Όλοι οι άνθρωποι που έχουν γαλάζια μάτια στον πλανήτη είναι απόγονοι του ίδιου ατόμου, του ανθρώπου στον οποίο εμφανίστηκε για πρώτη φορά το συγκεκριμένο γενετικό χαρακτηριστικό, αναφέρει μελέτη Δανών ερευνητών. Σύμφωνα με άλλη μελέτη, ο πρώτος γαλανομάτης άνθρωπος εμφανίστηκε και έζησε πριν 6 με 20 χιλιάδες χρόνια.
Σήμερα, σε πολλές κοινωνίες, οι άνθρωποι με γαλάζια μάτια θεωρείται ότι κατέχουν μία ιδιαίτερη γοητεία, σε βαθμό που ένα από τα πιο διαδεδομένα “πρότυπα ομορφιάς” να είναι εκείνο των γαλανομάτηδων, ανδρών και γυναικών. Πού, όμως, εντοπίζονται οι ρίζες της μετάλλαξης που επέτρεψε την εμφάνιση ματιών που καθρεφτίζουν το χρώμα του ουρανού;
Σε αυτή την ερώτηση βάλθηκαν να απαντήσουν Δανοί ερευνητές, οι οποίοι έφτασαν στο συμπέρασμα ότι κάποια στιγμή στο παρελθόν, κάπου ανάμεσα 6 και 10 χιλιάδες χρόνια πριν, μία μετάλλαξη αραίωσε τις καφέ χρωστικές του ματιού, με αποτέλεσμα τον πρώτο γαλανομάτη άνθρωπο. Και μπορεί να μην ξέρουμε αν τον πήραν με… καλό μάτι οι αρχαίοι του σύντροφοι, αλλά οι Δανοί ερευνητές μάς λένε ότι όλοι οι σημερινοί γαλανομάτηδες είναι απόγονοί του.
Η γενετική των χρωματιστών ματιών
Για τον χρωματισμό των ματιών, οι ειδικοί εκτιμούν ότι τον μεγαλύτερο ρόλο παίζει το γονίδιο OCA2, το οποίο ρυθμίζει την παραγωγή μελανίνης, της χρωστικής ουσίας που δίνει χρώμα στα μαλλιά και στo δέρμα.
Από όσα γνωρίζουμε, η μελανίνη υπάρχει και στην ίριδα του ματιού και ευθύνεται για την απόχρωση των καφέ και μαύρων ματιών. Ωστόσο, στα γαλάζια (αλλά και στα πράσινα) μάτια, η κατάσταση είναι πιο σύνθετη.
Σε αντίθεση με τις σκούρες ίριδες, οι γαλάζιες και πράσινες αποχρώσεις δεν φαίνεται να οφείλονται σε αντίστοιχες χρωστικές ουσίες. Αντιθέτως, τα χρώματα αυτά εμφανίζονται ως αποτέλεσμα της σκέδασης του φωτός, του ίδιου φαινομένου που εξηγεί και το μπλε χρώμα του ουρανού.
Πρόκειται για το φαινόμενο της εκτροπής των ακτίνων φωτός. Ειδικά στην περίπτωση των ματιών, όταν οι ακτίνες φωτός συναντούν το μπροστινό στρώμα της ίριδας, εκτρέπονται. Ως αποτέλεσμα, και επειδή το μπλε φως σκεδάζεται περισσότερο, όσοι έχουν λίγη μελανίνη στις ίριδες των ματιών τους, “αποκτούν” γαλάζια ή πράσινη απόχρωση στα μάτια.
Το στοιχείο που “πρόδωσε” τους γαλανομάτηδες
Σύμφωνα με τους ερευνητές που υπογράφουν τη νέα μελέτη στην επιθεώρηση Human Genetics, οι σημερινοί γαλανομάτηδες, σε αντίθεσοι με όσους έχουν καστανά ή πράσινα μάτια, παρουσιάζουν πολύ μικρή ποικιλότητα στην ποσότητα μελανίνης στην ίριδα. Με άλλα λόγια, οι γαλανομάτηδε μοιάζουν πολύ μεταξύ τους ως προς τη μελανίνη.
Το παραπάνω, κατά τους ειδικούς, είναι ένδειξη ότι το γαλάζιο χρώμα έχει διαφορετική γενετική προέλευση από τα υπόλοιπα.
Προς ενίσχυση του παραπάνω ισχυρισμού, ο Χανς Άιντμπεργ, ο πρώτος ειδικός που συσχέτισε το γονίδιο OCA2 με το χρώμα των ματιών, το 1996, παρουσιάζει στη νέα μελέτη, γενετικές αναλύσεις δεκάδων γαλανομάτηδων από τη Δανία, την Τουρκία και την Ιορδανία. Όλοι τους βρέθηκαν να φέρουν την ίδια μετάλλαξη σε “γειτονικό” γονίδιο του OCA2 – ένδειξη ότι έχουν κοινή γενετική προέλευση.
Ειδικότερα, η κοινή μετάλλαξη μπορεί να βρίσκεται σε άλλο γονίδιο, ωστόσο είναι τόσο κοντά, που επηρεάζει τα επίπεδα λειτουργίας του OCA2, μειώνοντας αρκετά τα επίπεδα μελανίνης στην ίριδα, ώστε να της “επιτρέπει” να αποκτά το γαλάζιο της χρώμα, χωρίς όμως αυτό το “μπλόκο” στη μελανίνη να είναι τόσο μεγάλο που να προκαλεί αλμπινισμό.
Η εξάπλωση του γαλάζιου ματιού
Όπως επισημαίνει ο Άιντμπεργκ, όταν εμφανίστηκε, η μετάλλαξη αυτή δεν επηρέαζε την πιθανότητα επιβίωσης των φορέων της. Και αυτό της επέτρεψε να διαδοθεί ανενόχλητη. Το αποτέλεσμα είναι, σήμερα, τα γαλάζια μάτια να είναι συνήθη σε περιοχές όπως η Βόρεια και Ανατολική Ευρώπη και η Βαλτική κυρίως, αλλά και η Νότια Ευρώπη, η Κεντρική, η Νότια και η Δυτική Ασία.
Σύμφωνα με μελέτη του 2014, οι αρχαιότερες ενδείξεις για γαλάζια μάτια στην Ευρώπη βρέθηκαν στον σκελετό άνδρα που έζησε στην Ισπανία, πριν από, περίπου, 7.000 χρόνια. Αυτή η χρονολόγηση βρίσκεται σε συμφωνία με τις εκτιμήσεις της νέας μελέτης, σύμφωνα με την οποία, η μετάλλαξη του OCA2 που αναφέρει, εμφανίστηκε πριν από 6 με 10 χιλιάδες χρόνια.
Θεωρείται, πάντως, σχεδόν βέβαιο ότι o Homo sapiens είχε σκούρα μάτια όταν πρωτοεμφανίστηκε στην Αφρική. Όπως σημειώνει ο Χανς Άιντμπεργκ, “στην αρχή όλοι οι άνθρωποι είχαν καστανά μάτια”.