα Μεταξάτα. Βλέπεις το ιστορικό πλαίσιο της εποχής, το οποίο έχει απόλυτη αναλογία στο σήμερα. Συνήθως οι επαναλήψεις στην ιστορία είναι φάρσα. Εκείνα τα χρόνια, μέσα στον ορυμαγδό των συγκρούσεων, των γεγονότων, των αντιφάσεων και των δολοπλοκιών ο Βύρωνας είχε απόλυτη συναίσθηση και γνώση του τι παιζόταν.

Ήταν πολύ πιο σημαντικός απ’ ό,τι λένε τα σχολικά βιβλία. Ήταν συγχρόνως πραγματιστής και ρομαντικός. Αυτοί οι 4-5 μήνες στην Κεφαλονιά ήταν μήνες προετοιμασίας για ένα μεγάλο πέρασμα, αυτό στο Μεσολόγγι. Στα γράμματά του περιγράφει την εσωτερική επεξεργασία που αφορά τη μετάβαση από την πολιτική σκέψη σε πράξη. Σε αυτά μπορεί να δει κανείς πολλά στοιχεία: νηφάλια πολιτική σκέψη, διορατικότητα, πολιτική κρίση, χιούμορ, κρίσεις για χαρακτήρες. Και την αγωνία του για την ανάγκη βοήθειας και στήριξης της Ελλάδας.

Αναφερθήκατε στις αναλογίες της τότε εποχής με το σήμερα. Υπάρχουν Βύρωνες σήμερα;

Είναι ίσως χειρότερα σήμερα. Υπήρξαν ιδέες, εμπνεύσεις και οραματικοί άνθρωποι τότε. Ίσως υπάρχουν και σήμερα αυτοί οι άνθρωποι. Αλλά οι άνθρωποι σήμερα έχουν κλειστεί στην ιδιωτική τους κυψέλη, είναι ατομιστές, έχει χαθεί η συλλογικότητα. Εκείνος έβγαινε μέσα από τις μεγάλες ιδέες του Διαφωτισμού, από την Γαλλική Επανάσταση. Ήταν παραδειγματικός Ευρωπαίος. Ο Μπάιρον εκφράζει το αίτημα για ελευθερία που είναι διαχρονικό.

Η ελευθερία είναι έννοια συμβατή με την Κεφαλονιά…

Αυτό είναι το μεγαλείο της. Έχουμε ελάχιστους τόπους με την ιδιομορφία αυτού του είδους της ελευθερίας. Στην υπόλοιπη Ελλάδα καταγράφεται ως τρέλα, μέσα από μια μικροαστική αντίληψη των υπολοίπων. Έχει σημασία ότι πάτησαν δέκα χρόνια εκεί οι Τούρκοι και όχι τετρακόσια. Η πολυμορφία του πολιτισμού των Επτανήσων οφείλεται και στη γνωριμία με τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, που δεν έγινε υποταγή. Η υπόλοιπη Ελλάδα στα 400 χρόνια υποταγής διαμόρφωσε έναν ανθρώπινο τύπο με την αίσθηση της συναλλαγής.

150 χρόνια από την Ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα, 190 χρόνια από τον θάνατο του Βύρωνα. Ήρθε το πλήρωμα του χρόνου για να δημιουργηθεί αυτή η έκθεση;

Αυτό είναι περίεργο γιατί δεν ήταν σχεδιασμένο, δεν ήταν σκηνοθετημένο. Δεν είχα τη σκέψη να εκθέσω τα έργα. Εγώ συνήθως έχω μια συνειδητή σχέση με τα πράγματα που κάνω. Ειδικά σε αυτή την περίσταση, υπήρξε η φυσική αίσθηση της ελευθερίας, σε έναν χώρο που εκπέμπει αυτή την ελευθερία, εκπέμπει μια φυσική ομορφιά αρχετυπική. Αισθάνθηκα μια πληρότητα. Τα δύο αυτά γεγονότα (σ.σ. Ένωση, θάνατος Βύρωνα) με έκαναν να σκεφτώ ότι τα έργα έπρεπε να δειχτούν. Ο ιδανικός τόπος ήταν αυτό το μουσείο (Μουσείο Μπενάκη). Έχει τον χαρακτήρα του κλειστού και του συγκεντρωμένου. Εδώ με περίμενε μία έκπληξη: όταν έρχομαι να στήσω την έκθεση την πρώτη μέρα, ανεβαίνω στο επάνω πάτωμα και πέφτω επάνω στο πορτρέτο του Βύρωνα, τα πιστόλια του, το γραφειάκι με τα πράγματά του. Ποιο μυαλό τα συνέθεσε όλα αυτά μαζί;! Ολοκληρώθηκε ένας κύκλος.

Τα έργα δείχνουν το ίδιο τοπίο στην πορεία των χρόνων. Το τοπίο μένει το ίδιο τελικά ή αλλάζει;

Το τοπίο έχει αλλάξει μένοντας ίδιο και το ανάποδο. Κυριολεκτικά δεν έχει αλλάξει από την εποχή του Βύρωνα. Ελαιώνας, μεγάλος κάμπος που καταλήγει στη θάλασσα: είναι ένα κομμάτι σχεδόν ανέπαφο, καθώς δεν έχει σχεδόν καθόλου οικοδομηθεί. Ένα μήνα τον χρόνο υποδυόμουν ένα ρόλο ζωγράφου του 19ου αιώνα, υπαιθριστή, που ζωγραφίζει αυτό που βλέπει. Όπως οι ιμπρεσιονιστές που ζωγράφιζαν στο ύπαιθρο εκτεθειμένοι στις καιρικές συνθήκες, η σχέση αυτή με το τοπίο γεννιόταν και πάγωνε κάθε Αύγουστο. Κρατήθηκε η σχέση αυτή με μεγάλη αυστηρότητα. Δεν ήταν ένας δεκαπενταύγουστος. Ήταν δεκαπέντε ολόκληροι Αύγουστοι. Με σημάδεψε με μια αυστηρότητα που δεν είχα προβλέψει. Απέκτησε μόνιμα χαρακτηριστικά: καθορισμένο τοπίο, καθορισμένο σημείο.

Στην έκθεση υπάρχει και το μοναδικό γλυπτό που έχετε εκθέσει…

Είναι ίσως το μοναδικό γλυπτό που έχω κάνει στη ζωή μου, το κεφάλι του Βύρωνα. Είναι μια παλιά τεχνική με κερί. Είναι ένας τυφλός ποιητής, ένας δεύτερος Όμηρος. Το τοπίο τον περιβάλλει και εκείνος «βλέπει» τον εαυτό του, τον τόπο, τους θεατές. Με αυτό και με τρία πορτρέτα του Βύρωνα ολοκληρώθηκε το πάντρεμα γλυπτικής, ζωγραφικής και χαρακτικής.

Κλείνοντας, να ρωτήσω αν θα υπάρξει συνέχεια στην έκθεση.

Συζητάμε και θέλουμε να πάει ο Βύρωνας εκεί που σπούδασε: στο Κέμπριτζ. Να δειχτεί στην Αγγλία. Έχουν αρχίσει οι συζητήσεις.

H έκθεση «Ο Βύρωνας στην Κεφαλονιά» πραγματοποιείται
στο Μουσείο Μπενάκη, έως τις 26 Οκτωβρίου.

Ευχαριστούμε θερμά τον κύριο Ψυχοπαίδη για τον χρόνο που μας διέθεσε.

Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε για λογαριασμό της Ένωσης Επτανησίων Ελλάδας

http://enosiee.blogspot.gr/