Ανάλυση BBC: Γιατί Ισραήλ και Ιράν είναι εχθροί - Οι σύμμαχοι της Τεχεράνης, τα πυρηνικά και η Χαμάς

Την ώρα που ο πλανήτης αναμένει με αγωνία την απόφαση της κυβέρνησης του Ισραήλ, για το εάν θα απαντήσει και με ποιο τρόπο στην επίθεση του Ιράν, το BBC με ανάλυσή του επιχειρεί να σκιαγραφήσει την ρίζα της αντιπαλότητας μεταξύ των δύο κρατών, την γεωπολιτική τους θέση και το τι στοχεύει το κάθε ένα συντηρώντας μία κόντρα που διαρκεί εδώ και δεκαετίες.

Συγκεκριμένα σε κείμενο που υπογράφουν οι Raffi Berg, Tom Spender and Jonathan Beale, ειδικοί ανταποκριτές σε θέματα άμυνας, ξεκαθαρίζεται πως η Τεχεράνη δεν μπορούσε να μείνει άπραγη μετά το ισραηλινό χτύπημα του Ισραήλ στο ιρανικό προξενείο στην Δαμασκό της Συρίας.

Είναι η πρώτη φορά που το Ιράν επιτίθεται απευθείας στο Ισραήλ. Προηγουμένως το Ισραήλ και το Ιράν είχαν εμπλακεί σε έναν πολυετή σκιώδη πόλεμο – επιτιθέμενοι σε περιουσιακά στοιχεία του άλλου χωρίς να παραδέχονται την ευθύνη. Οι επιθέσεις αυτές έχουν ενταθεί σημαντικά κατά τη διάρκεια του τρέχοντος πολέμου στη Γάζα που πυροδοτήθηκε από την επίθεση των τρομοκρατών της Χαμάς σε κοντινές ισραηλινές κοινότητες τον περασμένο Οκτώβριο.

Το Ιράν ήθελε να ανταποδώσει

Το Ιράν κατηγόρησε το Ισραήλ για την αεροπορική επιδρομή, την οποία θεώρησε ως παραβίαση της κυριαρχίας του. Το Ισραήλ δεν έχει δηλώσει ότι το πραγματοποίησε, αλλά θεωρείται πως αυτό είναι πίσω από την επίθεση.

Δεκατρείς άνθρωποι σκοτώθηκαν, μεταξύ των οποίων ο ταξίαρχος Μοχαμάντ Ρεζά Ζαχέντι – ανώτερος διοικητής της δύναμης Quds, του υπερπόντιου κλάδου των επίλεκτων Φρουρών της Επανάστασης του Ιράν (IRGC). Ήταν βασικό στέλεχος της ιρανικής επιχείρησης για τον εξοπλισμό της λιβανέζικης σιιτικής ένοπλης ομάδας Χεζμπολάχ.

Η επίθεση στο προξενείο ακολουθεί ένα μοτίβο αεροπορικών επιδρομών κατά ιρανικών στόχων που αποδίδονται ευρέως στο Ισραήλ. Αρκετοί ανώτεροι διοικητές του IRGC έχουν σκοτωθεί σε αεροπορικές επιδρομές στη Συρία τους τελευταίους μήνες.

Το IRGC διοχετεύει όπλα και εξοπλισμό, συμπεριλαμβανομένων πυραύλων υψηλής ακρίβειας, μέσω της Συρίας στη Χεζμπολάχ. Το Ισραήλ προσπαθεί να σταματήσει αυτές τις παραδόσεις, καθώς και να εμποδίσει το Ιράν να ενισχύσει τη στρατιωτική του παρουσία στη Συρία.

Γιατί το Ισραήλ και το Ιράν είναι εχθροί;

Οι δύο χώρες ήταν σύμμαχοι μέχρι την ισλαμική επανάσταση του 1979 στο Ιράν, η οποία έφερε ένα καθεστώς που χρησιμοποίησε την εναντίωση στο Ισραήλ ως βασικό μέρος της ιδεολογίας του. Το Ιράν δεν αναγνωρίζει το δικαίωμα ύπαρξης του Ισραήλ και επιδιώκει την εξάλειψή του.

Ο ανώτατος ηγέτης της χώρας, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, έχει αποκαλέσει στο παρελθόν το Ισραήλ «καρκινικό όγκο» που «αναμφίβολα θα ξεριζωθεί και θα καταστραφεί».

Το Ισραήλ πιστεύει ότι το Ιράν αποτελεί υπαρξιακή απειλή, όπως αποδεικνύεται από τη ρητορική της Τεχεράνης, τη δημιουργία πληρεξουσίων δυνάμεων που έχουν ορκιστεί στην καταστροφή του Ισραήλ, τη χρηματοδότηση και τον εξοπλισμό παλαιστινιακών ομάδων, συμπεριλαμβανομένης της Χαμάς, και της λιβανέζικης σιιτικής μαχητικής ομάδας Χεζμπολάχ. Το Τελ Αβίβ πιστεύει δε ότι είναι μυστική επιδίωξη του Ιράν ο εξοπλισμός με πυρηνικά όπλα, αν και το Ιράν αρνείται ότι επιδιώκει την κατασκευή πυρηνικής βόμβας.

Έχουν πυρηνικά όπλα το Ιράν και το Ισραήλ;

Το Ισραήλ θεωρείται ότι διαθέτει τα δικά του πυρηνικά όπλα, αλλά διατηρεί μια επίσημη πολιτική σκόπιμης ασάφειας.

Το Ιράν από την άλλη, δεν διαθέτει πυρηνικά όπλα και αρνείται ότι προσπαθεί να χρησιμοποιήσει το πολιτικό πυρηνικό του πρόγραμμα για να γίνει πυρηνικά εξοπλισμένο κράτος.

Πέρυσι, οι παγκόσμιοι παρατηρητές πυρηνικών όπλων βρήκαν σωματίδια ουρανίου εμπλουτισμένα σε καθαρότητα 83,7% – πολύ κοντά σε οπλικό βαθμό – στην υπόγεια τοποθεσία Fordo του Ιράν. Το Ιράν δήλωσε ότι μπορεί να σημειώθηκαν «ακούσιες διακυμάνσεις» στα επίπεδα εμπλουτισμού. Το Ιράν εμπλουτίζει ανοιχτά ουράνιο σε καθαρότητα 60% για περισσότερα από δύο χρόνια κατά παράβαση της πυρηνικής συμφωνίας του 2015 με τις παγκόσμιες δυνάμεις.

Ωστόσο η συμφωνία αυτή βρίσκεται κοντά στην κατάρρευση από τότε που ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ αποχώρησε μονομερώς και επανέφερε το 2018 τις εξοντωτικές κυρώσεις στο Ιράν. Το Ισραήλ είχε εξαρχής αντιταχθεί στην πυρηνική συμφωνία.

Τι μήνυμα στέλνει το Ιράν με την επίθεσή του;

«Εμείς μπλοκάραμε. Υποκλέψαμε. Μαζί θα νικήσουμε», ήταν ο τρόπος με τον οποίο εκτίμησε τα πράγματα ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου. Αλλά ο Τομ Φλέτσερ, σύμβουλος εξωτερικής πολιτικής πολλών πρωθυπουργών του Ηνωμένου Βασιλείου και πρώην πρεσβευτής του Ηνωμένου Βασιλείου στον Λίβανο, δήλωσε ότι η ιρανική ομοβροντία ήταν ένα «ανατριχιαστικό μήνυμα για την ικανότητα και την εμβέλεια του Ιράν».

Οι ηγεσίες τόσο στο Ιράν όσο και στο Ισραήλ ήταν και οι δύο «υπό πίεση στο εσωτερικό, αντιμετωπίζουν διεθνή κριτική και είναι σαφώς έτοιμες να παίξουν με τη φωτιά», προειδοποίησε. Ωστόσο, δήλωσε στο BBC ότι η πρωτοφανής επίθεση του Ιράν φαίνεται ότι ήταν προσεκτικά δομημένη.

«Το Ιράν τηλεγράφησε αυτές τις επιθέσεις εκ των προτέρων, γεγονός που τις έκανε ευκολότερο να αποτραπούν», είπε, συγκρίνοντας την με τις ανταλλαγές πυρών που είχε δει όταν ήταν πρεσβευτής στον Λίβανο, όπου «η πρόθεση είναι να δείξει την ικανότητα, αλλά όχι απαραίτητα να κλιμακωθεί». Είπε επίσης ότι ήταν «θετικό» το γεγονός ότι το Ιράν επέλεξε να απαντήσει άμεσα και όχι μέσω της Χεζμπολάχ. Ορισμένοι Ισραηλινοί έχουν ζητήσει από τον στρατό να επεκτείνει την αντιπαράθεσή του με την ένοπλη ομάδα του Λιβάνου για να την απωθήσει από τα σύνορα.

Ο Sanam Vakil από τη δεξαμενή σκέψης Chatham House δήλωσε ότι η επίθεση ήταν μια επιτυχία από την άποψη του Ιράν και ότι η Τεχεράνη «μπλόφαρε με το Ισραήλ». «Αυτή είναι η πρώτη φορά που το Ιράν παραβιάζει άμεσα την κυριαρχία του Ισραήλ», δήλωσε στο BBC.

«Τα χτυπήματα ήταν σίγουρα βαθμονομημένα, κατευθύνθηκαν σε στρατιωτικές εγκαταστάσεις με στόχο να μην προκαλέσουν μεγάλη ζημιά ή να μην πληγώσουν κανέναν» είπε.

Ποιοι είναι οι σύμμαχοι του Ιράν;

Το Ιράν έχει δημιουργήσει ένα δίκτυο συμμάχων και δυνάμεων πληρεξουσίων στη Μέση Ανατολή που, όπως λέει, αποτελούν μέρος ενός «άξονα αντίστασης» που αμφισβητεί τα συμφέροντα των ΗΠΑ και του Ισραήλ στην περιοχή. Τους υποστηρίζει σε διάφορους βαθμούς.

Η Συρία είναι ο σημαντικότερος σύμμαχος του Ιράν. Το Ιράν, μαζί με τη Ρωσία, βοήθησε τη συριακή κυβέρνηση του Μπασάρ αλ Άσαντ να επιβιώσει από τον δεκαετή εμφύλιο πόλεμο της χώρας.

Η Χεζμπολάχ στο Λίβανο είναι η πιο ισχυρή από τις ένοπλες ομάδες που υποστηρίζει το Ιράν. Ανταλλάσσει διασυνοριακά πυρά με το Ισραήλ σε σχεδόν καθημερινή βάση από τότε που ξέσπασε ο πόλεμος μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς. Δεκάδες χιλιάδες άμαχοι και στις δύο πλευρές των συνόρων έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους.

Το Ιράν υποστηρίζει διάφορες σιιτικές πολιτοφυλακές στο Ιράκ, οι οποίες έχουν επιτεθεί με ρουκέτες εναντίον αμερικανικών βάσεων στο Ιράκ, τη Συρία και την Ιορδανία. Οι ΗΠΑ αντέδρασαν αφού τρεις στρατιώτες τους σκοτώθηκαν σε στρατιωτικό φυλάκιο στην Ιορδανία.

Στην Υεμένη, το Ιράν παρέχει υποστήριξη στο κίνημα των Χούτι, το οποίο ελέγχει τις πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές της χώρας. Για να δείξουν την υποστήριξή τους στη Χαμάς στη Γάζα, οι Χούτι έχουν εκτοξεύσει πυραύλους και μη επανδρωμένα αεροσκάφη στο Ισραήλ και επιτίθενται επίσης σε εμπορικά πλοία κοντά στις ακτές του, βυθίζοντας τουλάχιστον ένα πλοίο. Οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο έχουν πλήξει στόχους των Χούθι ως απάντηση.

Το Ιράν παρέχει επίσης όπλα και εκπαίδευση σε παλαιστινιακές ένοπλες ομάδες, συμπεριλαμβανομένης της Χαμάς, η οποία επιτέθηκε στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου του περασμένου έτους, πυροδοτώντας τον σημερινό πόλεμο στη Γάζα και τις αντιπαραθέσεις που επισύρουν το Ιράν, τους πληρεξουσίους του και τους συμμάχους του Ισραήλ στην ευρύτερη Μέση Ανατολή. Ωστόσο, το Ιράν αρνείται οποιονδήποτε ρόλο στην ίδια την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου.

Πώς συγκρίνονται οι στρατιωτικές δυνατότητες του Ιράν και του Ισραήλ

Όπως αναφέρει το BBC σε ανάλυσή του, το Ιράν είναι πολύ μεγαλύτερο από το Ισραήλ γεωγραφικά και έχει πληθυσμό σχεδόν 90 εκατομμυρίων, σχεδόν δεκαπλάσιο από το Ισραήλ – αλλά αυτό δεν μεταφράζεται σε μεγαλύτερη στρατιωτική ισχύ.

Το Ιράν έχει επενδύσει σε μεγάλο βαθμό σε πυραύλους και μη επανδρωμένα αεροσκάφη. Διαθέτει ένα τεράστιο δικό του οπλοστάσιο, αλλά προμηθεύει επίσης σημαντικές ποσότητες στους πληρεξουσίους του – τους Χούτι στην Υεμένη και τη Χεζμπολάχ στον Λίβανο.

Αυτό που λείπει είναι σύγχρονα συστήματα αεράμυνας και μαχητικά αεροσκάφη. Η Ρωσία πιστεύεται ότι συνεργάζεται με το Ιράν για τη βελτίωση αυτών σε αντάλλαγμα για τη στρατιωτική υποστήριξη που παρείχε η Τεχεράνη στη Μόσχα στον πόλεμό της με την Ουκρανία – το Ιράν παρείχε επιθετικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη Shahed και η Ρωσία φέρεται να επιδιώκει τώρα να κατασκευάσει η ίδια τα όπλα.

Αντίθετα, το Ισραήλ διαθέτει μία από τις πιο προηγμένες αεροπορικές δυνάμεις στον κόσμο. Σύμφωνα με την έκθεση στρατιωτικής ισορροπίας του IISS, το Ισραήλ διαθέτει τουλάχιστον 14 μοίρες αεροσκαφών – συμπεριλαμβανομένων των F-15, των F-16 και του τελευταίου αεροσκάφους stealth F-35. Το Ισραήλ έχει επίσης εμπειρία στη διεξαγωγή χτυπημάτων βαθιά μέσα σε εχθρικό έδαφος.