Κατά το τελευταίο δίμηνο (Μάιος και Ιούνιος 2015) στις συζητήσεις μου με τον Jürgen Habermas το «ελληνικό ζήτημα» κατέχει κεντρική θέση. Ο ίδιος ο Habermas ενδιαφέρεται για την Ελλάδα με το ίδιο πολιτικό πάθος με το οποίο ενδιαφέρεται για την Ευρώπη. Προχθές την Τετάρτη (1η Ιουλίου 2015) συζητήσαμε για τη διενέργεια του δημοψηφίσματος στην ελληνική πολιτική κοινωνία.
Οι απόψεις του συνοψίζονται στα εξής δύο σημεία: πρώτον, το συγκεκριμένο δημοψήφισμα ως διαδικασία της άμεσης δημοκρατίας έχει δομικά προβλήματα. Επειδή όμως βρισκόμαστε λίγες ώρες πριν από τη διεξαγωγή του η συζήτηση για το διαδικαστικό πρόβλημα θεωρείται δευτερεύουσα. Δεύτερον, το ουσιαστικό ζήτημα αναφέρεται στο επίδικο αντικείμενο του δημοψηφίσματος. Με άλλα λόγια: ποιό είναι το ερώτημα στο οποίο καλείται να απαντήσει ο έλληνας πολίτης στο δημοψήφισμα; Το ερώτημα που έθεσα στον Habermas διατυπώθηκε ως εξής: οι ψηφοφόροι διαμορφώνουν γνώμη για συνεχισθούν ή όχι οι διαπραγματεύσεις ανάμεσα στην ελληνική κυβέρνηση και τους θεσμούς ή για να παραμείνει ή όχι η Ελλάδα ως κρατική οντότητα στην Ευρωζώνη; Και η απάντηση του χωρίς περιστροφές ήταν η ακόλουθη: το «ναι» ερμηνεύεται ως παραμονή της Ελλάδας στην Ευρωζώνη και το «όχι» ως έξοδος της Ελλάδας από την ευρωζώνη.