Όταν ο γαμπρός του Προέδρου Ταγίπ Ερντογάν παραιτήθηκε ξαφνικά από τη θέση του υπουργού Οικονομικών στα τέλη του 2020, τέσσερα στελέχη στα κορυφαία δημοσιογραφικά γραφεία της Τουρκίας είπαν ότι έλαβαν μια σαφή οδηγία από τους διευθυντές τους: μην το αναφέρετε μέχρι να το πει η κυβέρνηση.
Η παραίτηση του Μπεράτ Αλμπαϊράκ, την οποία ανακοίνωσε ο ίδιος με ανάρτηση στο Instagram το απόγευμα της Κυριακής, αναφέρθηκε από διεθνή και ανεξάρτητα τουρκικά ειδησεογραφικά μέσα. Η λίρα εκτινάχθηκε στα ύψη με τις ελπίδες για μια νέα κατεύθυνση στην «υπό πολιορκία οικονομία».
Όμως, για περισσότερες από 24 ώρες, οι φιλοκυβερνητικοί τηλεοπτικοί σταθμοί και οι εφημερίδες που κυριαρχούν στο τοπίο των μέσων ενημέρωσης της χώρας παρέμειναν ουσιαστικά σιωπηλοί για το πιο δραματικό ρήγμα στον στενό κύκλο του Ερντογάν στις σχεδόν δύο δεκαετίες στην εξουσία του.
Το επεισόδιο δείχνει πώς τα τουρκικά κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης που χαρακτηρίζονταν κάποτε απο μία ζωντανή σύγκρουση ιδεών, έχουν γίνει μια «σφιχτή αλυσίδα εγκεκριμένων από την κυβέρνηση τίτλων, πρωτοσέλιδων και θεμάτων τηλεοπτικών συζητήσεων.
Συνεντεύξεις με δεκάδες πηγές στα μέσα ενημέρωσης, κυβερνητικούς αξιωματούχους και ρυθμιστικές αρχές απεικονίζουν μια βιομηχανία που έχει υποχωρήσει όπως κι άλλοι πρώην ανεξάρτητοι θεσμοί που ο Ερντογάν έχει λυγίσει με τη θέλησή του, συμπεριλαμβανομένων, όπως λένε οι επικριτές του, του δικαστικού σώματος, του στρατού, της κεντρικής τράπεζας και μεγάλων τμημάτων του εκπαιδευτικού συστήματος. Η κυβερνητική πίεση και η αυτολογοκρισία των μέσων ενημέρωσης μοιράζονται την ευθύνη, σύμφωνα με τους ανθρώπους με τους οποίους συνομίλησε το Reuters.
Η πανίσχυρη Διεύθυνση Επικοινωνιών
Οι οδηγίες προς τα δημοσιογραφικά γραφεία προέρχονται συχνά από αξιωματούχους της Διεύθυνσης Επικοινωνιών της κυβέρνησης, η οποία χειρίζεται τις σχέσεις με τα μέσα ενημέρωσης, είπαν στο Reuters περισσότεροι από δώδεκα γνώστες του κλάδου. Η διεύθυνση είναι δημιουργία του Ερντογάν, απασχολεί περίπου 1.500 άτομα και εδρεύει σε ένα τετράγωνο πύργου στην Άγκυρα. Επικεφαλής του είναι ένας πρώην ακαδημαϊκός, Φαχρετίν Αλτούν.
Οι αξιωματούχοι του Aλτούν εκδίδουν τις οδηγίες τους σε τηλεφωνικές κλήσεις ή μηνύματα Whatsapp που μερικές φορές απευθύνονται στους υπεύθυνους των δημοσιογραφικών ειδήσεων με την προσφώνηση «αδελφέ», σύμφωνα με πληροφοριοδότες αλλά και με βάση μηνύματα που περιήλθαν στην κατοχή του ίδιου του Reuters.
Όταν το Reuters επικοινώνησε με τη Διεύθυνση, ανώτερος κυβερνητικός αξιωματούχος είπε ότι «δεν είναι αλήθεια» ότι ο Aλτούν καθορίζει την ατζέντα των ειδήσεων. «Ενημερώνει περιστασιακά τους συντάκτες και τους δημοσιογράφους ως μέρος της δουλειάς του. Ωστόσο, αυτά τα καθήκοντα δεν εκτελέστηκαν ποτέ με τρόπο που θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι παραβιάζει την ανεξαρτησία των ειδησεογραφικών οργανισμών ή παραβιάζει την ελευθερία του Τύπου».
Ο αξιωματούχος αρνήθηκε να σχολιάσει εάν η Διεύθυνση έδωσε εντολή στα ΜΜΕ να σταματήσουν να αναφέρουν την παραίτηση του Αλμπαϊράκ. Ο Αλμπαϊράκ δεν απάντησε στο αίτημα του Reuters για σχόλιο σχετικά με την κάλυψη των μέσων ενημέρωσης.
Τα εργαλεία προπαγάνδας του Ερντογάν
Οι υποστηρικτές του Ερντογάν έχουν κι άλλα εργαλεία για να διαμορφώσουν την κάλυψη των ειδήσεων. Οι μεγαλύτερες επωνυμίες μέσων ενημέρωσης ελέγχονται από εταιρείες και ανθρώπους κοντά στον Ερντογάν και το κυβερνών Κόμμα του AKP του μετά από μια σειρά εξαγορών που ξεκινούν το 2008.
Τα έσοδα από τις κρατικές διαφημίσεις διοχετεύονται σε μεγάλο βαθμό σε φιλοκυβερνητικές εκδόσεις, σύμφωνα με μια έρευνα του Reuters. Αντίθετα, οι ρυθμιστικές αρχές που έχουν διοριστεί από την κυβέρνηση κατευθύνουν κυρώσεις για παραβίαση του κώδικα των μέσων ενημέρωσης της Τουρκίας σχεδόν αποκλειστικά σε ανεξάρτητους ή αντιπολιτευόμενους παρόχους ειδήσεων. Η κριτική του προέδρου και ο ισχυρισμός για κρατική διαφθορά συνιστούν «φάουλ» για τις ρυθμιστικές αρχές.
«Τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης στην Τουρκία εξυπηρετούν περισσότερο τη λειτουργία της απόκρυψης της αλήθειας παρά την αναφορά των ειδήσεων», είπε ο Φαρούκ Μπιλντιρίτσι ένας δημοσιογράφος που εργάστηκε για 27 χρόνια, μέχρι το 2019, στη μεγαλύτερη εφημερίδα της χώρας, τη Hurriyet. Μετά την αλλαγή ιδιοκτησίας το 2018, η Hurriyet έγινε επίσης φιλοκυβερνητική.
Οι δημοσιογραφικές ανησυχίες έχουν αντικατασταθεί από τις προσπάθειες να τα πάμε καλά με το κυβερνών κόμμα και να πραγματοποιήσουμε τις επιθυμίες τους», είπε ο Μπιλντιρίτσι. «Το κόμμα δίνει οδηγίες για τον καθορισμό της ατζέντας…και οι αρχισυντάκτες, οι ανταποκριτές της Άγκυρας ή οι διευθυντές τηλεοπτικών προγραμμάτων είναι οι κύριες επαφές» με το κόμμα και με τη Διεύθυνση Επικοινωνιών.
Το Reuters έστειλε ερωτήσεις σχετικά με τις πιέσεις στα μέσα ενημέρωσης της Τουρκίας στο γραφείο του Ερντογάν και στις ρυθμιστικές αρχές για την τηλεόραση και τα έντυπα μέσα ενημέρωσης. Το γραφείο ωστόσο δεν απάντησε.
Σε μια αρχική δήλωση στο Reuters, το Ινστιτούτο Διαφήμισης Τύπου (BIK), θυγατρική της Διεύθυνσης που επιβλέπει τα έντυπα μέσα ενημέρωσης και τους ιστότοπούς τους, απέρριψε την κριτική ότι έχει γίνει εργαλείο λογοκρισίας που τιμωρεί τις αρνητικές ιστορίες για την κυβέρνηση. Είπε ότι «δεν ενδιαφέρεται» για τις «απόψεις ή την ιδεολογία» των εκδόσεων.
Στη συνέχεια, στις 10 Αυγούστου, η BIK ανακοίνωσε ότι ανέστειλε την έκδοση κυρώσεων για παραβιάσεις δεοντολογίας, αφού το Συνταγματικό Δικαστήριο της Τουρκίας επικύρωσε αρκετές καταγγελίες κατά της BIK από ανεξάρτητες εφημερίδες. Το Δικαστήριο έκρινε ότι η BIK «παραβίασε την ελευθερία της έκφρασης και την ελευθερία του Τύπου» και κάλεσε το κοινοβούλιο να τροποποιήσει τους σχετικούς νόμους. Η κυβέρνηση δεν σχολίασε την απόφαση. Η ρυθμιστική αρχή για τα ραδιοτηλεοπτικά μέσα, το Ανώτατο Συμβούλιο Ραδιοφωνίας και Τηλεόρασης (RTUK) απέρριψε προτάσεις ότι κάνει λογοκρισία ή ότι λαμβάνει οδηγίες από τον Ερντογάν.
Ο Ερντογάν χρειάζεται απεγνωσμένα τη στήριξη των Μέσων
Καθώς η Τουρκία οδεύει προς τις προεδρικές και κοινοβουλευτικές εκλογές, οι οποίες αναμένεται να γίνουν εντός του επόμενου έτους, ο Ερντογάν βρίσκεται πίσω σε πολλές δημοσκοπήσεις. Η ανορθόδοξη πολιτική του για μείωση των επιτοκίων πυροδότησε μια νομισματική κρίση και μια πληθωριστική σπείρα ακόμη και πριν από τον πόλεμο στην Ουκρανία που προκάλεσε άνοδο στις παγκόσμιες τιμές ενέργειας και τροφίμων.
Η λίρα έχει χάσει περισσότερο από το ένα τέταρτο της αξίας της φέτος και ο ετήσιος πληθωρισμός -πάνω από 80%- βαθαίνει τη φτώχεια μεταξύ των κύριων υποστηρικτών του Ερντογάν από την εργατική τάξη και τη χαμηλότερη μεσαία τάξη.
Πολιτικοί αναλυτές λένε ότι ο πρόεδρος θα χρειαστεί όση περισσότερη βοήθεια μπορεί να λάβει από τα μέσα ενημέρωσης, εάν θέλει να επεκτείνει τη θητεία του σε μια τρίτη δεκαετία, παραμένοντας στο τιμόνι της Τουρκίας, μέλους του ΝΑΤΟ και περιφερειακής στρατιωτικής δύναμης που βρίσκεται στο σταυροδρόμι της παγκόσμιας μετανάστευσης, του εμπορίου και της ιστορίας.
Τον Μάιο, η κυβέρνηση του Ερντογάν πρότεινε έναν νόμο που λέει ότι θα καταπολεμήσει την «παραπληροφόρηση» των μέσων ενημέρωσης χωρίς να ορίσει τι είναι, ένα βήμα που ορισμένοι υποστηρικτές της ελευθερίας του λόγου είπαν ότι θα διπλασιάσει την πολυετή καταστολή των επικριτικών ρεπορτάζ. Ένα άρθρο στο προτεινόμενο νομοσχέδιο λέει ότι όποιος διαδίδει ψευδείς πληροφορίες σχετικά με την ασφάλεια ή τη δημόσια τάξη μπορεί να αντιμετωπίσει ποινή φυλάκισης έως και τριών ετών. Το κοινοβούλιο θα συζητήσει το νομοσχέδιο όταν επιστρέψει από τις διακοπές τον Οκτώβριο.
Το «διευθυντήριο» της προπαγάνδας εντός κι εκτός συνόρων
Ο Aλτούν, ο άνθρωπος που διευθύνει τη μηχανή των μέσων ενημέρωσης, ήταν ελάχιστα γνωστός στη βιομηχανία των ειδήσεων το 2018 όταν ο Ερντογάν τον όρισε πρόεδρο της πρόσφατα ιδρυθείσας Διεύθυνσης Επικοινωνιών. Ο 45χρονος Αλτούν εργάστηκε στο παρελθόν σε πανεπιστήμια και στη συνέχεια σε φιλοκυβερνητικό think-tank.
Η Διεύθυνση, με ετήσιο προϋπολογισμό περίπου 680 εκατομμυρίων λιρών (38 εκατομμύρια δολάρια), ήταν επιφορτισμένη με τον συντονισμό της κυβερνητικής επικοινωνίας. Αναπτύχθηκε από την παλιά Διεύθυνση Μέσων Ενημέρωσης, Τύπου και Πληροφοριών, της οποίας ο κύριος ρόλος ήταν η έκδοση δελτίων τύπου. Αλλά οι ευθύνες της είναι πολύ ευρύτερες, συμπεριλαμβανομένης της αντιμετώπισης «συστημικών εκστρατειών παραπληροφόρησης» κατά της Τουρκίας μέσω μιας μονάδας που ίδρυσε η Διεύθυνση φέτος.
Ο φορέας απασχολεί παρατηρητές μέσων ενημέρωσης, μεταφραστές και προσωπικό νομικών και δημοσίων σχέσεων εντός και εκτός Τουρκίας. Διαθέτει 48 γραφεία σε 43 χώρες παγκοσμίως που παραδίδουν στα «κεντρικά» εβδομαδιαία ρεπορτάζ για τον τρόπο με τον οποίο απεικονίζεται η Τουρκία στα ξένα μέσα ενημέρωσης, σύμφωνα με πληροφορίες.
«Είναι μια τεράστια δομή, αλλά οι αποφάσεις λαμβάνονται στην κορυφή από τον Aλτούν και τους αναπληρωτές του», είπε γνώστης, μιλώντας χωρίς εξουσιοδότηση υπό τον όρο της ανωνυμίας. Όταν ανακοινώνονται σημαντικές ειδήσεις που θα μπορούσαν να προκαλέσουν προβλήματα για τον Ερντογάν ή την κυβέρνησή του – ειδικά γεγονότα που σχετίζονται με την οικονομία ή τον στρατό – ο Aλτούν επικοινωνεί τακτικά με τους εκδότες και τους ανώτερους ανταποκριτές για να καθορίσει ένα σχέδιο κάλυψης, είπε αυτό το άτομο.
Πώς η Άγκυρα αλλάζει την ατζέντα
Μετά την παραίτηση του Αλμπαϊράκ από την θέση του υπουργού Οικονομικών, επικαλούμενος λόγους υγείας, τέσσερις πηγές ανέφεραν ότι το μήνυμα του Αλτούν στα ΜΜΕ ήταν να παραμείνουν σιωπηλά έως ότου ο Ερντογάν αποδεχτεί την παραίτηση με μια δήλωση το επόμενο βράδυ. Μόνο τότε αναφέρθηκε η παραίτηση του Αλμπαϊράκ από τους μεγάλους τουρκικούς τηλεοπτικούς σταθμούς και εφημερίδες.
«Τριάντα τόσες ώρες περιμέναμε το πράσινο φως σχετικά με την κάλυψη», είπε ένας βετεράνος συντάκτης του κρατικού τηλεοπτικού σταθμού TRT. Το δίκτυο, όπως κι αρκετοί άλλοι ραδιοτηλεοπτικοί φορείς που αναφέρονται σε αυτό το άρθρο αγοράζουν βίντεο και άλλες υπηρεσίες ειδήσεων από την Thomson Reuters.
Ο Ερντογάν αντιμετώπισε άλλη μία κρίση τον Φεβρουάριο του 2020 που ώθησε τη Διεύθυνση να επικοινωνήσει με τους ηγέτες των δημοσιογραφικών υπηρεσιών: Μια αεροπορική επιδρομή στη βορειοδυτική Συρία, όπου ρωσικά αεροσκάφη δρούσαν εκείνη την εποχή, σκότωσε περισσότερους από 30 Τούρκους στρατιώτες. Ήταν η πιο θανατηφόρα επίθεση στις ένοπλες δυνάμεις της Τουρκίας εδώ και τρεις δεκαετίες.
Ωστόσο, το επόμενο πρωί, οι κύριοι τηλεοπτικοί σταθμοί είχαν μια διαφορετική ιστορία: μια διαμάχη με την Ευρωπαϊκή Ένωση για τους Σύρους μετανάστες. Η κάλυψη της επίθεσης περιορίστηκε σε επίσημες κυβερνητικές δηλώσεις. Τρία άτομα με γνώση του θέματος είπαν ότι οι υπεύθυνοι των δημοσιογραφικών υπηρεσιών έκαναν αυτό που ζήτησε η Διεύθυνση.
«Υπήρξε αίτημα να μην κοινοποιηθούν οι πληροφορίες», είπε στο Reuters μια άλλη πηγή, βετεράνος ρεπόρτερ. «Σε αυτή την περίπτωση δεν μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τίποτα άλλο εκτός από επίσημες δηλώσεις». Ανώτερος κυβερνητικός αξιωματούχος απέρριψε τους λογαριασμούς αυτών των πηγών.
Ερωτηθείς εάν η Διεύθυνση παρέχει συγκεκριμένες οδηγίες στα δημοσιογραφικά γραφεία, ο αξιωματούχος είπε ότι «δεν δίνει οδηγίες σε στελέχη των μέσων ενημέρωσης με κανέναν τρόπο». Ο αξιωματούχος εξήγησε ότι είναι «απόλυτα φυσικό, ωστόσο, να ενημερώνονται οι δημοσιογράφοι για το πλαίσιο ορισμένων δημόσιων δηλώσεων προκειμένου να αποφευχθεί η παραπλάνηση του κοινού. Τέτοιες ενημερώσεις παρέχονται μέσω διαφόρων καναλιών».
Συμφωνίες εξαγοράς και δυσπιστία
Μια σειρά εξαγορών για περισσότερο από μια δεκαετία έθεσε τους κύριους ομίλους των μέσων ενημέρωσης στα χέρια εταιρειών και ανθρώπων κοντά στον Ερντογάν και το AKP του. Η διαδικασία ξεκίνησε το 2008 όταν η Turkuvaz Media Group, η οποία υποστηρίζει την κυβέρνηση, αγόρασε την εφημερίδα Sabah και τον τηλεοπτικό σταθμό ATV, από τους πιο σθεναρούς υπερασπιστές πλέον της κυβέρνησης.
Ο έλεγχος του κράτους στα μέσα ενημέρωσης έγινε πιο σφιχτός μετά την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016, για την οποία ο Ερντογάν κατηγόρησε τους υποστηρικτές του εξόριστου κληρικού Φετουλάχ Γκιουλέν. Ο Γκιουλέν αρνείται οποιαδήποτε ανάμειξη. Χρησιμοποιώντας εξουσίες έκτακτης ανάγκης, η κυβέρνηση της Τουρκίας έκλεισε περίπου 150 μέσα ενημέρωσης, πολλά με φερόμενους δεσμούς με τον Γκιουλέν.
Η τελευταία σημαντική εξαγορά των μέσων ενημέρωσης έγινε το 2018, όταν ο μεγιστάνας των ειδήσεων Aιντίν Ντογκάν, ο οποίος ήταν αντίπαλος του Ερντογάν, πούλησε τη Hurriyet και άλλα μέσα ενημέρωσης στον φιλοκυβερνητικό όμιλο Demiroren, του οποίου η επιχείρηση καλύπτει την ενέργεια, την αγορά λαχείων και τα ακίνητα. Ο Ντογκάν είχε αντιμετωπίσει στο παρελθόν πιέσεις από την κυβέρνηση στην επιχείρησή του, συμπεριλαμβανομένων των πωλήσεων περιουσιακών στοιχείων και μιας διαδήλωσης από υποστηρικτές του Ερντογάν στα γραφεία της εφημερίδας Hurriyet.
Ο Όμιλος Ντογκάν είπε ότι εγκατέλειψε σε μεγάλο βαθμό τον κλάδο των μέσων ενημέρωσης το 2018 ως μέρος της αναδιάρθρωσης και αρνήθηκε να σχολιάσει οποιαδήποτε πίεση για πώληση. Ο ίδιος ο Ντόγκαν δεν είχε κανένα άλλο σχόλιο. Η εξαγορά ολοκλήρωσε τη μετατόπιση των κυρίαρχων μέσων ενημέρωσης «στα χέρια» και την επιρροή του Ερντογάν.
Τα οικονομικά έγγραφα, που εξετάστηκαν από το Reuters, δείχνουν ότι η εξαγορά έχει επιβαρύνει τον Demiroren, τον μεγαλύτερο ιδιοκτήτη μέσων ενημέρωσης της χώρας. Η επιχείρηση μέσων ενημέρωσης του ομίλου κατέγραψε καθαρή ζημία 1,75 δισεκατομμυρίων λιρών μετά τη συμφωνία το 2018 (97 εκατομμύρια δολάρια με τις σημερινές συναλλαγματικές ισοτιμίες), σύμφωνα με τα έγγραφα. Ο όμιλος είχε χρέη άνω των 2,8 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε διάφορους δανειστές τον Φεβρουάριο του 2020, έδειξαν τα έγγραφα.
Η δίωξη των απείθαρχων
Οι εφημερίδες και οι ραδιοτηλεοπτικοί φορείς που επέζησαν και εξακολουθούν να επικρίνουν την κυβέρνηση αντιμετωπίζουν το «ρόπαλο» της ρυθμιστικής αρχής των μέσων ενημέρωσης, λέει ο Οσμάν Εσιντίρ καθηγητής δημοσιογραφίας στο Πανεπιστήμιο Firat στο Ελαζίγ. Ο ίδιος εργαζόταν στο παρελθόν για τη ρυθμιστική αρχή BIK, αποχωρώντας το 2018 μετά από μια διαφωνία για την κατεύθυνσή της.
Όταν το BIK κρίνει ότι ένα άρθρο έχει παραβιάσει τον κώδικα δεοντολογίας του, τιμωρεί την ενδιαφερόμενη εφημερίδα με την αναστολή της κρατικής διαφήμισης, της διαφήμισης δηλαδή από κυβερνητικούς και συνδεδεμένους φορείς, όπως οι κρατικές τράπεζες.
Μια ανασκόπηση του Reuters των εκθέσεων του BIK έδειξε ότι το 2019 και το 2020 – τα πιο πρόσφατα χρόνια για τα οποία είναι διαθέσιμα πλήρη και λεπτομερή στοιχεία – τα άρθρα σχετικά με τη διαφθορά κρίθηκαν από το Ινστιτούτο ως «κατά της δημόσιας ηθικής» ή ότι «δημιουργούσαν εσφαλμένη αντίληψη», όπως ήταν γραμμένα τα κομμάτια που επέκριναν την κυβέρνηση. Οι αναφορές του BIK δεν αναφέρουν λεπτομερώς πόσα άρθρα εμπίπτουν σε αυτές τις κατηγορίες και το Reuters δεν μπόρεσε να προσδιορίσει τους αριθμούς.
Οι αναστολές διαφημίσεων που σχετίζονται με την ηθική που επιβλήθηκαν στις μεγαλύτερες εθνικές εφημερίδες, με έδρα την Κωνσταντινούπολη, υπερδιπλασιάστηκαν το 2020 σε 328 ημέρες σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Σχεδόν όλες οι αναστολές επιβλήθηκαν στις πέντε πιο επιφανείς ανεξάρτητες εφημερίδες που αποκλείστηκαν από κοινού από περίπου 4 εκατομμύρια λίρες σε κρατικές διαφημιστικές πληρωμές το 2020. Μια έκθεση του επαγγελματικού φορέα της Ένωσης Τούρκων Δημοσιογράφων (TGC) ανέφερε ότι οι αναστολές το 2021 συνέχισαν να επικεντρώνονται σε ανεξάρτητες εφημερίδες.
Μία από τις εφημερίδες, η Evrensel, της οποίας η τριετής απαγόρευση από τη λήψη επίσημης διαφήμισης έγινε μόνιμη νωρίτερα αυτό το μήνα, είπε ότι οι «αυθαίρετες» κυρώσεις επιβαρύνουν τα οικονομικά της. Το BIK «έχει μετατραπεί πλήρως σε μηχανισμό λογοκρισίας κατά την περίοδο του AKΡ για τις εφημερίδες των οποίων οι ιστορίες ενοχλούν την κυβέρνηση», δήλωσε ο αρχισυντάκτης της έκδοσης.
«Η στρατηγική της κυβέρνησης είναι να κάνει όλους να βλέπουν, να ακούν και να διαβάζουν μόνο» τη γραμμή της κυβέρνησης, είπε ο Εσιντίρ, καθηγητής δημοσιογραφίας. Η BIK διευθύνεται από τον Τσαβίτ Ερκιλίντς, ο οποίος διορίστηκε από τον Ερντογάν τον Απρίλιο. Ο Εμπουμπεκίρ Σαχίν, ο οποίος ηγείται του RTUK, της ρυθμιστικής αρχής του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης, είναι ένα από τα έξι σημερινά μέλη του συμβουλίου που διορίζονται από το AKP και τους συμμάχους του.
Το RTUK επέβαλε 22 πρόστιμα αξίας 5 εκατομμυρίων λιρών (275.000 δολαρίων) σε ανεξάρτητα κανάλια τους πρώτους έξι μήνες του περασμένου έτους, δήλωσε το μέλος του συμβουλίου του RTUK Ilhan Tasci, ένα από τα τρία μέλη που επιλέχθηκαν από τα κόμματα της αντιπολίτευσης. Κανένα φιλοκυβερνητικό κανάλι δεν έλαβε πρόστιμο εκείνη την περίοδο.
Ο Merdan Yanardag, αρχισυντάκτης του Tele1, είπε στο Reuters ότι «τα πρόστιμα που επιβλήθηκαν στην Tele1 μόνο πέρυσι ήταν περίπου έξι εκατομμύρια λίρες». Το Reuters δεν ήταν σε θέση να επαληθεύσει ανεξάρτητα τον αριθμό. Όπως είπε το κανάλι έλαβε πρόστιμα για μετάδοση αντίθετη με την εξωτερική πολιτική της Τουρκίας και προσβολή του σουλτάνου Αμπντουλχαμίτ Β, ενός από τους τελευταίους ηγεμόνες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το Reuters επιβεβαίωσε ότι το Tele1 επιβλήθηκε πρόστιμο για εκπομπή του Δεκεμβρίου 2021 που έλεγε ότι «Η Τουρκία επιδιώκει ιμπεριαλιστικές περιπέτειες στη Συρία και τη Λιβύη» και επικριτικά σχόλια τον Ιούλιο του 2020 για τον Σουλτάνο Αμπντούλ Χαμίτ Β’, τον οποίο θαυμάζουν πολλοί υποστηρικτές του AKP.
Όταν ένα θέμα είναι επείγον, αξιωματούχοι του RTUK τηλεφωνούν στα δημοσιογραφικά γραφεία για να ζητήσουν αλλαγές στις εκπομπές, είπε ο Tasci, μέλος του συμβουλίου του RTUK. Ανέφερε ως παράδειγμα τις θανατηφόρες πυρκαγιές που μαίνονταν στα νοτιοδυτικά της Τουρκίας το περασμένο καλοκαίρι, οδηγώντας την κυβέρνηση να αποκαλύψει ότι τα πυροσβεστικά αεροσκάφη της βρίσκονταν σε κατάσταση διάλυσης.
Κατά τη διάρκεια των πυρκαγιών της Τουρκίας πέρυσι, ο Σαχίν είπε ότι το RTUK «επέστησε την προσοχή στις ιστορίες επιτυχίας, στις ανθρώπινες ιστορίες» προκειμένου να αντιμετωπίσει τις «παραμορφωμένες ειδήσεις».
Αυτολογοκρισία
Αξιωματούχοι της Διεύθυνσης του Aλτούν στέλνουν τακτικά μηνύματα Whatsapp στα κύρια μέσα ενημέρωσης, καθοδηγώντας τα να τονίσουν ή να αποφύγουν ορισμένα σχόλια από μέλη του υπουργικού συμβουλίου ή του κόμματος, σύμφωνα με στοιχεία από το Reuters. Οι νομοθέτες του AKP τηλεφωνούν επίσης τακτικά στα δημοσιογραφικά γραφεία για να απαιτήσουν να καλυφθούν ορισμένες ομιλίες ή να αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο απεικονίζονται, σύμφωνα με αρκετούς δημοσιογράφους. Κάποιος είπε ότι οι συντάκτες λένε τακτικά στους δημοσιογράφους ότι η ίδια η Διεύθυνση Επικοινωνιών εξέτασε και άλλαξε τίτλους και βασικές παραγράφους άρθρων.
Η αυτολογοκρισία είναι πλέον ως επί το πλείστον αυτόματη στα κύρια μέσα ενημέρωσης, σύμφωνα με διάφορες πηγές του κλάδου. Υπάρχει με κάποια μορφή εδώ και χρόνια. Ο συντάκτης του TRT είπε ότι όταν ο Ορχάν Παμούκ κέρδισε το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2006 –ο πρώτος Τούρκος που είχε λάβει τη διάκριση- ο κρατικός τηλεοπτικός σταθμός δεν ανέφερε την είδηση μέχρι που ο τότε πρωθυπουργός Ερντογάν έδωσε τα επίσημα συγχαρητήριά του. «Ήταν μια τέτοια ανακούφιση που θυμάμαι μέχρι σήμερα, γιατί δεν θα το είχαμε καλύψει ποτέ αν δεν υπήρχαν συγχαρητήρια», είπε ο συντάκτης.
Ο Παμούκ είπε στο Reuters ότι δεν γνώριζε ότι το TRT καθυστέρησε να καλύψει το βραβείο του το 2006, σε μια εποχή που τα μέσα ενημέρωσης ήταν «σχετικά ελεύθερα» σε σύγκριση με τώρα. «Στα 50 χρόνια της συγγραφής μου… τα μέσα ενημέρωσης/εφημερίδες και τα ρεπορτάζ δεν υποκλίνονταν ποτέ στην κυβέρνηση όπως κάνουν τώρα», είπε ο μυθιστοριογράφος σε ένα email. «Η κυβέρνηση είναι σαν το παιδί ή τον εραστή σου», είπε ένας άλλος βετεράνος τηλεοπτικός δημοσιογράφος για την αυτολογοκρισία. «Μπορείς να μαντέψεις πολύ καλά τι τους ενοχλεί ».
Το κρίσιμο εκλογικό τεστ για τον Ερντογάν
Εν όψει των προεδρικών και κοινοβουλευτικών εκλογών που θα διεξαχθούν τον ερχόμενο Ιούνιο, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι μια άτυπη συμμαχία της αντιπολίτευσης έξι κομμάτων θα εξασφάλιζε την πλειοψηφία στο κοινοβούλιο και ότι οι πιθανοί αμφισβητίες θα μπορούσαν να νικήσουν τον Ερντογάν στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών.
Για τα μέσα ενημέρωσης, οι δημοτικές εκλογές του Μαρτίου 2019 μπορεί να προσφέρουν μια γεύση του τι βρίσκεται μπροστά, λένε πολιτικοί αναλυτές. Η ψηφοφορία έμεινε γνωστή η μεγαλύτερη εκλογική ήττα της κυβέρνησης του Ερντογάν, με το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) της αξιωματικής αντιπολίτευσης να εντυπωσιάζει τους υποψηφίους του AKP στην Κωνσταντινούπολη και την Άγκυρα – παρά την πολύμηνη εκστρατεία του Ερντογάν.
Το απόγευμα της ψηφοφορίας, με το 98,8% των ψηφοδελτίων καταμετρημένο και τον Eκρέμ Ιμάμογλου του αντιπολιτευόμενου CHP να προελαύνει στην Κωνσταντινούπολη, το κρατικό πρακτορείο Anadolu σταμάτησε απότομα να δημοσιεύει αποτελέσματα. Το Anadolu, το οποίο είναι η μόνη πηγή μέσων ενημέρωσης για τα εκλογικά αποτελέσματα, δεν εξήγησε τη διακοπή και δεν ανακήρυξε νικητή.
Άνθρωποι που εργάζονταν σε τέσσερις κύριες αίθουσες σύνταξης περιέγραψαν μια κατάσταση σύγχυσης και παράλυσης εκείνο το βράδυ, καθώς οι διευθυντές περίμεναν ενημέρωση από τη Διεύθυνση ή άλλους αξιωματούχους να τους πουν τι να κάνουν. Σε μια εφημερίδα, οι συντάκτες συγκεντρώθηκαν γύρω από ένα τραπέζι συζητώντας πώς να γράφουν τίτλους που περιγράφουν τα αποτελέσματα με τρόπο που δεν θα ενοχλούσε την κυβέρνηση, είπε ένας εμπλεκόμενος. «Πονούσαν κυριολεκτικά προσπαθώντας να γράψουν τίτλους», είπε ο βετεράνος ρεπόρτερ.
Ένας τηλεοπτικός συντάκτης είπε ότι το μήνυμα που έδωσαν οι υπεύθυνοι της αίθουσας σύνταξης στο προσωπικό ήταν «να ενεργούν σαν να μην υπάρχει πρόβλημα ή να μην υπάρχει ασυνήθιστη κατάσταση». Καθώς και τα δύο κόμματα δήλωναν νίκη στην Κωνσταντινούπολη, τα κύρια τηλεοπτικά κανάλια κάλυπταν ομιλίες του Ερντογάν και του AKP, αλλά αγνούσαν σε μεγάλο βαθμό τον Iμάμογλου.
Μόλις το επόμενο πρωί το εθνικό εκλογικό συμβούλιο αποκάλυψε επίσημους πλήρεις καταλογισμούς ψήφων. Έδωσε στον Iμάμογλου, ο οποίος δεν σχολίασε το άρθρο του Reuters το προβάδισμα στην Κωνσταντινούπολη. Το AKP αμφισβήτησε το αποτέλεσμα, οδηγώντας σε επανακαταμετρήσεις και τελικά σε επανάληψη, την οποία κέρδισε ο Ιμάμογλου με 54% των ψήφων.