Ιστορία για γέλια και για κλάματα. Με γέλια και μειδιάματα όλο νόημα αντιδρούσαν οι Εσθονοί αξιωματούχοι και οι τεχνικοί ηλεκτρονικών υπολογιστών, κάθε φορά που κάποιος από την ελληνική δημοσιογραφική αποστολή ρωτούσε αν ζητήθηκε τελευταία από την Ελλάδα η συνδρομή των πρωτοπόρων Εσθονών για να διεξαχθεί ηλεκτρονική ψηφοφορία στις εκλογές της Δημοκρατικής Συμπαράταξης. Και πώς να μη γελούν όταν οι ίδιοι ψηφίζουν ηλεκτρονικά από το 2005! Σε όλες τις εκλογικές αναμετρήσεις, δημοτικές, βουλευτικές και ευρωεκλογές. Ευγενώς απαντούσαν «όχι, δεν ζητήθηκε κάποια βοήθεια», και σου ερχόταν να βάλεις τα κλάματα όταν συνειδητοποιούσες πόσο μακριά από το μέλλον είναι η χώρα μας.
Η Εσθονία των 1,3 εκατομμυρίων κατοίκων είναι η χώρα του ηλεκτρονικού μέλλοντος. Πρωτοπόροι στην οργάνωση του κράτους μέσω διαδικτύου και με ικανότατους τεχνικούς ηλεκτρονικών υπολογιστών εξάγει πλέον τεχνογνωσία σε περισσότερες από 120 χώρες. Είχα την ευκαιρία να ενημερωθώ αναλυτικά γύρω από τα προγράμματα ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και την απλοποίηση των συναλλαγών μέσω της ηλεκτρονικής κάρτας, συμμετέχοντας σε μια δημοσιογραφική αποστολή στο Ταλίν που οργάνωσαν με άψογο τρόπο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η πρεσβεία της Εσθονίας στην Αθήνα υπό την καθοδήγηση του πρεσβευτή Μάργκους Ράβα, με αφορμή την Εσθονική προεδρία στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η προεδρία της Εσθονίας ήταν προγραμματισμένη για το πρώτο εξάμηνο του 2018 με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την ανακήρυξη του κράτους της Εσθονίας. Όμως λόγω του Brexit η προεδρία ήρθε έξι μήνες νωρίτερα. Φανταστείτε πόσο γρήγορη οργάνωση χρειάστηκε και αναλογιστείτε τις δυσκολίες των διοργανωτών αν δεν είχαν απλοποιήσει τις διαδικασίες μέσω της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Αν δηλαδή η πρόεδρος της χώρας, πρωθυπουργός και υπουργοί έπρεπε αντί να βάζουν ηλεκτρονικές υπογραφές για να προχωρούν γρήγορα τα σχέδια, θα έπρεπε να υπογράφουν στοίβες χαρτιών και να μετακινούνται από συσκέψεις σε συσκέψεις αντί να χρησιμοποιούν το skype, το οποίο παρεμπιπτόντως εφηύραν Εσθονοί τεχνικοί ηλεκτρονικών υπολογιστών.
Όλη η φιλοσοφία πάνω στην οποία είναι βασισμένη η ηλεκτρονική διακυβέρνηση εμπεριέχεται σε μια λέξη: seemless. Αφανής, δεν χρειάζεται να φαίνεσαι, να είσαι παρών για να κάνεις τη δουλειά σου. Κι αυτό δεν αφορά μόνο τους αξιωματούχους. Αλλά και τον τελευταίο πολίτη. Σήμερα στην Εσθονία το 99% των συναλλαγών με το κράτος, τις υπηρεσίες, τους οργανισμούς και τις τράπεζες γίνονται ηλεκτρονικά. Μόνο για να παντρευτείς, να χωρίσεις και για να πάρεις κάποιο ακίνητο χρειάζεται η φυσική παρουσία. Από το 2002 όλοι οι Εσθονοί απέκτησαν ηλεκτρονική κάρτα όπως αυτή που ζήτησα να μας δείξει ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών Matti Maasikas. Με ενσωματωμένο μικροτσιπ με όλες τις χρήσιμες πληροφορίες και δύο κωδικούς για όλες τις συναλλαγές οι Εσθονοί απλοποίησαν, όπως μας είπε ο υπουργός, τη ζωή τους. Τώρα έχουν περάσει και στο επόμενο στάδιο ενσωματώνοντας αυτή την κάρτα στα τελευταίας τεχνολογίας κινητά τηλέφωνα, πλέον οι συναλλαγές γίνονται ακόμα πιο γρήγορες και απλές.
Την ώρα που οι Εσθονοί προχωρούν απτόητοι στη χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας είναι να σε πιάνει λύπηση που στην Ελλάδα δεν μπορεί να διοργανωθεί ούτε μια απλή ψηφοφορία για τους φίλους και τα μέλη ενός κόμματος υπό το φόβο της διπλοψηφίας, της ασφάλειας του συστήματος ή της χειραγώγησης του αποτελέσματος. Δεν ξέρω αν ο Σταύρος Θεοδωράκης, ο οποίος ζήτησε από την επιτροπή Αλιβιζάτου να γίνει η ηλεκτρονική ψηφοφορία, είναι πιο μπροστά από την εποχή του. Όμως όσοι δημοσιογράφοι βρεθήκαμε στην αποστολή στο Ταλίν της Εσθονίας, τις ημέρες μάλιστα διεξαγωγής περιφερειακών εκλογών, είδαμε μια εικόνα από ένα μέλλον πολύ μακρινό για την Ελλάδα.
Θα πει κάποιος ότι οι Εσθονοί είναι μόλις 1,3 εκατομμύρια και είναι πιο εύκολο να οργανωθούν. Η απάντηση έρχεται από τα χείλη των ίδιων των Εσθονών. Πρώτα απ’ όλα εμπιστεύονται το κράτος και το σύστημα ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Δικλείδα ασφαλείας; Όποιος μπει στα προσωπικά σου στοιχεία αφήνει ίχνη τα οποία βλέπεις την επόμενη στιγμή. Άρα μπορείς να ζητήσεις τα ρέστα από οποιονδήποτε κρατικό οργανισμό ή ιδιώτη εισβάλλει στα προσωπικά σου δεδομένα. Μας έδωσαν συγκεκριμένα προσωπικά τους παραδείγματα. Δεν είναι ούτε «μεγάλος αδελφός» ούτε «μπάτε σκύλοι αλέστε». Υπάρχει οργάνωση και έλεγχος. Και κυρίως ένας αμφίδρομος σεβασμός πολίτη – κράτους.
Σκεφτείτε ότι στις τελευταίες εκλογές ψήφισαν Εσθονοί από 116 διαφορετικές χώρες, όταν η Εσθονία έχει πρεσβείες σε μόλις 39 χώρες. Δηλαδή ο κάτοχος της κάρτας Εσθονού πολίτη είτε ήταν για δουλειές, είτε σε διακοπές μπορούσε να ψηφίσει από οποιοδήποτε μέρος του κόσμου κι αν βρισκόταν. Αν ακόμα δεν έχετε βάλει τα κλάματα με τα χάλια μας υπάρχουν και άλλα στοιχεία που φέρνουν την Εσθονία στην πρωτοπορία της Ευρώπης και του κόσμου στην ηλεκτρονική διακυβέρνηση (e – government).
Μόνο από τη χρήση της ηλεκτρονικής υπογραφής η Εσθονία εξοικονομεί περισσότερο από 2% του ΑΕΠ. Ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας έδειξε κατά την επίσκεψη του στο Ταλίν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ηλεκτρονική υπογραφή, όπως μας εκμυστηρεύτηκαν οι ιθύνοντες του e – Esthonia. Οι ίδιοι βέβαια μας είπαν και το λόγο που δεν προχωράει γρήγορα η ηλεκτρονική διακυβέρνηση σε άλλα κράτη. Για την εύρυθμη λειτουργία του συστήματος, ανάλογα φυσικά με τον πληθυσμό, η ηλεκτρονική διακυβέρνηση (e – government) χρειάζεται 3 έως 6 χρόνια, όταν συνήθως η θητεία των κυβερνήσεων είναι 4 χρόνια, όλοι αντιλαμβάνονται τις δυσκολίες ενός πολιτικού να υιοθετήσει ένα σύστημα το οποίο δυστυχώς για τον ίδιο δεν θα αποδώσει σε 3 με 4 μήνες όπως οι περισσότεροι ζητούν από τους τεχνικούς. Το ακόμα πιο δυστυχές για την Ελλάδα είναι ότι πριν από λίγα χρόνια είχαμε συνάψει διμερή συμφωνία τετραετούς διάρκειας για να μας βοηθήσουν στην ηλεκτρονική διακυβέρνηση αλλά για άγνωστους λόγους κάπου χάθηκε στην πορεία.
Για να ιδρύσεις μια επιχείρηση στην Εσθονία χρειάζεσαι λίγα μόνο λεπτά. Για να γίνει ακόμα πιο φιλικό το επιχειρηματικό περιβάλλον δημιουργήθηκε πριν από τρία χρόνια και η ηλεκτρονική κατοικία (e – residence). Δεν χρειάζεται καν να ταξιδέψει κάποιος στην Εσθονία για να δημιουργήσει έδρα. Όλα γίνονται από τις κατά τόπους πρεσβείες. Κι επειδή όλων το μυαλό πήγε στη φοροδιαφυγή ή στη μικρότερη φορολογία που μπορεί να πετύχει κάποιος μέσω του e – residence, έχουν γνώσει οι φύλακες, μας είπαν οι Εσθονοί αξιωματούχοι και μπαίνουν πολλά εμπόδια σε όσους αντί για υγιές επιχειρείν ψάχνουν τρόπους να φοροδιαφύγουν. Ήδη 3000 επιχειρήσεις στην Εσθονία διευθύνονται μέσω e – residents (θα τους λέγαμε κατόχους ηλεκτρονικής κατοικίας), από τους οποίους οι 58 είναι Έλληνες. Υπάρχουν επίσης 23000 αιτήσεις ενδιαφερόμενων για ηλεκτρονική κατοικία από 138 διαφορετικές χώρες. Οι αιτήσεις από την Ελλάδα είναι 319. Οι περισσότεροι αιτούμενοι είναι από τη Φινλανδία, τη Ρωσία, την Ουκρανία και τις ΗΠΑ.
Ένας από τους Εσθονούς δημοσιογράφους που συναντήσαμε μας είπε ότι συμπλήρωσε τη φορολογική του δήλωση σε πέντε λεπτά κατά τη διαδρομή με το αστικό λεωφορείο από τη δουλειά του προς το σπίτι. Όσο για τις συντάξεις απονέμονται σε διάστημα ενός μηνός από τη συνταξιοδότηση του δικαιούχου, ο οποίος συμπληρώνει τα απαραίτητα «ηλεκτρονικά κουτάκια» και δεν περιμένει σε ουρές για υπογραφές και σφραγίδες. Οι μητέρες με τη γέννηση του παιδιού τους λαμβάνουν από το κράτος για διάστημα 18 μηνών το μισθό που έπαιρναν στην εργασία τους και όταν επιστρέψουν στην θέση τους συνεχίζουν κανονικά από εκεί που σταμάτησαν.
Το 2008 εγκατέστησαν ένα νέο ηλεκτρονικό σύστημα υγείας για τους Εσθονούς. Ο γιατρός εξετάζει τον ασθενή και συμπληρώνει ηλεκτρονικά τη θεραπεία που θα χρειαστεί. Η ηλεκτρονική συνταγογράφηση την ίδια στιγμή πηγαίνει στο κεντρικό σύστημα με το οποίο είναι συνδεδεμένα όλα τα φαρμακεία της χώρας. Ο ασθενής πηγαίνει με την ηλεκτρονική του ταυτότητα σε όποιο φαρμακείο επιθυμεί και παίρνει την αγωγή που του έχει γράψει ο γιατρός. Ούτε χαρτιά ούτε σφραγίδες ούτε υπογραφές. Είναι να αρρωσταίνεις….
Τέλος επιστρέφοντας εκεί από όπου ξεκινήσαμε, μετά την επίσκεψή μας στην Εσθονία και αντιλαμβανόμενοι την ευκολία που έχει επιφέρει στη ζωή τους η ηλεκτρονική διακυβέρνηση, πιστεύω ότι με πολύ απλό τρόπο θα μπορούσε να διεξαχθεί ηλεκτρονική ψηφοφορία ακόμα και χωρίς την μοναδική ψηφιακή ταυτότητα πολίτη που έχουν οι Εσθονοί. Θα μπορούσαν οι ενδιαφερόμενοι να ψηφίσουν ηλεκτρονικά να πάρουν έναν μοναδικό κωδικό επιδεικνύοντας κάποιο προσωπικό τους έγγραφο, ταυτότητα ή διαβατήριο. Με αυτό τον τρόπο όπου και να βρίσκονται τις ημέρες της ψηφοφορίας θα μπορούσαν να ψηφίσουν. Πώς θα γινόταν αυτό; Οι Εσθονοί πάντως προχώρησαν σε όλες αυτές τις εξελίξεις ηλεκτρονικής διακυβέρνησης αναθέτοντας σε ιδιώτες ειδικούς όλα τα προβλήματα που είχαν προς επίλυση. Υπήρχε πάντως και η πολιτική βούληση ενός ηγέτη με όραμα για τη χώρα του. Του πρώην προέδρου της Εσθονίας Toomas Hendrik Ilves ο οποίος στα δέκα χρόνια που έμεινε στην ηγεσία της χώρας προώθησε την ηλεκτρονική διακυβέρνηση με βάση τη θεωρία των ανέπαφων συναλλαγών: seemless. Έχει γραφτεί ότι αγαπημένη του φράση ήταν ότι «δεν μπορείς να δωροδοκήσεις ένα κομπιούτερ». Ε, κάτι θα ήξερε…