του Καθηγητή Σπυρίδωνα Ι. Φλογαΐτη
Ο εορτασμός της Εθνικής Παλιγγενεσίας αναβιώνει κάθε χρόνο τη συζήτηση γύρω από τις αλήθειες και τους μύθους για το μεγάλο αυτό γεγονός, πράγμα που με οδήγησε στο να αποτυπώσω μερικές σκέψεις που θεωρώ ότι αποτελούν απλές ιστορικές αλήθειες.
- Το ότι την Επανάσταση την έκαναν ήρωες δε σημαίνει ότι δεν ήταν και αυτοί άνθρωποι.
Την Ελληνική Επανάσταση προετοίμασαν και πραγματοποίησαν άνθρωποι, άλλοι μορφωμένοι, ευγενείς, οικονομικά ισχυροί, προβεβλημένοι, προεστοί, κοτζαμπάσηδες, και άλλοι απλοί άνθρωποι, αμόρφωτοι, φτωχοί, άγνωστοι, κλπ. Όλοι την έκαναν μαζύ, αλλά κάποιοι την σκέφθηκαν, την προετοίμασαν και μπήκαν μπροστά. Όλοι διακινδύνευσαν, τις ζωές τους, τις οικογένειές τους, κάποιοι τον πλούτο τους, κάποιοι την επιβίωσή τους. Μέχρι την Επανάσταση όλοι τους ήταν κατά κάποιο τρόπο βολεμένοι σ΄ ένα συγκεκριμένο τρόπο ζωής, και οι πλούσιοι και οι φτωχοί, και από την Επανάσταση όλοι τους ήλπισαν ένα καλλίτερο μέλλον, διακινδυνεύοντας ο καθένας τους τα πάντα.
Ως άνθρωποι, όλοι τους θα είχαν και τις αδύναμες πλευρές τους, τις πονηριές, τις έχθρες, τις αγάπες, τους έρωτες, τις μνησικακίες, τα πολιτικά πάθη, τους μοναδικούς ελληνικούς πολιτικούς ανταγωνισμούς. Διαβάζει κανείς τόσο συχνά ότι οι πλούσιοι μπήκαν στην Επανάσταση αφού πρώτα τους χορηγήθηκαν χρεόγραφα του μελλοντικού ελληνικού κράτους, πράγμα που αποδεικνύει, λέγεται, ότι δεν μπήκαν ανυστερόβουλα στον Αγώνα όπως μπήκε ο απλός Λαός. Και είναι αξιοπερίεργο πώς μπορεί να λέγονται αυτά για τα κυριολεκτικώς παλιόχαρτα που έπαιρναν οι καραβοκυραίοι που έδιναν στον Αγώνα ό,τι είχαν και δεν είχαν.
Σε κάθε περίπτωση τίποτα από όλα αυτά δεν ισοσταθμίζεται με ότι αυτοί οι άνθρωποι, με τις αδυναμίες τους, όλοι μαζύ φτιάξανε το ελεύθερο Ελληνικό κράτος.
- Η 25η Μαρτίου σηματοδοτεί πράγματι την Εθνική Παλιγγενεσία, την εκ νέου γέννηση του Έθνους.
Ο Ελληνισμός από τα αρχαία χρόνια μέχρι τις μέρες μας πέρασε από διάφορες φάσεις. Κάθε μια από αυτές έχει την αξία της και τα χαρακτηριστικά της, είναι όμως αλήθεια ότι ήδη από τον 11ο αιώνα με την σταδιακή διείσδυση στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης των Φράγκων από τα Δυτικά, των Τούρκων από την Ανατολή και των Σλάβων από το Βορρά, ο Ελληνισμός έχασε την πολιτική του ομοιογένεια, κατακερματίσθηκε σε όλων των ειδών τους κατακτητές και μάλιστα ενίοτε με πολλές εναλλαγές κυριάρχων. Χρειάσθηκαν κυριολεκτικά χίλια περίπου χρόνια για να αποκτήσει ξανά ο Ελληνισμός το δικό του σπίτι, να γεννηθεί ξανά.
- Γιατί όμως είναι Εθνική Παλιγγενεσία, αφού, όπως διδάσκεται, μέχρι τον 18ο αιώνα δεν υπήρχε η έννοια του Έθνους;
Στο σημείο αυτό δημιουργείται μεγάλη σύγχυση από το πολύ διάβασμα θεωρημάτων της βόρειας Ευρώπης, η οποία πράγματι σε μεγάλο βαθμό αποκτά εθνική συνείδηση στις διάφορες χώρες μετά από ωρίμανση μιας χιλιετίας συνεχών μεταναστεύσεων, πολέμων, και ανακατατάξεων, το 18ο αιώνα. Επιπλέον, η αρχή των Εθνοτήτων έγινε τότε αντιληπτή με δυο τρόπους, διαφορετικούς μεταξύ των, του γαλλικού, όπου έθνος σημαίνει το σύνολο του λαού ανεξαρτήτως άλλης αναφοράς, και του γερμανικού, όπου έθνος σημαίνει την αναφορά σε κοινές αξίες, γλώσσα, ιστορία, αντίληψη για το μέλλον, κλπ. Για την Ελλάδα τίποτα από αυτά δεν είχε ποτέ αξία.
Οι Έλληνες πάντα ήξεραν ότι ανήκαν στο ίδιο έθνος, πέρα από τις όποιες διαφορές τους στον τρόπο ομιλίας, τις επιδιώξεις, τις τοπικές ιστορίες και τον ανίκητο ατομικισμό. Ο Δημοσθένης ήξερε πολύ καλά ότι οι Μακεδόνες ήταν Έλληνες, αν και αυτό δεν τον εμπόδιζε προς ικανοποίηση του πολιτικού του πάθους να τους αποκαλεί βαρβάρους, χωρίς να μπορεί καν να σκεφθεί ότι δυόμιση χιλιάδες χρόνια μετά κάποιοι θα χρησιμοποιούσαν την αθλιότητά του για άλλους σκοπούς.
Με το Διάταγμα του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Καρακάλα το 212 μΧ όλοι οι κάτοικοι της Αυτοκρατορίας έλαβαν τη Ρωμαϊκή υπηκοότητα και έτσι οι Έλληνες έγιναν επιπλέον Ρωμαίοι, Ρωμιοί και η Ελλάδα Ρωμανία. Το ότι τους άρεσε να ανήκουν στους Ρωμαίους πολίτες δεν σημαίνει ότι έγιναν λιγότερο Έλληνες ή ότι δεν ήξεραν ότι είναι Έλληνες. Αυτό για την εποχή έτσι κι αλλιώς είχε ελάχιστη σημασία, διότι τότε σημασία είχε να ανήκεις στο γένος των χριστιανών. Ο Χριστιανισμός θέλησε να δημιουργήσει μια καινούργια ταυτότητα για τους ανθρώπους, ένα περιούσιο γένος, τον Λαό του Κυρίου. Στο κομμάτι της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας που επιβίωσε των βαρβαρικών επιδρομών, το Ελληνικό στοιχείο κυριάρχησε με την παιδεία του, την ιστορία και κυρίως την αυτογνωσία του ρόλου του στην Ιστορία.
Λέγεται συχνά ότι εκείνη την εποχή Έλλην σήμαινε ειδωλολάτρης, επειδή υπάρχουν λόγιες χριστιανικές αναφορές, όμως μετά τον 4ο αιώνα μΧ ειδωλολάτρες δεν υπήρχαν. Λέγεται επίσης συχνά ότι αναβιώνει η συνείδηση της Ελληνικότητας μόλις κατά τον 11ο αιώνα λόγω λίγων αναφορών που μας δίδουν οι μέχρι σήμερα γνωστές πηγές, και λησμονείται ότι ήδη από το 800 και μετά που η Δύση αμφισβητεί τη ρωμαϊκότητα της Αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης διεκδικώντας τη για τον εαυτό της, αποκαλεί τον Αυτοκράτορα Έλληνα βασιλιά, και δεν εννοεί βέβαια ειδωλολάτρη. Η αλήθεια είναι ότι είχαν διπλή συνείδηση, εθνικά ελληνική και πολιτικά ρωμαϊκή, που είναι και η πεμπτουσία του μεγαλείου της Αυτοκρατορίας που τόσο άκριτα αποκαλούμε και εμείς Βυζαντινή. Όταν ο Δομίνικος Θεοτοκόπουλος περιπλανάται στη Δύση στα χρόνια της Αναγέννησης, ξέρει ότι είναι Έλληνας και όλοι τον αποκαλούν El Greco, υπογράφει δε τα μνημειώδη έργα του με το όνομα του στα ελληνικά διατρανώνοντας με το δικό του τρόπο ότι ξέρει ποιος είναι και από που έρχεται, δεν περιμένει το Διαφωτισμό και την αρχή των Εθνοτήτων για να αποκτήσει αυτογνωσία!
- Οι Αρματολοί και οι Κλέφτες αποτελούσαν τον κεντρικό κορμό των ενόπλων επαναστατημένων, όποια και αν ήταν τα ελαττώματά τους.
Οι εμπειροπόλεμοι, επαγγελματίες του πολέμου Έλληνες, που προσέφεραν τις υπηρεσίες τους άλλοτε στους Τούρκους μισθώνοντας αρματολίκια και άλλοτε στα ελληνικά χωριά ή σε όποιον άλλον μπορούσαν, ίσως να μην ήταν άγγελοι στη συμπεριφορά, αλλά αυτοί πολέμησαν. Οι άλλοι ακολούθησαν, γιατί δεν ήταν επαγγελματίες, νοικοκυραίοι ήτανε που πήγανε ή τους πήρανε να βοηθήσουνε. Οι περισσότεροι οπλαρχηγοί είχανε εκπαιδευτεί στη στρατιωτική ακαδημία του Αλή Πασά που είχε φτιάξει για να προετοιμάσει το στρατό εναντίον του Σουλτάνου, αλλά αυτοί δεν τον ακολούθησαν ξεκινώντας μάλιστα τον Αγώνα όταν είχε αρχίσει ο τουρκικός εμφύλιος που προκάλεσε ο Πασάς των Ιωαννίνων. Τα πάθη και οι αντιζηλίες, οι δολοπλοκίες, οι δολοφονίες δεν έλειπαν από τον κόσμο των κλεφταρματολών, όπως δεν έλλειπαν οι λαφυραγωγίες, οι βιασμοί, οι σφαγές, οι αρπαγές, αλλά και οι φιλίες, οι αδελφοποιητοί, μερικές μάλιστα φορές ανεξαρτήτως θρησκεύματος, ένας ιδιότυπος κώδικας με τις βίαιες και τις ευγενείς σελίδες του.
Η επιτυχία της Φιλικής Εταιρίας ήταν το ότι μύησε στις τάξεις της τους επαγγελματίες αυτούς πολεμιστές, αλλιώς η Επανάσταση δεν θα είχε γίνει ποτέ. Λέγεται ότι οι κλεφταρματολοί δεν είχαν εθνική συνείδηση, αλλά η αδικία είναι κατάφωρη, όχι μόνο γιατί μας λευτέρωσαν αλλά και γιατί δεν είναι αλήθεια.
Μια από τις λαμπρές εθνικές σελίδες των παλληκαριών αυτών είναι εκείνη που έγραψε στη Λευκάδα το 1807 ο Ιωάννης Καποδίστριας. Κινδύνευε το νησί να δεχθεί επίθεση από τον Αλή Πασά και ο νεαρός Καποδίστριας στάλθηκε στη Λευκάδα για να την οχυρώσει και να αποτρέψει την κατάληψη. Ο Καποδίστριας κάλεσε στη Λευκάδα πάνω από 300 παλληκάρια από τη Στερεά, το Μωριά και την Ήπειρο και τους έθεσε υπό την ηγεσία του Κατσαντώνη και έσωσε το νησί προϊδεάζοντας τον τρόπο με τον οποίο θα στρατολογούσε παλικάρια η μελλοντική Εθνεγερσία, επτά χρόνια πριν καν ιδρυθεί η Φιλική Εταιρία! Οι μαρτυρίες καταγράφουν τον εθνικό πατριωτισμό των κλεφταρματολών που την γιορτή της Νίκης στην περιοχή γνωστή ως του Μαγεμένου στην ακτή της Λευκάδας προς το Ξηρόμερο μνημονεύει εις τον αιώνα η εκεί αναμνηστική στήλη.
- Τον Ελληνισμό έσωσαν κυρίως οι περιοχές που είχαν καταληφθεί από χριστιανικές Δυνάμεις και μάλιστα τη Βενετία.
Αυτό, διότι στις περιοχές αυτές άνθησαν τα γράμματα αδιαλείπτως, ενώ οργανώθηκε κοινωνία κατά τα δυτικά πρότυπα που μπορούσε να σηκώσει το βάρος της Παλιγγενεσίας. Η Κρήτη που για αιώνες ήταν βενετσιάνικη αποτέλεσε τη μήτρα της Δυτικής Αναγέννησης, αφού εκεί συναντήθηκαν οι φυγάδες της Κωνσταντινούπολης με τους Δυτικούς, ενώ ο Μωριάς και τα Επτάνησα απορρόφησαν τα υπολείμματα αυτού του πολιτισμού για τους αιώνες που ακολούθησαν. Η μόρφωση κράτησε τους Έλληνες κοντά στους προγόνους τους και τους έδωσε τα εργαλεία για να φτιάξουν το δικό τους κράτος. Κεντρικό ρόλο σ’ αυτό το γίγνεσθαι έμελλε να διαδραματίσει η οικογένεια Καποδίστρια ήδη από τα μέσα του 18ου αιώνα.
- Η Επανάσταση δεν ήλθε ως κεραυνός εν αιθρία σε μια κοινωνία όπου μουσουλμάνοι και χριστιανοί, Έλληνες, Τούρκοι και άλλοι ζούσαν αρμονικά και αγαπημένα.
Από την Άλωση και μέχρι την απελευθέρωση δεν υπήρξε γενιά που να μην έζησε τον πόλεμο σε κάποιο μέρος του ιστορικού ελληνικού χώρου. Ο ανταγωνισμός της χριστιανοσύνης με το ισλάμ επάνω σε ελληνικά εδάφη συνέτεινε ακόμη παραπάνω σ΄ αυτή την πραγματικότητα. Ποτέ δεν συμβιβάσθηκαν τα πράγματα και ποτέ δεν έσβησε ο πόθος να είναι τα πράγματα και πάλι δικά μας.
- Η Επανάσταση δεν δικαίωσε τους ακτήμονες πολεμιστές.
Παρότι κατετέθη νομοσχέδιο για τη διανομή των εθνικών γαιών στους ακτήμονες πολεμιστές, προτιμήθηκε να μοιρασθούν οι εθνικές γαίες σε συγκεκριμένους. Ούτε καν σε όλους όσους θυσίασαν τις περιουσίες τους για τον εθνικό σκοπό.
Τις σκέψεις αυτές έγραψα στη μνήμη του δασκάλου μου Νίκου Σβορώνου για όσα δίδαξε και μάλιστα έγραψε στο ανεπανάληπτο έργο του για το Ελληνικό Έθνος.
