4η Βιομηχανική Επανάσταση: Ένα ζήτημα που μας αφορά όλους, σε μία «εποχή τεράτων»
Της Αθηνάς Κοροβέση
Ζούμε πράγματι «στην εποχή των τεράτων»; Το ερώτημα ενέχει διαστάσεις τόσο αντικειμενικές όσο και υποκειμενικές. Ο Ιταλός στοχαστής Αντόνιο Γκράμσι θα περιγράψει την εποχή που εκκίνησε μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, με την πλέον χαρακτηριστική φράση της δικής του παρακαταθήκης: «Ο παλιός κόσμος πεθαίνει και ο νέος κόσμος πασχίζει να γεννηθεί. Τώρα, είναι η εποχή των τεράτων», θέτοντας έναν προβληματισμό με διαστάσεις διαπίστωσης στις γενιές που θα ακολουθήσουν.
Οι γενιές αυτές μεγάλωσαν, φτάνοντας στο κατώφλι της τρίτης δεκαετίας του 21ου αιώνα, με τη σχετική διαπίστωση να συνεχίζει να βασανίζει τους πληθυσμούς, ακόμη και ενδόμυχα.
Η εποχή της τεχνολογικής έξαρσης, η αποθέωση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, τα συναρπαστικά νέα πεδία που αφορούν στον αυτοματισμό, η έλευση γενικότερα του νέου και η «αποσύνθεση» του παλιού, αποτελούν ενδεικτικά θέματα προς το άνοιγμα ενός διαλόγου προβληματισμού που θα μπορούσε να «αναγεννήσει» την προβληματική θεώρηση της ιστορικής φράσης του Γκράμσι.
Πόσο μάλλον, όταν στην σχετική συζήτηση υπεισέρχεται η καθ΄ομολογίαν καθιερωμένη πλέον στο ελληνικό λεξιλόγιο ορολογία του «Brain Drain». Της «αποστράγγισης» μυαλών και της διοχέτευσής τους στο εξωτερικό σε ελεύθερη μετάφραση και με όρους εγχώριους.
Η Διευθύντρια του ΔΙΚΤΥΟΥ για τη ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ στην Ελλάδα και την Ευρώπη, Μαρίλη Μέξη, κάνοντας επίκληση στην συγκεκριμένη φράση κατά τη συζήτησή μας παρακάτω, και δίνοντάς μου το έναυσμα για την παρούσα περίληψη πριν το κυρίως θέμα της συνέντευξης, περιγράφει την υφιστάμενη κατάσταση αποτυπώνοντας στο συλλογισμό της το δικό της θετικό μήνυμα που πρέπει να περάσει στην ελληνική (και όχι μόνο) κοινωνία για τα οφέλη που απορρέουν από την τεχνητή νοημοσύνη.
Από την άλλη, η «εποχή τεράτων» θα μπορούσε μάλιστα να αποτελέσει την σημαία των «πεσιμιστών τεχνολογίας» (φράση επίσης δανειζόμενη από την κ. Μέξη), δεδομένης της προαναφερθείσας τεχνολογικής έξαρσης.
Την ίδια στιγμή όμως, η φράση του Γκράμσι, αν ειδωθεί από μία νέα οπτική, αυτοαναιρεί την δυναμική σε μία συζήτησης περί τεχνολογίας, αυτοματισμού και εν γένει στη συζήτηση για την 4η Βιομηχανική Επανάσταση. «Ο παλιός κόσμος πεθαίνει και ο νέος πασχίζει να γεννηθεί» τονίζει ο στοχαστής. Αυτήν την νέα εποχή μέσα στην οποία ο νέος κόσμος πασχίζει να γεννηθεί, ακόμα και να «αναγεννηθεί», οι υπέρμαχοι των αποτελεσμάτων της τεχνολογίας, δεν την εκλαμβάνουν ως ένα τέρας.
Αντιθέτως μάλιστα, την θεωρούν ως γέφυρα. Γέφυρα επικοινωνίας μεταξύ παρελθόντος και παρόντος, στην οποία αναγάγουν το ανθρώπινο κεφάλαιο ως το απόλυτο εργαλείο «από-τερατοποίησης» από μία εποχή που από μόνη της υπονομεύεται και θέτει φραγμούς.
Οι «οπτιμιστές τεχνολογίας» αντικρούουν επίσης και εκείνους που υποστηρίζουν ότι οι θέσεις εργασίας κινδυνεύουν στον μέγιστο δυνατό βαθμό από την επέλαση της τεχνολογίας και της ρομποτικής.
Ίσως την εκλαμβάνουν αυτήν την νέα εποχή ως ένα άλλο «Λεβιάθαν» θα προσέθετα, το οποίο – κατ΄ αντιστοιχία με την κοινωνική ειρήνη που επιδιώκει να διατηρήσει μέσω της δημιουργίας του κράτους της απόλυτης μοναρχίας-Λεβιάθαν ο Τόμας Χομπς – οι οπτιμιστές της τεχνολογίας πιστεύουν ότι αποτελεί το απαραίτητο «καλό» για να διατηρηθούν οι γνώσεις, οι ιδέες, τα φωτεινά μυαλά και να επαναπατριστούν. Την εποχή «Λεβιάθαν» η οποία αναμένεται να γιγαντωθεί, όχι ωστόσο αρνούμενη (βάση Χομπς) του δικαιώματος επανάστασης του κοινωνικού συμβολαίου της, αλλά ακριβώς ως το έναυσμα για την πυροδότηση νέων ευκαιριών που θα αλλάξουν τα έως τώρα δεδομένα.
Η εποχή αυτή δεν είναι άλλη από την εποχή της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης με βασικούς πυλώνες την τεχνητή νοημοσύνη και τη ρομποτική. Η οποία διατηρεί το μονοπώλιο, όχι της βίας όπως μας λέει ο Χομπς, αλλά της ευρηματικότητας μέσω του δικαιώματος στην «επανάσταση» και πλήρη απελευθέρωση των μυαλών.
«Η τεκμηρίωση ως εχέγγυο συναίνεσης»
Δράσεις Δικτύου για τη ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ στην Ελλάδα και την Ευρώπη»
Ξεκινώντας την ενδιαφέρουσα συζήτηση μαζί της, η κυρία Μαρίλη Μέξη, που ανέλαβε πριν από λίγους μήνες τα ηνία της διεύθυνσης του οργανισμού «ΔΙΚΤΥΟ για τη ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ στην Ελλάδα και την Ευρώπη» μας μιλάει για τις δράσεις του Δικτύου και τη συμβολή του στον δημόσιο διάλογο, καθώς και για τις προτεραιότητες που θέτει μέσω των μελετών και των εκδηλώσεων.
«Η τεκμηρίωση ως εχέγγυο συναίνεσης είναι αυτό που μας διακρίνει» επισημαίνει η Διδάκτωρ Πολιτικών Επιστημών και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, με τη μεταδιδακτορική έρευνα στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου της Γενεύης.
«Tο ΔΙΚΤΥΟ για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη (www.todiktio.eu) είναι ένας ανεξάρτητος οργανισμός πολιτικής και έρευνας με ευρωπαϊκό προσανατολισμό, που ιδρύθηκε το 2013, ύστερα από πρωτοβουλία της κας Άννας Διαμαντοπούλου. Η ιδέα προέκυψε από την ανάγκη να υπάρξει στην χώρα μας – όπως συμβαίνει αλλού – ένας φορέας που παρεμβαίνει δημιουργικά στον δημόσιο διάλογο στη βάση αξιόπιστων στοιχείων. Για εμάς λοιπόν, ως φορέα, το κύριο ζητούμενο είναι η εμπέδωση της κουλτούρας του «evidence-based policy-making», δηλαδή η επεξεργασία προτάσεων πολιτικής στη βάση αξιόπιστων στοιχείων.
Από την μία πλευρά αυτό προϋποθέτει έρευνα, ενημέρωση, διαβούλευση και κινητοποίηση των δημιουργικών δυνάμεων της χώρας μας γύρω από τεκμηριωμένες πολιτικές προτάσεις. Από την άλλη, εντατική δουλειά, γνώση και αξιοπιστία ώστε οι τεκμηριωμένες προτάσεις που επεξεργαζόμαστε να είναι μεν καινοτόμες, αλλά και εφικτές. Επιπλέον, να βοηθούν στο να χτίζονται συναινέσεις πάνω σε ζωτικές προοδευτικές μεταρρυθμίσεις που έχει ανάγκη η χώρα μας ιδίως, τώρα, στην λεγόμενη μεταμνημονιακή εποχή.
Το 2018 το ΔΙΚΤΥΟ έγινε 5 χρονών. Μέσα στο διάστημα αυτό, συμμετείχαμε σε σημαντικά ερευνητικά προγράμματα με ευρωπαϊκούς φορείς και διεθνείς οργανισμούς, εκπονήσαμε μελέτες και πραγματοποιήσαμε εκδηλώσεις με σημαντικούς Έλληνες και Ευρωπαίους πολιτικούς, επιστήμονες, επιχειρηματίες και άλλες διεθνείς προσωπικότητες. Νομίζω, πέντε χρόνια μετά την ίδρυση του ΔΙΚΤΥΟΥ, μπορούμε να πούμε – χωρίς μεροληπτική διάθεση καθότι αναγνωρίζεται ευρέως – ότι είμαστε ένα από τα πρώτα ελληνικά think tank με ευρωπαϊκό προσανατολισμό που έχει συμβάλλει στο να πάει τη συζήτηση ένα βήμα παρακάτω.
Οι μελέτες μας για τη διαχείριση του δημόσιου χρέους, για την ανεργία των νέων, για το κόστος της ενέργειας, για τη διακυβέρνηση της ΟΝΕ και την εξέλιξη της δομής της, για την παραγωγική και θεσμική ανασυγκρότηση της χώρας, για το ασφαλιστικό, για τον αγροτικό τομέα , για το σύστημα υγείας, για το δημογραφικό, κλπ., προσέφεραν γόνιμα στο δημόσιο διάλογο και στην παραγωγή εθνικά χρήσιμων προτάσεων για την έξοδο από την κρίση. Η τεκμηρίωση ως εχέγγυο συναίνεσης είναι αυτό που μας διακρίνει.»
«4η Βιομηχανική Επανάσταση»
Προτεραιότητες του Δικτύου
Η συζήτηση πηγαίνει ευθύς αμέσως στην 4η Βιομηχανική Επανάσταση –το κατέξοχήν θέμα που επιθυμεί να αναδείξει αυτό το ρεπορτάζ, αλλά και μία προτεραιότητα -και στοίχημα θα έλεγα- τόσο της ιδίας όσο και του Δικτύου.
Η Μαρίλη Μέξη μιλάει για την «άλλη» Ελλάδα που ονειρεύεται η νέα γενιά και η οποία δεν το βάζει κάτω, και τις προσπάθειες του οργανισμού που διευθύνει, μαζί με την Πρόεδρο Άννα Διαμαντοπούλου, για την «προετοιμασία» του μέλλοντος μέσω της ανάδειξης των επιπτώσεων των τεχνολογικών εξελίξεων.
«Όπως είπα, μέσα στα 5 χρόνια λειτουργίας μας ανοίξαμε στον δημόσιο διάλογο με τόλμη δύσκολα ζητήματα και χτίσαμε με συνέπεια και τεκμηρίωση δράσεις που απευθύνονται σε ελληνικό και σε ξένο κοινό. Σήμερα συνεχίζουμε δυναμικά σε νέα συναρπαστικά γνωστικά πεδία που αφορούν σ’ έναν κόσμο που αλλάζει γρήγορα και αιφνιδιαστικά.
Για το 2018 έχουμε επικεντρώσει το μεγαλύτερο μέρος των δράσεων μας στο θέμα της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης. Γιατί την 4η Βιομηχανική Επανάσταση; Γιατί είναι ένα θέμα που μας αφορά όλους, αλλά κυρίως τους νέους! Τη νέα γενιά που διψά για δημιουργικότητα, για φρέσκιες ιδέες. Την νέα γενιά που βλέπει περιθώρια δράσης ακόμα και μέσα στην Ελλάδα της κρίσης. Την νέα γενιά που ονειρεύεται μια άλλη Ελλάδα, και δεν το βάζει κάτω.»
«Να προετοιμάσουμε το μέλλον»
«Με την ανάδειξη των επιπτώσεων μιας σύνθετης και πολύπλοκης διαδικασίας τεχνολογικών εξελίξεων και κοινωνικο-οικονομικού μετασχηματισμού, η οποία συνδυαστικά έχει γίνει ευρέως γνωστή ως 4η Βιομηχανική Επανάσταση, θέλουμε να προετοιμάσουμε το μέλλον. Την κοινωνία πολιτών, τα κόμματα, και τους παραγωγικούς φορείς ώστε αφενός μεν, να κατανοήσουν τις ευκαιρίες και τις απειλές που υπάρχουν στην μετάβαση σε έναν κόσμό ανατρεπτικών τεχνολογιών (disruptive technologies) όπως είναι το block-chain, η ανάλυση μεγάλων βάσεων δεδομένων, το Ίντερνετ των Πραγμάτων, η εικονική πραγματικότητα, η επαυξημένη πραγματικότητα, η τεχνητή νοημοσύση, οι αλγόριθμοι. Αφετέρου, να εντάξουν στην συγκρότηση, τη λειτουργία, και τις προσαρμοστικές αντιδράσεις τους τις διεκδικήσεις της νέας γενιάς.
Με την 4η Βιομηχανική Επανάσταση, τεχνολογικές εξελίξεις που πριν από μία δεκαετία θα θύμιζαν τραβηγμένα σενάρια επιστημονικής φαντασίας είναι πλέον πραγματικότητα: αυτοματοποίηση της παραγωγής, ρομπότ με τεχνητή νοημοσύνη που μπορεί να ανταγωνίζεται και να υποκαθιστά τον άνθρωπο σε διάφορες εργασίες στη βιομηχανία και τις υπηρεσίες, τρισδιάστατη κατασκευή ανθρώπινων οργάνων για μοσχεύματα κατά παραγγελία, νευρο-τεχνολογικές επεμβάσεις που ελέγχουν τον ανθρώπινο εγκέφαλο, αυτοκίνητα και ιπτάμενες μεταφορές χωρίς οδηγούς… Οι εξελίξεις αυτές αναμφισβήτητα θα βελτιώσουν τη ζωή μας σε πολλά επίπεδα, ωστόσο οι επιπτώσεις που θα μας απασχολήσουν αφορούν κυρίως την αγορά εργασίας. Οι τεχνολογικοί πεσιμιστές – αν και με μια δόση υπερβολής θα έλεγα – προειδοποιούν για τεχνολογική ανεργία ή για το τέλος της εργασίας.»
«Στην κούρσα για την 4η Βιομηχνική Επανάσταση οι νέοι να βγουν μπροστά»
«Θα χρειαστεί πολύ χρόνος έως ότου τα ρομπότ και οι υπολογιστές χρησιμοποιηθούν σε ευρεία κλίμακα. Σε πρώτη φάση, ο αυτοματισμός θα πλήξει θέσεις χαμηλής εξειδίκευσης (συμβαίνει ήδη σε χώρες όπως ΗΠΑ και Ηνωμένο Βασίλειο), ενώ κάποιες μορφές αυτοματισμού θα απαιτήσουν νέες δεξιότητες και θα αυξήσουν την ζήτηση των εργαζομένων υψηλής εξειδίκευσης.»
«Συνεπώς, στην κούρσα για την 4η Βιομηχανική Επανάσταση εκείνες οι χώρες που θα προετοιμάσουν σωστά την νέα γενιά για τις εξελίξεις που έρχονται, θα “βγουν μπροστά”».
«Εμείς, για να τα καταφέρουμε ως χώρα χρειάζεται να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις για ένα εκπαιδευτικο-επιχειρηματικό «οικοσύστημα» που θα προωθεί την έρευνα και την καινοτομία και θα στηρίζεται σε ένα ανθρώπινο δυναμικό καλά (επανα)καταρτισμένο και εκπαιδευμένο. Αυτό, ωστόσο, αποτελεί μία επιπλέον πρόκληση αν λάβει κανείς υπόψη κανείς το «brain drain» και τους νέους επιστήμονες και επιχειρηματίες που τελικά φεύγουν στο εξωτερικό επειδή δεν αντέχουν (σ)την χώρα τους….
Ως ΔΙΚΤΥΟ, ανοίξαμε πρώτοι στην Ελλάδα τη συζήτηση για την 4η Βιομηχανική Επανάσταση με σκοπό να ενισχύσουμε την δυναμική των παραγωγικών φορέων της χώρας μας και τον δυναμισμό των νέων ανθρώπων για να αντιμετωπίσουν αυτό που έρχεται. Στο πλαίσιο αυτό, έχουμε ήδη υλοποιήσει και προγραμματίζουμε ένα σύνολο δράσεων που καλύπτει ένα μεγάλο φάσμα μελετών, ερευνών και πρωτοβουλιών. Ενδεικτικά θα ήθελα να αναφέρω των έναρξη του θεσμού «Young Digital Leaders», με την ανάδειξη των 10 κορυφαίων νέων κάτω των 40 ετών που διαπρέπουν στην Ελλάδα της ψηφιακής εποχής, την σύσταση «Επιτροπής Σοφών» με προσωπικότητες από τον χώρο της ψηφιακής τεχνολογίας και πληροφορικής που διαπρέπουν στην Ελλάδα και το Εξωτερικό, την έκδοση δύο σχετικών βιβλίων για την Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση (κυκλοφορούν από το ΔΙΚΤΥΟ), την συμμετοχή του ΔΙΚΤΥΟΥ σε μεγάλο ερευνητικό πρόγραμμα σε συνεργασία με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εργασίας και ευρωπαϊκά πανεπιστήμια για την «Οικονομιά της Πλατφόρμας» (gig economy) και τις νέες μορφές απασχόλησης, την συμμετοχή του ΔΙΚΤΥΟΥ ως συνδιοργανωτής στο Συνέδριο του Econοmist για την Τεχνητή Νοημοσύνη στον χώρο της Υγείας, καθώς και την διοργάνωση δύο Προγευμάτων Εργασίας – το ένα με θέμα την Πλατφόρμα Industry 4.0. και καλεσμένο ομιλητή τον Γερμανό καθηγητή Δρ. Henning Kagermann (Διεθνή Εκπρόσωπο της Πλατφόρμας Industry 4.0.) και το άλλο με θέμα τον κλάδο της Χρηματοοικονομικής Τεχνολογίας (FINTECH). Παράλληλα, έχει προγραμματιστεί για τις 8 Νοεμβρίου η συνδιοργάνωση με το ευρωπαϊκό ίδρυμα FEPS για 4η συνεχή χρονιά του διεθνούς συνεδρίου «Greece Forward» με θέμα την 4η Βιομηχανική Επανάσταση και τις επιπτώσεις για Ελλάδα και Ευρώπη.»
Κεφάλαιο «Brain drain»
– Να βγουν οι νέοι στο εξωτερικό;
– Με ποιους τομείς να ασχοληθούν;
– Tί παρατηρείτε στην Ελβετία;
Απαντώντας στα παραπάνω ερωτήματα, η Διευθύντρια του ΔΙΚΤΥΟΥ για τη ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ στην Ελλάδα και την Ευρώπη μας ενημερώνει:
«Η ένταξή μιας χώρας στην 4η Βιομηχανική Επανάσταση έχει να κάνει περισσότερο με το άυλο, παρά με το υλικό. Έχει να κάνει με επενδύσεις σε μυαλά, γνώση, ιδέες παρά σε κεφάλαιο και υποδομές. Κι αυτό γιατί, όπως είπα, οι τεχνολογικές εξελίξεις αυξάνουν τη ζήτηση για εργαζόμενους με υψηλή εξειδίκευση. Στην περίπτωση της χώρα μας, οι έρευνες δείχνουν αυτό που κάθε ελληνικη οικογένεια γνωρίζει – ότι δηλαδή όλο και περισσότεροι νέοι φεύγουν στο εξωτερικό» αναφέρει η Μαρίλη Μέξη, παραθέτοντας στη συνέχεια στοιχεία του Δείκτη Παγκόσμιας Ανταγωνιστικότητας που δείχνουν τη χαμηλή θέση της χώρας μας στον «δείκτη συγκράτησης ταλέντου».
«Η χώρα μας βρίσκεται στην 121η θέση σε σύνολο 137 χωρών στον δείκτη συγκράτησης ταλέντου»
«Με βάση στοιχεία του Global Competitiveness Index 2017–2018 η χώρα μας βρίσκεται πολύ χαμηλά στον δείκτη συγκράτησης ταλέντου – στην 121η θέση σε σύνολο 137 χωρών, ενώ την ίδια ώρα η Αιθιοπία βρίσκεται στην πολύ καλύτερη 71η και η Μπουτσουάνα στην 55η θέση.»
«Για την χώρα μας, οι απώλειες έχουν συμβάλλει στην αποκλιμάκωση του αριθμού των ανέργων, όπως συνέβη και στην περίπτωση της Πολωνίας την προηγούμενη δεκαετία. Σχετικά με την μείωση της ανεργίας, δυστυχώς μιλάμε περισσότερο για αφαιρέσεις (σε ταλέντο και γνώση), παρά για προσθέσεις (σε επενδύσεις και νέες θέσεις εργασίας).»
«Το παράδειγμα της Κίνας»
«Μια επιλογή πολιτικής που ακολουθούν τα κράτη στην περίπτωσης της διαρροής εγκεφάλων είναι τα προγράμματα επαναπατρισμού, δίνοντας κίνητρα – όπως για παράδειγμα φοροαπαλλαγές, ευκαιρίες για έναρξη νέων επιχειρήσεων, ευκαιρίες για γρηγορότερη επαγγελματική ανέλιξη κλπ. – ώστε να έρθει πίσω το εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό και να αξιοποιηθεί. Η πολιτική αυτή αποδείχθηκε αποτελεσματική σε ένα μικρό αριθμό χωρών όπως η Κορέα (μεταξύ 1960-1980), η Ιρλανδία, και από το 1980 και μετά στη Ταϊβάν, τη Σιγκαπούρη, και την Κίνα όπου έγιναν προσπάθειες επίκλησης του πατριωτισμού των Κινέζων πτυχιούχων με σύνθημα «Η μητέρα Κίνα σε θέλει πίσω». Η Κίνα, επίσης, έθεσε σε εφαρμογή ένα σχέδιο για την ανάπτυξη 100 πανεπιστημίων σε ιδρύματα παγκόσμιας κλάσης με σκοπό όχι μόνο να παρέχουν δυνατότητες τριτοβάθμιας εκπαίδευσης αλλά κυρίως ευκαιρίες απασχόλησης στο ακαδημαϊκό και ερευνητικό πεδίο.
Θα πρέπει να πούμε ότι τα προγράμματα επαναπατρισμού μπορεί όντως να λειτουργήσουν θετικά και να φέρουν πίσω μερικούς ερευνητές και επιστήμονες, αλλά επί της ουσίας δεν αντιμετωπίζονται τα βασικά προβλήματα και τις παθογένειες που τους ώθησαν εξ ’αρχής να εγκαταλείψουν την χώρα τους. Κι αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για τη χώρα μας. Η απώλεια ανθρώπινου δυναμικού και δημιουργικού ταλέντου οφείλεται σε βαθύτερες και χρόνιες δυσλειτουργίες της αγοράς εργασίας όπως είναι η απασχόληση σε θέσεις εργασίας κατώτερες των προσόντων και η υποαπασχόληση, οι χαμηλές απολαβές, η αναξιοκρατία και η διαφθορά.»
«Το brain drain είναι μια αντίδραση, μια έκφραση απομάκρυνσης από ένα αντιπαραγωγικό σύστημα, το οποίο όλο και δυσκολότερα τα τελευταία χρόνια αποδέχεται την ευφυΐα και την αριστεία, ενώ βάζει φραγμούς στην καινοτομία και στα δημιουργικά μυαλά.»
«Το παράδειγμα της Κίνας, και κυρίως της Κορέας και της Ιρλανδίας σε σχέση με τον επαναπατρισμό ταλαντούχων και νέων επιστημόνων, έχει αποδοθεί σε έναν βασικό παράγοντα: στο άνοιγμα των οικονομιών και σε πολιτικές που ενθαρρύνουν τις εγχώριες και ξένες επενδύσεις στην καινοτομία και την Έρευνα και Ανάπτυξη (R&D). Εκτιμάται ότι 80.000 Ινδοί έχουν επιστρέψει στη χώρα τα τελευταία δύο χρόνια. Είναι κυρίως πτυχιούχοι Πληροφορικής οι οποίοι έχουν δει εργασιακές ευκαιρίες να ανοίγονται για αυτούς στις αναπτυσσόμενες ”smart cities” της Ινδίας όπως είναι η Bangalore, η Hyderabad, τμήματα του Δελχί και η Μουμπάι. Αυτό δεν έγινε τυχαία. Ο Ινδός Πρωθυπουργός Modi σε πρόσφατο κάλεσμά του προς τους εκπατρισμένους Ινδούς είπε χαρακτηριστικά ότι για εκείνον το αγγλικό ακρώνυμο για τις άμεσες ξένες επενδύσεις, «FDI», που αντιστοιχεί σε «Foreign Direct Investment» σημαίνει ακριβώς «First Develop India». Για να γίνει πράξη αυτό έχουν δοθεί κατάλληλα κίνητρα μέσω νομοθετικών και φορολογικών κανόνων που ενθαρρύνουν τα εμβάσματα και την προσέλκυση επενδύσεων από τους Ινδούς που είναι εγκαταστημένοι στο εξωτερικό.»
«Πολιτική συγκράτησης ταλέντων»
«Είναι προφανές ότι θα είχε αποτραπεί η φυγή δεκάδων χιλιάδων νέων επιστημόνων στο εξωτερικό, αν οι πολιτικές ηγεσίες της χώρας μας προωθούσαν ενεργητικά μια πολιτική συγκράτησης αλλά και πρόσέλκυσης νέων ταλέντων. Ένα λειτουργικό σύστημα που στηρίζει την καινοτομία και την έρευνα, ένα ρυθμιστικό περιβάλλον που υποστηρίζει τη μεταφορά της γνώσης μεταξύ ερευνητικών ιδρυμάτων και επιχειρήσεων, καθώς και διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις για μια υγιή και ρυθμισμένη αγορά εργασίας.
Παράλληλα, η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι το κλειδί για «Βrain Gain» δεν είναι μόνο η επαναφορά ανθρώπινου δυναμικού αλλά η δημιουργία και ενδυνάμωση των καναλιών επικοινωνίας όσων μεταναστεύουν στο εξωτερικό με τη χώρα προέλευσης τους.»
Η ίδια ζώντας μεταξύ Αθήνας και Ελβετίας,
[είναι Ανώτερη Ερευνητική Εταίρος στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου της Γενεύης και συνεπικεφαλής τριών διακρατικών/διευρωπαϊκών ομάδων που πραγματοποιούν έρευνα σε θέματα που σχετίζονται με το μέλλον της εργασίας, την οικονομία της αλληλεγγύης, και την εργασιακή ένταξη των μεταναστών., καθώς επίσης Ερευνητική Σύμβουλος στο Ινστιτούτο Έρευνας των Ηνωμένων Εθνών για την Κοινωνική Ανάπτυξη στην Γενεύη ενώ έχει εργαστεί ως Σύμβουλος-Εμπειρογνώμονας στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εργασίας στην Γενεύη σε θέματα που αφορούν την Ατζέντα 2030 του ΟΗΕ και τον Κοινωνικό Διάλογο.]
επισημαίνει τα ακόλουθα, τονίζοντας τον στόχο της δημιουργίας «γεφυρών» επικοινωνίας και συνεργασίας αλλά και εκείνου της αναγκαιότητας της μετατροπής του «brain drain» σε «brain bank».
«Από προσωπική εμπειρία γνωρίζω καλά (τα τελευταία χρόνια ζω μεταξύ Ελλάδας και Ελβετίας) ότι έπειτα από την εγκατάσταση τους στο εξωτερικό οι ξενιτεμένοι Έλληνες εξακολουθούν πάραυτα να ανησυχούν για την πρόοδο και την ανάπτυξη της πατρίδας τους, λόγω των πολιτισμικών, οικογενειακών ή και άλλων δεσμών.»
«Ο στόχος λοιπόν είναι να δημιουργηθούν οι κατάλληλες «γέφυρες» που θα επιτρέπουν την επικοινωνία και συνεργασία μέσα από κοινά projects μεταξύ των επιστημόνων της διασποράς και της χώρας καταγωγής τους και να δημιουργήσουν εν δυνάμει προϋποθέσεις για επιστροφή.»
«Η «επιστημονική διασπορά» και τα «μεταναστευτικά επιχειρηματικά δίκτυα και δίκτυα καινοτομίας» μπορούν να λειτουργήσουν σαν γέφυρες για την παροχή πρόσβασης σε ξένες αγορές, τεχνογνωσία και επενδύσεις. Για παράδειγμα, οι Ινδοί επαγγελματίες που είναι εγκαταστημένοι στις ΗΠΑ είναι εκείνοι που έχουν πρωταγωνιστήσει στη μεταφορά τεχνογνωσίας και γνώσης και στις εισροές κεφαλαίων προς την Ινδία. Η ιδέα των μεταναστευτικών δικτύων της διασποράς προωθείται και από προηγμένες χώρες, όπως η Ελβετία, όπου η ηλεκτρονική πλατφόρμα, swisstalents, δημιουργήθηκε για να ενθαρρύνει τη δικτύωση μεταξύ Ελβετών επιστημόνων στις ΗΠΑ και να προωθήσει τις επαφές με ερευνητές στην Ελβετία. Ένα παγκόσμιο δίκτυο αυτής της μορφής είναι και το TOKTEN («Transfer of Knowledge Through Expatriate Nationals») που λειτουργεί με επιτυχία υπό το UNDP («United Nations Development Programme»). Η μέθοδος αυτή των δικτύων δεν έχει υψηλό κόστος. Ζούμε στην «εποχή της πλατφόρμας». Επικοινωνούμε, κινούμαστε, εργαζόμαστε μέσω διαφόρων ειδών ψηφιακών πλατφόρμων…. Η ανταλλαγή γνώσης και πληροφόρησης με τα μεταναστευτικά δίκτυα της διασποράς μπορεί να γίνεται πλέον διαδικτυακά, εύκολα, και πυκνά. Συνεπώς, εναπόκειται στην χώρα μας να εστιάσει την προσοχή της σε πολιτικές που θα μετατρέψουν το «brain drain» σε «brain bank», με τρόπο ώστε να υπάρχουν οφέλη τόσο για τους εκπατρισμένους όσο και για την οικονομία της χώρας.
Σε ευρύτερο επίπεδο, η μετανάστευση επιστημονικού δυναμικού μαζί με άλλες μορφές του μοντέλου της διεθνούς μετανάστευσης, όπως είναι η μετανάστευση λόγω κλιματικών αλλαγών, αναμένεται να μας απασχολήσουν ιδιαίτερα στο μέλλον. Ο ανταγωνισμός μεταξύ των χωρών για την προσέλκυση ταλέντων στην νέα ψηφιακή και αυτοματοποιημένη εποχή θα ενταθεί. Παράλληλα θα αυξηθούν οι ανισότητες μεταξύ των χωρών, καθώς χώρες και περιφερειακοί οργανισμοί (όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση) με ρυθμιστικά πλαίσια που διευκολύνουν την κινητικότητα των εργαζομένων και την πρόσβαση και ενσωμάτωση στην αγορά εργασίας θα συσσωρεύσουν ανθρώπινο κεφάλαιο υψηλής εξειδίκευσης. Οι χώρες αυτές θα «τρέξουν μπροστά», αφήνοντας πίσω χώρες χαμηλής ειδίκευσης και παραγωγικότητας. Στο ΔΙΚΤΥΟ παρακολουθούμε τις αλλαγές στο πλαίσιο ενός διακρατικού ευρωπαϊκού προγράμματος Horizon2020 το οποίο αφορά την συγκριτική μελέτη της αποτελεσματικότητας των δημόσιων πολιτικών εργασιακής ένταξης μεταναστών σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.»
«Φωνή στους νέους – Τόλμη για αλλαγές με καινοτομία, ευρηματικότητα και φρεσκάδα»
Επανερχόμενοι στον πρόλογο του κειμένου, η Μαρίλη Μέξη εμπεριέχει στον επίλογό της τη φράση του Αντόνιο Γκράμσι, κλείνοντας ωστόσο με εκείνο το θετικό, ελπιδοφόρο μήνυμα που αναφέραμε παραπάνω. Για την εποχή που δημιουργείται από τα απόνερα της κρίσης, πάνω σε νέα δεδομένα. «Γιατί οι κρίσεις δεν γεννούν μόνο τέρατα» όπως μας λέει:
«Θα ήθελα να κλείσω με ένα θετικό μήνυμα. Εμείς στο ΔΙΚΤΥΟ πιστεύουμε ότι η κρίση και οι μεγάλες μεταβατικές περίοδοι όπως είναι η 4η Βιομηχανική Επανάσταση δεν γεννούν μόνο τέρατα, όπως γράφει ο Γκράμσι. Εκτός από προβλήματα θα φέρουν ευκαιρίες για να γίνουν καινούργια πράγματα.»
«H Ελλάδα και οι άνθρωποί της»
«Ως ΔΙΚΤΥΟ δίνουμε φωνή στους νέους αλλά και σε όλους όσοι στοχεύουν να σπάσουν τους κωδικούς του παλαιού συστήματος και να τολμήσουν τις αλλαγές με καινοτόμες ιδέες, ευρηματικότητα και φρεσκάδα. Και τότε θα δουν όλοι ότι η Ελλάδα έχει προοπτικές.»
«Η Ελλάδα έχει δυνατότητες ανασυγκρότησης» μας λέει τέλος η κυρία Μέξη.
Συμπληρώνοντας όλο νόημα: «Και αυτές οι δυνατότητες είναι οι άνθρωποί της».
Με την κατακλείδα να αποπνέει την ελπίδα, τροφοδοτώντας παράλληλα την σκέψη για ανάληψη «άμεσης δράσης» για ένα καλύτερο – ατομικό και συλλογικό – μέλλον. Σε μία εποχή… «τεράτων».
