Ο Νικήτας Κανάκης κουβαλά εδώ και 25 χρόνια “το ευλογημένο χρέος”. Δηλώνει “θεοσεβούμενος άθεος” και στο πρόσωπό του οι εξαθλιωμένοι κάτοικοι του Τρίτου Κόσμου, οι πρόσφυγες και οι μετανάστες βλέπουν περισσότερο Θεό από ότι σε υποτιθέμενους θρήσκους ευσεβείς. Βλέπει τη ζωή με μια πιο καθαρή ματιά, ακολουθεί αυτό που νιώθει χωρίς προσδοκίες και δεν σταματά να πιστεύει στο καλό, παρότι έρχεται αντιμέτωπος με το αντίθετο. Στη συνέντευξη που ακολουθεί δεν φοβάται να πει τα πράγματα με το όνομά τους αλλά και να μας υπενθυμίσει το καθήκον που έχουμε ως άνθρωποι στον “πλησίον”…
“Γιατροί του κόσμου”, “Γιατροί χωρίς σύνορα”. Όλοι λίγο-πολύ κάπου έχουμε μπερδευτεί. Θα μπορούσατε να μας κάνετε τον διαχωρισμό;
Υπηρετούν την ίδια ιδέα της ανθρωπιστικής δράσης, οργανωμένοι με έναν διαφορετικό τρόπο. Οι Γιατροί Tου Kόσμου ήταν μια ιδέα που ξεκίνησε την δεκαετία του ’80 στη Γαλλία. Εκείνο που κάνουν είναι δυο πράγματα. Το ένα είναι η αποστολή της ανθρωπιστικής βοήθειας, όπου αυτή χρειάζεται, σε συνδυασμό όμως με την μαρτυρία. Οι γιατροί οφείλουν να μεταφέρουν την φωνή των ασθενών τους. Για μας είχε μεγάλη σημασία αυτά που βλέπαμε να καταγράφονται και να παρουσιάζονται, παράλληλα με την ιατρική φροντίδα. Το δεύτερο, που είναι επίσης μια διαφορά με τους Γιατρούς χωρίς Σύνορα, είναι ότι είναι οργανωμένο σε εθνικές αντιπροσωπίες, όπου κάθε μια είναι ανεξάρτητη. Υπάρχουν 18 τέτοιες αντιπροσωπίες, άρα, όταν μιλάμε για τους Έλληνες Γιατρούς Του Κόσμου, στην πραγματικότητα μιλάμε για μια αμιγώς Ελληνική οργάνωση, η οποία έχει χαρακτηριστικά σωματείου, εκλέγει τη διοίκησή της, έχει μέλη και εθελοντές. Εκείνο που διαχώριζε τους γιατρούς του κόσμου από τις άλλες οργανώσεις είναι ότι από την αρχή επέλεξαν να δουλέψουν σε αυτό που λέμε τέταρτο κόσμο. Είναι ο κόσμος της φτώχειας μέσα στις προηγμένες χώρες. Aυτό που κάνουμε εμείς εδώ, κατ’ αποκλειστικότητα, δηλαδή να βοηθάμε εκείνους τους ανθρώπους που δεν είχαν πρόσβαση στα συστήματα υγείας μέσα στις προηγμένες χώρες, οι οποίοι ζούσαν στο περιθώριο, επιπλέον σε αυτά που κάναμε. Στην Ελλάδα ιδρύθηκαν το 1990 από τον καθηγητή κ. Ρόζενμπεργκ και την κ. Βαρσαμή. Μπορούμε να διακρίνουμε δύο χρονικές περιόδους. Η πρώτη είναι αυτά που λέω ηρωικά χρόνια με δεκάδες αποστολές σε σημεία του πλανήτη που υπήρχαν πολύ μεγάλα προβλήματα, φτώχεια, εμπόλεμες ζώνες. Η δεύτερη περίοδος αφορά σχεδόν αποκλειστικά τους πληθυσμούς που ζουν εδώ και ειδικά μετά την έναρξη της κρίσης, γύρω στο 2009 – 2010, ανθρώπους που έχουν ανάγκη, είτε Έλληνες, είτε μετανάστες ή ξένους ανθρώπους που έχουν ανάγκη και βρέθηκαν στην Ελλάδα. Αυτό γίνεται με τα πολυιατρεία. Το πολυιατρείο είναι πια θεσμός. Τα πολυιατρεία είναι τα πρώτα ουσιαστικά κοινωνικά ιατρεία. Ιδρύθηκαν το 1997 και αυτή τη στιγμή έχουμε εννέα πολυιατρεία. Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Χανιά, Κατερίνη, Καβάλα, Πειραιάς, Πέραμα, Χίος.
Τι θυσιάσατε από την επαγγελματική σας σταδιοδρομία και την προσωπική σας ζωή για την ενασχόλησή σας με τους Γιατρούς Του Κόσμου;
Δεν νομίζω ότι έχει καμία ιδιαίτερη σημασία. Ο καθένας επιλέγει τι κάνει. Για μένα ήταν πολύ σημαντικό γιατί το έζησα από τα φοιτητικά μου χρόνια, άρα ήταν κομμάτι της ζωής μου. Προφανώς πολλά πράγματα πήγαν πίσω. Δεν είμαι πλούσιος, δεν είμαι ένας από τους πλέον επιτυχημένους γιατρούς ή επώνυμους. Δεν ξέρω καν αν είναι θυσία, είναι μια επιλογή στην κοινωνική το ίδιο και στην προσωπική μου ζωή, την οποία όμως την έκανα με πολύ μεγάλη ευχαρίστηση. Ακόμα κι αν ξεκίναγα από την αρχή το ίδιο πράγμα θα έκανα.
Ποιες χώρες έχουν σήμερα πιο πολλή ανάγκη από βοήθεια;
Κοιτάξτε αν το δει κανένας από μια απόσταση το μεγάλο πρόβλημα παραμένει πάντα στην Αφρική. Είναι οι πιο αδικημένες κοινωνίες κατά τη γνώμη μου. Επίσης οι εμπόλεμες ζώνες. Δεν μπορεί να κλείσει κανείς τα μάτια σε αυτό που γίνεται σήμερα στη Συρία, στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν, αλλά κοντά σε αυτό δεν πρέπει να κλείνει τα μάτια και σε μια ιστορία που είναι παράλληλα υπόγεια στις αναπτυγμένες χώρες, αυτό που γίνεται σήμερα, για παράδειγμα, στην Ελλάδα. Στο ότι ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού αρχίζει και ζει σε συνθήκες εξαθλίωσης. Κάποιοι άνθρωποι ζουν σε πλήρη ένδεια. Επομένως, πέρα από τις περιοχές που αδικούνται συστηματικά έχουμε και ένα μεγάλο κομμάτι του κόσμου μέσα στις κοινωνίες, το οποίο ζει στο περιθώριο. Δεν μπορεί παρά και αυτοί να είναι ασθενείς μας με τον ίδιο τρόπο όπως οι άλλοι.
Σε ποια χώρα συναντήσατε τις πιο δύσκολες συνθήκες διαβίωσης;
Θα τολμούσα να πω, πιθανώς, στο Αφγανιστάν, όπου υπήρχε μια πλήρης κατάρρευση. Δεν υπήρχαν καν κρατικές δομές, δεν ήξερες από πού να ξεκινήσεις και πού να τελειώσεις. Επίσης σε κοινωνίες μετά από τον πόλεμο όπως ήταν το Ιράκ, όπως ήταν το Κόσσοβο, γιατί εκεί έχεις και τον κίνδυνο του πολέμου, τον κίνδυνο των τυφλών συγκρούσεων. Δυσκολίες υπήρχαν και εδώ, διότι πολλές φορές έπρεπε να πείσεις τους γύρω σου γι’ αυτό που γινόταν και το οποίο πολλές φορές επιλέγαμε να το κάνουμε.
Θα μπορούσαμε να γεμίσουμε σελίδες με τις εμπειρίες σας από τα ταξίδια. Ποια ήταν αυτή που σας άγγιξε;
Κάθε ταξίδι έχει τη δική του αξία. Προσπαθώ πολλές φορές να μην το σκέφτομαι πολύ. Προσπαθώ η αποτίμηση που κάνω να έχει να κάνει με το πόσο χρήσιμος ήμουνα και όχι με το πώς εγώ αισθάνθηκα. Κάθε φορά που ταξιδεύεις σε μια περιοχή που έχει πολύ μεγάλο πρόβλημα ζεις περίπου τις ίδιες εικόνες, αλλάζουν ίσως τα πρόσωπα, αλλάζουν τα ονόματα, αλλά είναι η ίδια μορφή αδικίας. Υπάρχουν μέρη τα οποία έχουν ένα μεγαλύτερο βάρος συναισθηματικό για μένα και για άλλους λόγους είτε γιατί ήταν οι πρώτες αποστολές, όπως ήταν στο Λίβανο στον καιρό του εμφυλίου ή όπως ήταν στην Αφρική σε κάποιες χώρες, όπως η Ουγκάντα. Δεν μπορώ όμως να διαχωρίσω κάποιες από αυτές. Ακόμα έχω πολύ καιρό μέχρι να αρχίσω να σκέφτομαι τις αναμνήσεις μου και να τις καταγράφω. Προς το παρόν περισσότερο με απασχολεί το επόμενο βήμα, το επόμενο πράγμα που πρέπει να γίνει.
Αντώνης Σαμαράκης, Παπά- Στρατής. Έχετε δηλώσει ότι είναι τα πρότυπά σας και οι εμπνευστές σας. Με ποιο τρόπο σας επηρέασε ο καθένας;
Τον Αντώνη Σαμαράκη είχα την τύχη να τον γνωρίσω από φοιτητής. Εκείνη την εποχή βγάζαμε ένα περιοδικό. Εγώ ανέλαβα τότε να του κάνω μια συνέντευξη, την οποία γράψαμε και ξεκίνησε μια φιλία, όσο και να φαίνεται περίεργη, γιατί είχαμε μια διαφορά ηλικίας, η οποία κράτησε πολλά χρόνια, κράτησε και τα χρόνια που εγώ ήμουν στην Αγγλία για μεταπτυχιακές σπουδές με αλληλογραφία. Ήταν ο άνθρωπος που μου συνέστησε τους Γιατρούς Του Κόσμου, ο άνθρωπος που με παρακίνησε, όταν του είπα ότι θέλω να ασχοληθώ με αυτό. Σε μια επιστολή έγραψε “ότι αν πραγματικά σε ενδιαφέρει, ότι, αν το θέλεις, δεν δικαιούσαι να μην το κάνεις”. Εκείνη την εποχή ήταν πολύ συγκλονισμένος από κάποια ταξίδια στην Αφρική, είχε πάρει τότε μια μεγάλη δημοσιότητα ο λιμός στην Αιθιοπία. Αγαπούσε πάρα πολύ τα παιδιά και τους νέους ανθρώπους. Τον παπά -Στρατή τον γνώρισα πριν κάποια χρόνια, ήταν ένας πολύ ζεστός άνθρωπος και τολμάω να πω ένας καρδιακός φίλος, ένας αδελφικός φίλος. Διευκρινίζω για όσους δεν ξέρουν, ότι ήταν ένας παπάς σ’ ένα φτωχό χωριό έξω από την Καλλονή. Δούλευε σε βάρος του εαυτού του, λόγω των προβλημάτων υγείας που είχε, γιατί αγαπούσε πολύ τους ανθρώπους, ήταν πολύ δοτικός άνθρωπος. Του χρωστάω το εξής: εγώ είμαι ένας αγνωστικιστής, ένας άνθρωπος με ερωτηματικά, τα οποία μάλλον επιδεινώθηκαν με τα πολλά διαβάσματα. Κουβεντιάζοντας πολλά βράδια με τον παπά-Στρατή έγινα αυτό που λέω ένας “θεοσεβούμενος άθεος”, δηλαδή είμαι βαθιά θρησκευόμενος με την έννοια ότι πιστεύω σε αυτό το πολύ απλό του Ευαγγελίου ότι “ο Θεός αγάπη εστί”. Είμαι ένας άνθρωπος που σέβομαι τη θρησκεία κάθε ανθρώπου. Είδα την επίδραση της θρησκείας σε περιοχές με απόλυτη φτώχεια και οφείλω να το σέβομαι αυτό. Είδα ανθρώπους που βρήκαν παρηγοριά στα εικονίσματα εκεί που δεν υπήρχε τίποτα. Μιλώντας πολύ με τον παπά-Στρατή κατάλαβα ότι τον Θεό τον προσεγγίζεις περισσότερο με το συναίσθημα και όχι με την λογική. Και εκείνο που σου ζητάει είναι να είσαι καλός άνθρωπος. Με τον παπά- Στρατή κατάλαβα τι σημαίνει να είσαι καλός άνθρωπος. Στις πολύ μεγάλες μας κουβέντες, τις μεταφυσικές, είχε ένα πολύ απλοϊκό αλλά πειστικό τρόπο να δίνει απαντήσεις. Και κυρίως με το παράδειγμά του υπενθύμιζε αυτό, ότι “ο Θεός αγάπη εστί”. Ό,τι έκανε το πίστευε μέσα από την καρδιά του. Μέχρι την τελευταία στιγμή –ήμουν ο τελευταίος άνθρωπος που μίλησε μαζί του λίγο πριν πεθάνει-εκείνο που τον απασχολούσε ήταν ένα μηχάνημα οξυγόνου που είχε τι θα γίνει και πως θα πιάσει τόπο, να το δώσουμε σε κάποιον άνθρωπο. Είμαι τυχερός γιατί συνάντησα σε φάσεις της ζωής μου, που καθένας προσδιορίζεται και σαν προσωπικότητα, ανθρώπους με ένα πολύ ιδιαίτερο βάρος.
Υπάρχουν σήμερα άνθρωποι που μπορούν να εμπνεύσουν όπως αυτοί;
Ναι, νομίζω πολλοί. Οι περισσότεροι από αυτούς είναι αθόρυβοι. Πολλές φορές κοιτάμε το επιφανειακό. Μην περιμένουμε πάντα να τους δούμε στην τηλεόραση ή να είναι celebrity. Όλοι μας συναντάμε εξαιρετικούς ανθρώπους που εμπνέουν τους άλλους, που είναι απολύτως αφοσιωμένοι σε αυτό που κάνουν. Ακόμα και εδώ, στους Γιατρούς του Κόσμου, υπάρχουν σημαντικοί άνθρωποι, πολύ αθόρυβοι που δουλεύουν συστηματικά πάρα πολλά χρόνια. Πηγή έμπνευσης μπορεί να είναι πολλοί άνθρωποι για πάρα πολλά πράγματα, αρκεί κανείς να μην κλείνει τα μάτια του και να κοιτάει γύρω του, όχι απαραίτητα μόνο για τα ανθρωπιστικά αλλά για τον πολιτισμό, τις τέχνες, την κοινωνία και πάει λέγοντας. Πολλές φορές η μεγάλη μάζα επιμένει να κλείνει τα μάτια γενικά, όχι γιατί δεν μπορεί ή δεν θέλει…
Υπήρξαν στιγμές που φθάσατε στα όριά σας, που σκεφθήκατε να τα παρατήσετε, να είπατε φθάνει ως εδώ, αρκετά;
Ναι. Υπήρχαν κάποιες δύσκολες στιγμές, οι οποίες δεν ήταν απαραίτητα οι πιο βίαιες ή αυτές που ήταν οι πιο επικίνδυνες. Είναι κάποιες στιγμές που αισθάνεσαι ότι είχες να κάνεις το έχεις κάνει, είναι στιγμές που δεν μπορείς ούτε να κλάψεις. Όλη αυτή η ιστορία δεν αφορούσε εμένα, εγώ ήμουνα λιγότερο σημαντικός, αφορούσε το πόσο θα μπορούσα να ήμουν χρήσιμος σε κάποιους ανθρώπους. Εκεί λοιπόν μπαίνεις “ενώπιος ενωπίω” και λες μπορώ να βοηθήσω; Αν η απάντηση είναι ναι, δεν δικαιούσαι να κάνεις πίσω. Αλλά, όπως όλοι οι άνθρωποι, γιατί κανένας από μας δεν είναι ούτε ήρωας ούτε τίποτα το ιδιαίτερο, καθημερινοί απλοί άνθρωποι είμαστε, υπάρχουν φορές που πιέζεσαι, υπάρχουν φορές που τα πράγματα στενεύουν τα περάσματα. Τότε κάνεις στην άκρη, σκέφτεσαι λίγο τα πράγματα και πας παρακάτω. Νομίζω ότι αυτό με κράτησε σε πολλά που είδα. Επίσης έχω μια αντίληψη την οποία την έμαθα από τις πρώτες αποστολές. Αυτοί οι άνθρωποι δεν χρειάζονται τη συμπάθειά σου θέλουν τη βοήθειά σου. Αυτό σε κάνει καμιά φορά να αρχίζεις να κοιτάς πίσω από το επιφανειακό ,τον πόνο τη δυστυχία και αρχίζεις να κοιτάς τι συγκεκριμένα μπορείς να κάνεις. Σκληραίνεις, μαθαίνεις, μην ξεχνάτε ότι έχουμε εκπαιδευτεί μετά από τόσα χρόνια, μην ξεχνάτε είμαι υγειονομικός που σημαίνει ότι είμαι μάλλον συνηθισμένος σε αυτά τα πράγματα. Δεν έχει σημασία τι ένιωθα εγώ, σημασία είχε πόσο μπορούσα να είμαι χρήσιμος. Όταν νιώσω ότι δεν είμαι χρήσιμος θα πάω σπίτι μου. Πολύς κόσμος, άθελά μου, πιστεύει ότι οι γιατροί του κόσμου είναι ένα δικό μου δημιούργημα. Εγώ είμαι ένα δημιούργημα των γιατρών του κόσμου. Δεν είμαι ο πιο σημαντικός εγώ. Και πρέπει να ξέρει κάποιος τα όριά του, να αφήνει χώρο στις νεότερες γενιές που έρχονται που, επίσης, έχουν να προσφέρουν πράγματα και πιθανότατα να είναι πιο ικανοί. Έχω 25 χρόνια σε αυτήν την ιστορία, δεν κάνεις τέλος, παραμένεις εθελοντής αλλά καμιά φορά πρέπει να ξέρεις πότε να φεύγεις από το προσκήνιο και να δίνεις χώρο σε νέους ανθρώπους.
Επικρατεί η άποψη ότι ο καθένας μπορεί να φτιάξει μια ΜΚΟ…
Βεβαίως, ο καθένας δικαιούται να κάνει την προσπάθειά του, να ονειρεύεται, να φτιάξει το πράγμα που μπορεί. Και εμείς, όταν ξεκινήσαμε τίποτα δεν ήμασταν. Οι γιατροί του κόσμου ξεκίνησαν από ένα fax που ήρθε στο πανεπιστήμιο της Αθήνας. Και κανένας δεν πρέπει να κλείνει το δρόμο σε νέες προσπάθειες.
Υπάρχει μια δυσπιστία στην Ελληνική κοινωνία αλλά και στην πολιτεία για τον εθελοντισμό…
Η Ελληνική κοινωνία είναι έτσι και αλλιώς δύσπιστη σε οτιδήποτε. Αναρωτιέται, τι κάνει αυτούς τους ανθρώπους να βοηθάνε. Ο κόσμος είναι καχύποπτος, γιατί ακούει πολλές φορές μεγάλα ποσά χωρίς να σκέφτεται τι ακριβώς σημαίνουν αυτά τα ποσά και το μέγεθος του προβλήματος. Σε μια δύσκολη εποχή πιστεύει ότι υπάρχουν γύρω -γύρω απατεώνες. Τι οφείλουν οι οργανώσεις να κάνουν; Στους γιατρούς του κόσμου το έχουμε κάνει, γι αυτό δεν έχει ακουστεί τίποτα, ούτε ως φήμη. Είναι αυτό που λέω, ότι “η γυναίκα του Καίσαρα δεν αρκεί να είναι τίμια, πρέπει και να φαίνεται τίμια”. Ο κόσμος που δυσπιστεί ας μη το δει ως δικαιολογία για να απέχει. Μπορεί να ρωτήσει, μπορεί να μάθει, να ζητήσει πληροφορίες, να ελέγξει. Αυτός που δίνει ένα ευρώ στους γιατρούς του κόσμου μπορεί να ζητήσει να μάθει που πάει. Η πολιτεία δυσπιστεί απέναντι στον εθελοντισμό. Υπάρχει μια αντίληψη διαχρονική σε όλο το πολιτικό φάσμα, ότι τα φαινόμενα φτώχειας είναι κρατική υπόθεση. Θεωρεί ότι όποιος ανακατεύεται από μόνος του και δεν έχει άλλου είδους κίνητρα π.χ να πολιτευθεί, να μαζέψει ψήφους, να μαζέψει λεφτά είναι ένα περίεργο πράγμα. Υπάρχει μια καχυποψία γενικότερη της πολιτείας σε οτιδήποτε προέρχεται από τους πολίτες. Είναι οι πολίτες και οι θεσμοί που συντηρούν τις οργανώσεις. Η πολιτεία συνήθως δυσκολεύει τα πράγματα, γιατί πάντοτε ακολουθεί στα γεγονότα.
Σε μια συγκέντρωση κάνατε λόγο για τη διαφάνεια που πρέπει να υπάρχει στις ΜΚΟ, για το “πόθεν έσχες’”, για το πού διατίθεται το τελευταίο ευρώ…
Έχει μια υποχρέωση κατ’αρχήν η πολιτεία και όλοι οι θεσμικοί φορείς που δίνουν χρήματα να ζητήσει όσους ελέγχους θέλει και να ονομάσει αυτούς που είναι προβληματικοί. Αλλιώς, μπαίνουμε σε ένα στερεότυπο γενικευμένο, το οποίο λέει ότι οι ΜΚΟ είναι απατεώνες κατά αντίστοιχο τρόπο που όλοι οι πολιτικοί είναι κλέφτες, οι δημοσιογράφοι ρουφιάνοι και πάει λέγοντας. Τα στερεότυπα και οι γενικεύσεις δεν βοηθούν τη διαφάνεια. Εγώ έχω προτείνει συγκεκριμένα πράγματα τα οποία εφαρμόζουμε εδώ. Δεν θα λυθεί η δυσπιστία. Η δυσπιστία πάντα θα υπάρχει και καμιά φορά είναι χρήσιμη, σε βοηθάει να είσαι πιο αποτελεσματικός. Αρκεί να μην είναι μια καλή δικαιολογία για να απέχει κανένας, δεν βοηθώ γιατί δεν ξέρω τι γίνεται. Κατά τα άλλα ο κόσμος ρωτάει, παίρνει απαντήσεις. Σε μια εποχή τόσης μεγάλης δημοσιότητας που η πληροφορία διαχέεται τόσο γρήγορα στο διαδίκτυο είναι λίγο δύσκολο ο καθένας να κρυφτεί για πολύ. Δεν θα μιλάγαμε τώρα, αν για 25 χρόνια ήμουν απατεώνας.
Ποιες είναι οι πηγές χρηματοδότησης;
Κατά κύριο λόγο είναι οι θεσμικοί φορείς, όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση, τα ευρωπαϊκά προγράμματα, οι μεγάλες χορηγίες από μεγάλες ιδιωτικές εταιρίες, με τις οποίες γίνονται συγκεκριμένα προγράμματα. Είναι πολλά, αν τα έλεγα όλα, θα αδικούσα κάποια που θα ξεχνούσα. Και βέβαια ο απλός κόσμος, ο οποίος δεν δίνει μόνο λεφτά αλλά και ορισμένα πράγματα. Αν κατεβείτε τώρα στο πολυιατρείο θα δείτε ότι το φαρμακείο είναι γεμάτο φάρμακα που δίνει ο κόσμος. Η δωρεά των φαρμάκων, η μικρή που μπορεί να κάνει κάθε οικογένεια, έχει και αυτή την αξία της. Επομένως, η χρηματοδότηση είναι πολυποίκιλη. Eμείς δεν αρνούμαστε χρηματοδοτήσεις, εφόσον όμως είναι πολύ ξεκάθαρο ότι αυτό δεν συνοδεύεται από άλλου είδους δεσμεύσεις, τις οποίες δεν είχαμε ποτέ, ούτε θα έχουμε.
Το προσφυγικό είναι ένα διαχρονικό πρόβλημα. Από το 2001 και μετά πήρε δραματικές διαστάσεις. Χιλιάδες άνθρωποι από το Αφγανιστάν, το Ιράκ και τώρα από τη Συρία πήραν τον δρόμο της προσφυγιάς. Στα Ελληνικά νησιά όπου παραμένουν ακόμη 10.000 και πλέον πρόσφυγες και μετανάστες η περίθαλψη είναι άθλια…
Οι πρόσφυγες είναι ένα σοβαρό πρόβλημα, το οποίο αναδεικνύει και την αδυναμία της πολιτείας, όχι ότι είναι ιδιαίτερα πάρα πολύ μεγάλο, αλλά μάλλον εμείς δεν ήμασταν έτοιμοι. Οι γιατροί του κόσμου, όχι τώρα, πολύ πριν, ήταν παρόντες, γιατί πάντα είχαμε διαρροές. Η λογική μας είναι πάρα πολύ απλή. Θέλουμε για οποιονδήποτε άνθρωπο σε ανάγκη να εξασφαλίζουμε τη βασική πρόσβαση στην υγεία. Αν λοιπόν φθάνουν εδώ κάποιοι άνθρωποι, οι οποίοι είναι καραβοτσακισμένοι, κυνηγημένοι, για να βρουν μια καλύτερη ζωή, γιατί ο μετανάστης δεν φεύγει για βόλτα, άσχετα από πού είναι, ποιοι είναι και σε τι Θεό πιστεύουν, οφείλουν να έχουν τη στοιχειώδη πρόσβαση. Επειδή λοιπόν πάντοτε οι ασθενείς δεν καταφέρνουν να φθάσουν στο γιατρό, πρέπει να πηγαίνει ο γιατρός στους ασθενείς.
Σύμφωνα με την Κομισιόν από τις αρχές του 2015 διοχετεύθηκε στην Ελλάδα βοήθεια ύψους 500 εκατομμυρίων ευρώ…
Η δική μου άποψη είναι η εξής: τα χρήματα που φθάνουν σε μια κοινωνία για να βοηθήσουν κάποιους ανθρώπους πρέπει να είναι και μια ευκαιρία να λειτουργούν πολλαπλασιαστικά για την κοινωνία. Δηλαδή τι σημαίνει αυτό; Πρόσβαση στις τοπικές αγορές, ενίσχυση της τοπικής παραγωγής. Είναι άνθρωποι που θα δουλέψουν, άρα πρέπει να μπορούμε να τα αξιοποιούμε, ώστε να μπορούν να μετατρέψουν σε ένα βαθμό την υπαρκτή κρίση σε ευκαιρία. Τώρα, το πώς έγινε και τι δεν έγινε θα το αποτιμήσει κανένας, όταν δει την κρίση από απόσταση. Είμαστε στη μέση της ιστορίας.
Μπορεί η Ευρώπη ως πολιτική οντότητα να αντιμετωπίσει το προσφυγικό ζήτημα;
Αν δεν μπορεί η Ευρώπη, που είναι μια από τις εξελιγμένες και πλούσιες ηπείρους του κόσμου, να αντιμετωπίσει κάποιες εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους, που σε ένα βαθμό η Ευρώπη έχει ευθύνη, και δεν μπορεί να εξασφαλίσει στην πράξη αυτά που διακηρύττει, τότε, κάτι στραβό τυχαίνει. Υπάρχει μια πολλή μεγάλη απόσταση ανάμεσα στα μεγάλα λόγια και στην πραγματικότητα. Η Ευρώπη έχει ένα φοβικό πολιτικό λόγο, εδώ και καιρό, και το πληρώνει εκ των έσω με όλα αυτά τα ρεύματα μισαλλοδοξίας που αναπτύσσονται και μας ξαναγυρίζουν στο μεσοπόλεμο.
Ο κ. Μουζάλας ευελπιστεί ότι το προσφυγικό πρόβλημα θα έχει λυθεί τα επόμενα δυο-τρία χρόνια..
Καλό είναι να ελπίζει. Υπάρχει όμως στην ιστορία ένα διαρκές και συνεχόμενο μεταναστευτικό ρεύμα από την ανατολή προς τη δύση. Πιθανότατα να ξαναπάρει μορφές που είναι διαχειρίσιμες. Μπορεί να μην ξαναζήσουμε την κρίση που ζήσαμε πέρυσι το καλοκαίρι. Δεν θα σταματήσει η ιστορία, ούτε θα σταματήσουν άνθρωποι να μετακινούνται αναζητώντας μια καλύτερη τύχη, μια καλύτερη ζωή.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα μπορεί να επιστρέφει πρόσφυγες στην Ελλάδα από τις 15 Μαρτίου του 2017, βάσει του κανονισμού του Δουβλίνου…
Είναι το επακόλουθο της υποκρισίας, το οποίο συζητήσαμε, στο οποίο δεν υπολογίζουν ζωές ανθρώπων, που, εν τοιαύτη περιπτώσει, μερικοί από αυτούς κάνουν τον γύρο του κόσμου για να φθάσουν. Τι θέλουνε στη πραγματικότητα αυτοί οι απελπισμένοι άνθρωποι; Να ζήσουν με μια στοιχειώδη αξιοπρέπεια την οικογένειά τους. Η Ευρώπη φοβάται τον ίδιο της τον εαυτό. Κανένας δεν φεύγει μετανάστης αν δεν έχει πρόβλημα. Θυμίζει λίγο ένα παιχνίδι που παίζαμε παιδιά, το φιδάκι που έπαιζες και κατρακύλαγες και ξαναπήγαινες στην αρχή. Καλό είναι να παίζει κανείς με πιόνια όταν είναι παιδί, αλλά να παίζει κανείς με τις ζωές των ανθρώπων; Είναι μια λογιστική πράξη που κανένας δεν υπολογίζει τι γίνεται αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα. Με το να γυρίσουμε ανθρώπους πίσω δείχνει ότι η Ελλάδα είναι έξω και από τους όποιους σχεδιασμούς. Είναι άδικο πάνω από όλα για αυτούς τους ανθρώπους.
Τα επεισόδια στους προσφυγικούς καταυλισμούς και η έξαρση της εγκληματικότητας που αποδίδεται συχνά στους μετανάστες έχουν δημιουργήσει στους Έλληνες μια ξενοφοβία…
Το πρόβλημα είναι υπαρκτό, και πρέπει να αντιμετωπίσει κανείς μια αντίληψη που επιδεινώνεται από ανθρώπους που κάνουν μισαλλόδοξα κινήματα, που βρίσκουν αφορμή τα προβλήματα. Σε όλη την Ευρώπη υπάρχουν μισαλλόδοξα κινήματα, ακόμα και σε χώρες που δεν έχουν μετανάστες και πρόσφυγες. Υπάρχουν περιοχές στην Ελλάδα που δεν έχουν δει ούτε ζωγραφιστό πρόσφυγα. Άρα καμιά φορά είναι η αφορμή. Υπάρχουν προβλήματα; Βεβαίως υπάρχουν. Η ένταση και η βία στους καταυλισμούς έχει να κάνει με τις συνθήκες διαβίωσης, όπου, ιδίως στα νησιά, είναι απαράδεκτη. Ζουν για μήνες αποκλεισμένοι. Και εμείς εδώ, αν μας κλείσουν πέντε ανθρώπους σε ένα δωμάτιο στο τέλος θα τσακωθούμε. Σας θυμίζω πέρασαν 1.000.000 άνθρωποι πέρυσι το καλοκαίρι, δεν έγινε τίποτα. Τώρα, αν, ανάμεσα σε αυτούς που μείνανε, υπάρχουν άνθρωποι που είναι παραβατικοί, υπάρχουν άνθρωποι που είναι ανόητοι, ναι μπορεί να υπάρχουν, όπως σε κάθε πληθυσμό. Από εκεί μέχρι να φθάνουμε να αποδίδουμε διάφορα πράγματα στους πρόσφυγες και μετανάστες, επειδή απλά είναι πρόσφυγες και μετανάστες, έχει μια μεγάλη απόσταση. Εγώ έλεγα από την αρχή, ότι οι άνθρωποι, άσχετα από που προέρχονται, πρέπει να κρίνονται με τον ίδιο τρόπο. Αν κάποιος είναι παραβατικός πρέπει να τιμωρείται για την συγκεκριμένη παράβαση, όχι γενικά και αόριστα να στολίζουμε ανθρώπους.
Το 2014 ήσασταν υποψήφιος Ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ. Θα ασχοληθείτε στο μέλλον με την πολιτική;
Υπάρχουν δύο διακριτοί ρόλοι. Υπάρχει ένας ρόλος που αφορά τους Γιατρούς Του Κόσμου που ουδέποτε εξαργύρωσα με τίποτα, ούτε στο δημόσιο ή οπουδήποτε αλλού. Υπάρχει και η άποψη που έχω σαν πολίτης, που φροντίζω να είναι διακριτή. Το 2014 πίστευα ότι θα μπορούσα να εκφράσω πολιτικά στην Ευρωβουλή ανθρώπους που συναντούσα. Ήταν μια επιλογή του πολίτη Κανάκη, την οποία φρόντισα ούτε να κλειδώσει, ούτε να δημιουργήσει πρόβλημα στους Γιατρούς Του Κόσμου, γι’ αυτό και κανένας δεν είπε τίποτα. Γενικά δεν έχω ασχοληθεί με την πολιτική. Κατά καιρούς μπορεί να θεωρώ ότι έχω δικαίωμα σε μια συγκυρία να εκφράζω μια άποψη, αλλά με την έννοια του πολιτικού δεν έχω υπάρξει ουδέποτε. Σε όλα αυτά τα χρόνια δεν έχω διοριστεί κάπου, ούτε έχω υπάρξει γραμματέας, σύμβουλος ή οτιδήποτε άλλο και δεν έχω κανένα λόγο τώρα στα πενήντα μου να αλλάξω. Αυτό που κάνω στους Γιατρούς του Κόσμου πολιτική είναι και μάλιστα πολύ υψηλού επιπέδου. Αν κάποια στιγμή αποφάσιζα να ασχοληθώ, θα είχε κλείσει ο κύκλος μου στους Γιατρούς Του Κόσμου. Στους Γιατρούς Του Κόσμου είμαστε πέρα από αυτή την ιστορία, γιατί είμαστε άνθρωποι με διαφορετικές ιδέες και πολιτικές απόψεις. Νομίζω όμως εδώ είμαι πολύ πιο χρήσιμος.
Η παρουσία σας στο δείπνο με τον πρόεδρο των ΗΠΑ δημιούργησε πολλά αρνητικά σχόλια. Δεν ήταν λίγοι αυτοί που είπαν ότι καθίσατε στο ίδιο τραπέζι με αυτούς που κάνουν τους πολέμους στις χώρες που εσείς οι Γιατροί Του Κόσμου τρέχατε σε βοήθεια….
Άκουσα τα ίδια όταν συναντήθηκα με τον γενικό γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών. Κάποιοι μπερδεύουν το εξής. Είναι πολύ εύκολο από έξω να κάνεις σχόλια. Εγώ εκπροσωπώ μία οργάνωση. Μια διεθνή οργάνωση η οποία χρειάζεται πόρους, γνωριμίες, χορηγίες και αναγνώριση. Όχι για να της πούνε μπράβο αλλά, αυξάνοντας τους πόρους, να μπορεί να είναι χρήσιμη σε πάρα πολλούς ανθρώπους. Η παρουσία μου δεν έχει να κάνει με το τι πιστεύω, τις απόψεις μου τις κρατάω για τον εαυτό μου. Έχει να κάνει με την αναγνώριση των γιατρών του κόσμου, έχουν ένα θεσμικό ρόλο στην κοινωνία. Δεν κάλεσαν τον Νικήτα Κανάκη, κάλεσαν τον πρόεδρο από τους Γιατρούς Του Κόσμου και είναι πολύ διαφορετικό. Εκεί δεν πήγε ο Νικήτας πήγε ο πρόεδρος των γιατρών του κόσμου. Εδώ κολλάει αυτό που είπα ότι ο Νικήτας υπηρετεί τους γιατρούς του κόσμου και όχι το ανάποδο. Όσο λοιπόν θα είμαι στη θέση του προέδρου για όσο καιρό ακόμα θα με εκλέξουν, τα μέλη θα αποφασίσουν, εγώ πρέπει να αφήσω στην άκρη και τις απόψεις μου και το τι πιστεύω και να κάνω αυτό που πρέπει. Νομίζω ότι αυτό είναι μια εύκολη κριτική που γίνεται από το διαδίκτυο και κυρίως από τους ανθρώπους που δεν με ξέρουν. Θα επέλεγα να κάνω άλλα πράγματα ,θα προτιμούσα να είμαι σε μια αποστολή στο Χαλέπι από μια κοσμική συγκέντρωση. Πέρυσι βοηθήσαμε 200.000 ανθρώπους επειδή βρήκαμε τους πόρους. Όπου χρειάζεται λοιπόν να μιλήσουμε, θα μιλήσουμε.
Αν σας ζητούσα να κάνετε μια ευχή…
Το 2017 να είναι λιγότερο χρήσιμοι οι Γιατροί Του Κόσμου, δηλαδή, αν ξαναμιλήσουμε, να έχω να σας πω λιγότερα και να έχουμε λιγότερα προγράμματα. Η επιτυχία των Γιατρών Του Κόσμου συνεπάγεται την έλλειψη της κρατικής μέριμνας. Εκείνο που θέλουμε είναι να έρθει ένα πρωί που θα το κλείσουμε, να πούμε ότι δε χρειαζόμαστε και τότε θα πάμε στο σπίτι μας.