Σε μία εκτενή έκδοση 425 σελίδων για τα πεπραγμένα του, με τίτλο «Περιφρουρώντας το ευρώ – Η ιστορία του ευρώ από μέσα», ο ESM περιγράφει την ελληνική κρίση όπως την βίωσαν στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας. Ανάμεσα σε πολλά ενδιαφέροντα, ο Τόμας Βίζερ θυμάται ότι «το ελληνικό δράμα ήταν η τέλεια καταιγίδα», ενώ ο Ζαν Κλοντ Γιουνκέρ αναφέρει πως «Η Ε.Ε. είχε ένα σχέδιο Grexit λεπτομερώς προετοιμασμένο». Η Ελλάδα έχει πρωταγωνιστικό ρόλο στα κεφάλαια 3, 19, 22, 37 και 38, με τα τελευταία να αφορούν την περίοδο Τσίπρα.
Η επιβράδυνση του 2ου εξαμήνου του 2014
Περί τα μέσα του 2014, η Ελλάδα σύμφωνα με τον ESM φαινόταν να έχει την ευκαιρία να ολοκληρώσει το πρόγραμμά της. «Σε κάποιο σημείο έμοιαζε ότι θα μπορούσαν να βγουν, θα μπορούσαν να λάβουν μία πιστωτική γραμμή και η ανάπτυξη είχε επιστρέψει» δηλώνει χαρακτηριστικά ο επικεφαλής οικονομολόγος του μηχανισμού, Ρολφ Στράουχ. Ωστόσο τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν έτσι. «Η μεταρρυθμιστική δυναμική επιβραδύνθηκε το δεύτερο εξάμηνο του έτους, καθώς η Ελλάδα βρισκόταν υπό το βάρος πολιτικής αναταραχής και έξι ετών ύφεσης» αναφέρεται.
Το μεγαλύτερο λάθος έγινε το 2014. Αυτό επισημαίνει ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας, Γιάννης Στουρνάρας. «Ήταν μεγάλο λάθος το γεγονός ότι δεν έκλεισε η αξιολόγηση, εξαιτίας ενός δημοσιονομικού κενού λίγων εκατομμυρίων ευρώ» σχολιάζει.
«Τον τελευταίο μήνα που ήταν στην εξουσία, ο Σαμαράς δεν μπορούσε πια να προωθεί το είδος των ουσιαστικών μεταρρυθμίσεων που ζητούσαμε. Αυτό ήταν το αδιέξοδο» σημειώνει ο επικεφαλής οικονομολόγος του ESM.
Το τρίτο πρόγραμμα της Ελλάδας
Ο Γιάννης Στουρνάρας, ο οποίος ανέλαβε τη διοίκηση της Τράπεζας της Ελλάδας τον Ιούνιο του 2014, σημειώνει ότι ο Βαρουφάκης απάντησε στις αυξανόμενες εντάσεις στους κόλπους του Eurogroup, επικαλούμενος ένα Σχέδιο Β, αντί να στραφεί σε πιο πραγματιστικές λύσεις. Οι συζητήσεις για χρήματα από τη Ρωσία, παράλληλα νομίσματα ή ακόμη και να πάρει η κυβέρνηση τον έλεγχο της κεντρικής τράπεζας επισκίασαν τις διαπραγματεύσεις, φθείροντας την εμπιστοσύνη της κοινής γνώμης και αναστατώνοντας ακόμη περισσότερο τις αγορές.
Όπως θυμίζει ο κ. Στουρνάρας κατά τους έξι μήνες της θητείας του Γιάνη Βαρουφάκη έκαναν φτερά καταθέσεις 45 δισ. ευρώ από τις τράπεζες. «Αυτό τα λέει όλα» σημειώνει ο κεντρικός τραπεζίτης. «Αυτό οδήγησε στην επιβολή των capital controls με την προκήρυξη του δημοψηφίσματος» προσθέτει.
Οι ελληνικές τράπεζες έκλεισαν και χρειάζονταν μετρητά όταν η κυβέρνηση ζήτησε επιτέλους ένα τρίτο πρόγραμμα. Στις 10 Ιουλίου 2015, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η ΕΚΤ ανταποκρίθηκαν ευνοϊκά στο ελληνικό αίτημα για δάνειο, προειδοποιώντας ότι «μια ανεξέλεγκτη κατάρρευση του ελληνικού τραπεζικού συστήματος και της Ελλάδας ως κρατικού δανειολήπτη θα δημιουργούσε σημαντικές αμφιβολίες για την ακεραιότητα της ζώνης του ευρώ στο σύνολό της “.
Την ίδια ημέρα, διέρρευσε μια πρόταση από τη Γερμανία που πρότεινε ότι η Ελλάδα θα έπρεπε να εγκαταλείψει το ευρώ εάν δεν συμφωνούσε με αυστηρότερες μεταρρυθμίσεις. Ο Πρόεδρος Γιουνκέρ είπε νωρίτερα ότι η ΕΕ είχε ένα σχέδιο Grexit «προετοιμασμένο λεπτομερώς», αλλά συνέχισε να υποστηρίζει τη θέση της Ελλάδας μέσα στη νομισματική ένωση.
Την Κυριακή 12 Ιουλίου, οι ευρωπαίοι ηγέτες συγκεντρώθηκαν για άλλη Σύνοδο Κορυφής που αποδείχθηκε καθοριστική για την παραμονή της Ελλάδας στο ευρώ. Οι συνομιλίες ανανεώνονται επί ώρες. Ο Τσίπρας συναντήθηκε τουλάχιστον τέσσερις φορές με τον Τουσκ της ΕΕ, τους ηγέτες της Ολλανδίας και της Γαλλίας, αλλά και την Μέρκελ. Γύρω στις 6.00, η Μέρκελ, ο Ολάντ και ο Τσίπρας ήταν έτοιμοι να ρίξουν την πετσέτα, αλλά ο Τουσκ αρνήθηκε να τους αφήσει να βγουν από την αίθουσα. «Συγγνώμη, αλλά δεν υπάρχει κανένας τρόπος να φύγετε από αυτό το δωμάτιο», δήλωσε ο πρώην πρωθυπουργός της Πολωνίας.
Μετά από έντονες διαπραγματεύσεις, τα κράτη μέλη αποφάσισαν τη Δευτέρα το πρωί να προχωρήσουν σε ένα τρίτο πρόγραμμα διάσωσης, υπό την προϋπόθεση ότι η Ελλάδα θα συναντήσει πλήθος σκληρών συνθηκών. Για να δοθεί χρόνος για την εκπλήρωση αυτών των κριτηρίων, η ΕΕ προετοίμασε επίσης ένα δάνειο- γέφυρα που θα έδινε την Ελλάδα μέχρι να μπορέσει να ξεκινήσει το πλήρες πρόγραμμα της. Ο συνδυασμός του δανείου γέφυρας και της επόμενης διάσωσης θα εμπόδιζε τη Grexit, μόλις θα μπορούσαν να τεθούν σε εφαρμογή τα μέτρα.