Μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη μια από τις πιο κρίσιμες –αν και παραγνωρισμένη– πλευρές του πολέμου: οι καθημερινές μονομαχίες Ουκρανών και Ρώσων ειδικών της πληροφορικής, που επιστρατεύονται ολοένα και πιο κοντά στην πρώτη γραμμή του μετώπου με αποστολή την κυριαρχία στον κυβερνοχώρο, τον εντοπισμό εχθρικών στόχων και την έγκαιρη ανίχνευση των κινήσεων του αντίπαλου στρατοπέδου.
«Διαθέτουμε ανθρώπους που εμπλέκονται άμεσα στις μάχες», δηλώνει στο βρετανικό τηλεοπτικό δίκτυο BBC ο Ιλια Βίτιουκ, επικεφαλής της διοίκησης κυβερνοχώρου στην Ουκρανική Υπηρεσία Πληροφοριών (SBU). Οι άνδρες του συνδυάζουν ικανότητες χάκερ και καταδρομέων και κάνουν χρήση των πιο εξελιγμένων τεχνολογικών εργαλείων, συμπεριλαμβανομένης της τεχνητής νοημοσύνης, για να αναλύσουν τις πληροφορίες για τα εχθρικά στρατεύματα που συλλέγουν τα drones, οι δορυφόροι και οι ανθρώπινοι πόροι των μυστικών υπηρεσιών.
«Εντοπίζουμε τι είδους όπλα ετοιμάζεται να χρησιμοποιήσει ο εχθρός και προς ποια κατεύθυνση», αναφέρει ο Βίτιουκ. Φυσικά οι Ρώσοι, που έχουν μεγάλη παράδοση στον κυβερνοπόλεμο και διαθέτουν ικανότατους χάκερ, δεν μένουν πίσω. Ενας από τους βασικούς στόχους των Ουκρανών είναι να εντοπίζουν τις κάμερες παρακολούθησης που έχουν εγκαταστήσει κρυφά οι Ρώσοι γύρω από το πεδίο της μάχης και να τις εξουδετερώνουν με επιθέσεις drones-καμικάζι.
Αυτό το παιχνίδι της γάτας με το ποντίκι ξεκίνησε πολύ νωρίτερα από τη ρωσική εισβολή. Η Ουκρανία δέχθηκε το πρώτο ισχυρό σοκ το 2015, όταν οι Ρώσοι εξαπέλυσαν την κυβερνοεπίθεση με κωδική ονομασία BlackEnergy, μια τεραστίων διαστάσεων εκστρατεία χάκερ εναντίον του ενεργειακού δικτύου της. Ακολούθησε παρόμοια επίθεση στο ουκρανικό σιδηροδρομικό δίκτυο, για να έρθει, το 2017, η υπόθεση του διαβόητου ρωσικού ιού NotPetya, που διέφυγε από την ουκρανική επικράτεια και ανάγκασε ένα σωρό επιχειρήσεις σε όλο τον κόσμο να ξοδέψουν δισεκατομμύρια δολάρια για την εξουδετέρωσή του.
Οταν ξεκίνησε η ρωσική εισβολή, τον Φεβρουάριο του 2022, πολλοί ειδικοί στη Δύση προέβλεπαν ένα αστραπιαίο κυβερνοπλήγμα, που θα οδηγούσε σε κατάρρευση τα δίκτυα των ουκρανικών υποδομών. Στο αρχηγείο της SBU φοβούνταν το ενδεχόμενο να μπουν στο Κίεβο οι Ρώσοι και να πάρουν στα χέρια τους τον έλεγχο νευραλγικών δικτύων. Σε συνέντευξή του στη δημόσια ραδιοφωνία των ΗΠΑ (NPR), ο Βίτιουκ θυμάται ότι εκείνες τις γεμάτες αγωνία ημέρες, αυτός και οι συνεργάτες του έπαιρναν με τα χέρια τους σέρβερ της SBU και τους μετέφεραν σε ασφαλέστερα σημεία, εκτός Κιέβου.
Οπως συνέβη όμως και στο πεδίο της μάχης, οι Ουκρανοί υπέστησαν μεν ζημιές, αλλά έμειναν όρθιοι και στον κυβερνοπόλεμο. Σε αυτό συνέβαλε αποφασιστικά η αμερικανική βοήθεια. Από τον Δεκέμβριο του 2021, η κυβέρνηση Μπάιντεν, που είχε εκτιμήσει σωστά ότι ο Πούτιν δεν μπλόφαρε και θα προχωρούσε σε εισβολή, είχε στείλει στο Κίεβο ομάδα ειδικών από τη διοίκηση κυβερνοπολέμου, μια από τις 11 ενοποιημένες διοικήσεις των αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων.
Στο πρώτο διάστημα του πολέμου, οι Ουκρανοί χάκερ –ορισμένοι από τους οποίους είναι πρώην κατάδικοι για κυβερνοεγκλήματα, που έσπευσαν να καταταγούν εθελοντικά στον στρατό– απογείωναν τα drones τους σε απόσταση της τάξεως των 10 χιλιομέτρων από το μέτωπο. Σήμερα, όμως, αναγκάζονται να πλησιάσουν πιο κοντά για να αποφύγουν την ηλεκτρονική συσκότιση των Ρώσων, κάτι που ανεβάζει το ρίσκο. Συχνά, συνεργάζονται στενά με ελεύθερους σκοπευτές. Ο Αντον, ένας από τους εκπαιδευτές τους, λέει χαρακτηριστικά: «Το πρώτο πράγμα που τους μαθαίνω δεν είναι πώς να πετάνε τα drones, αλλά πώς να περνούν απαρατήρητοι από τον εχθρό, ώστε να επιβιώσουν».