Tα τελευταία δύο χρόνια η ανθρωπότητα κλήθηκε να αντιμετωπίσει έναν νέο φονικό ιό και μαζί με αυτόν νέες συνήθειες. Οι μάσκες, οι ασπίδες, τα self-test, τα αντισηπτικά και τα γάντια έγιναν ένα απαραίτητο «αξεσουάρ» στα νοικοκυριά, χωρίς ωστόσο, απαραίτητές οδηγίες ως προς την απόρριψη και ανακύκλωση τους.
Υπολογίζεται ότι πάνω από 26.000 τόνοι πλαστικού έχουν μολύνει τις θάλασσες και τους ωκεανούς από την αρχή της πανδημίας, με το πλαστικό να έχει «πνίξει» όπως φαίνεται το οικοσύστημα, όπως δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Proceedings of the National Academy of Sciences.
Σύμφωνα με την πιο πρόσφατη ενημέρωση του υπουργείου υγείας, στην Ελλάδα έχουν διατεθεί συνολικά από την αρχή της πανδημίας του κοροναϊού περίπου 108.000.000 συσκευές self-test σε περίπου 7,8 εκατομμύρια πολίτες.
Μια συσκευασία διαγνωστικού τεστ περιλαμβάνει τη πλαστική δοκιμαστική ταινία, μια μπατονέτα, τον σωλήνα εκχύλισης με το ρυθμιστικό διάλυμα και η υπόλοιπη συσκευασία.
Όπως εξηγεί στο in η Ελένη Στρομπούλα, υποψήφια Διδάκτορας στο Τμήμα Υδραυλικής της Σχολής Πολιτικών Μηχανικών του Εθνικό Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ), η ουσία που περιέχεται στο ρυθμιστικό διάλυμα ονομάζεται αιθοξυλιωμένη οκτυλο-/εννεϋλοφαινόλη, η οποία έχει χαρακτηρισθεί ως SVHC (Substances of Very High Concern) δηλαδή ουσίες που προκαλούν μεγάλη ανησυχία ως προς την τοξικότητα τους.
Η χρήση της ουσίας αυτής προβλέπεται μόνο ως μέρος μιας διαγνωστικής διαδικασίας in vitro και υπό ελεγχόμενες συνθήκες, σύμφωνα τον κανονισμό REACH (κανονισμός για την καταχώριση, αξιολόγηση, αδειοδότηση και περιορισμούς των χημικών προϊόντων).
Πώς επιβαρύνουν τα self test το περιβάλλον
«Σίγουρα τα self tests επιβαρύνουν το περιβάλλον καθώς βρίσκονται πλέον σε πολύ μεγάλες ποσότητες στην κοινότητα, που ακόμα δεν μπορούν να εκτιμηθούν με ακρίβεια, εξηγεί» η κ. Στρομπούλα.
«Εκτός των tests, πλέον, σε μεγάλες ποσότητες βρίσκονται και οι μάσκες, τα προστατευτικά γάντια, τα μπουκαλάκια των αντισηπτικών υγρών και άλλα προϊόντα που χρησιμοποιούνται κατά κόρον αυτό το διάστημα και βρίσκονται ανεξέλεγκτα πεταμένα. Για να πούμε όμως αν μια ουσία ή υλικό (το οποίο μετά τη χρήση του θα γίνει απόρριμμα και στην συγκεκριμένη περίπτωση μικροαπόρριμμα) αποτελεί απειλή για το περιβάλλον θα πρέπει πρώτα να εξετάσουμε όλη την πορεία του μέχρι την απόρριψη» εξηγεί.
Πόση σημασία έχει η ποσότητα;
Σύμφωνα με την κ. Στρομπούλα, θα πρέπει να γίνουν οι απαραίτητες μετρήσεις ώστε να δούμε κατά πόσο είναι ή όχι τοξικά ή μολυσματικά τα απόβλητα των self tests και σε ποιο βαθμό, κάτι που όμως παίρνει χρόνο ενώ η ενημέρωση και η δράση θα πρέπει να είναι άμεση.
«Αυτό που ισχύει στην τοξικολογία είναι πως »η δόση κάνει το δηλητήριο». Αυτό σημαίνει πως, παρά το γεγονός πως η ποσότητα της ουσίας στο διαλυτικό υγρό για μια συσκευασία που θα χρησιμοποιηθεί στο σπίτι, είναι πολύ μικρή και δεν διαφαίνεται να προκαλεί κίνδυνο σε περίπτωση διαδερμικής επαφής, είτε επαφής με τα μάτια ή τους βλεννογόνους, σε μεγάλες ποσότητες αυτή δύναται να προκαλέσει δυσμενείς επιπτώσεις όταν βρεθεί στο περιβάλλον» αναφέρει.
«Ωστόσο και πάλι θα πρέπει να γίνουν οι απαραίτητες μετρήσεις ώστε να ξέρουμε ακριβώς εάν η ουσία αυτή, εισερχόμενη στο υπόγειο νερό ή το έδαφος θα βιοδιασπαστεί ή όχι και σε ποιο βαθμό. Διότι αν αυτή δεν βιοδιασπάται τότε όντως μπορεί να διακινηθεί μέσω των επιφανειακών νερών και των αποχετεύσεων στο περιβάλλον, να προσληφθεί από τους υδρόβιους και άλλους οργανισμούς, από όπου ξεκινάει μια πορεία, μέσω της τροφικής αλυσίδας, που καταλήγει στον άνθρωπο».
Τα self-test και τα μη ανακυκλώσιμα υλικά
Στην περίπτωση των self tests η απειλή για το περιβάλλον ξεκινάει από τις τεράστιες ποσότητες μη ανακυκλώσιμου υλικού που βρέθηκαν σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα στην αγορά, σύμφωνα με την κ. Στρομπούλα.
Όπως εξηγεί, η πολυσυσκευασία που το συνοδεύει, σε τόσο μεγάλες ποσότητες ασκεί μεγάλη πίεση στο ήδη επιβαρυμένο σύστημα ανακύκλωσης, ειδικά στην Ελλάδα. Αγοράζοντας ένα self test αγοράζουμε μαζί, την σακούλα του φαρμακείου (πλαστική τις περισσότερες φορές), το χάρτινο κουτί της συσκευασίας, την πλαστική θήκη της μπατονέτας, τις οδηγίες χρήσης, το πλαστικό σωληνάριο και το ίδιο το test. Βλέπουμε λοιπόν ότι υπάρχουν και ανακυκλώσιμα υλικά μέσα στο πακέτο (χαρτί και πλαστικό).
«Επομένως, το πρόβλημα είναι διπλό, πρώτον η απόρριψη των self tests σε πράσινους κάδους (όπως αναφέρει η οδηγία) όντας ιατρικά απόβλητα, που ακόμα και η κάλυψη τους με πλαστική σακούλα δεν αρκεί ώστε να τα διαχειριστούμε ορθά και δεύτερον η μη ανακύκλωση της υπόλοιπης συσκευασίας που περιέχει πολύτιμο ανακυκλώσιμο υλικό. Θα πρέπει εν ολίγης να τα διαχειριστούμε όπως για παράδειγμα τα φάρμακα ή άλλα τέτοιου είδους απόβλητα. Για αυτό και η οδηγία αναφέρει »όχι σε μπλε κάδους ή αποχετεύσεις», γιατί έτσι φτάνουν στο περιβάλλον πολύ πιο γρήγορα και ανεξέλεγκτα».
Πώς πρέπει να απορρίπτονται τα δείγματα;
Στην Ελλάδα η ενημέρωση ως προς την ανακύκλωση των προϊόντων είναι δυστυχώς ελλιπής, όπως αναφέρει η κ. Στρομπούλα.
«Το διακύβευμα δεν είναι μόνο ο τρόπος με τον οποίο θα πετάξουμε τα self-tests στον πράσινο κάδο και αυτά απλώς να φτάσουν στους ΧΥΤΑ/ΧΥΤΥ, αλλά τι γίνεται μετά. Ήδη πολλές χώρες της Ευρώπης προχωρούν σε ταφή ή καύση των αποβλήτων αυτών».
«Σήμερα για να έχει πρόσβαση στη σχετική πληροφορία ο πολίτης θα πρέπει να ψάξει ο ίδιος στο internet ή στο site του υπουργείου, κάτι που προϋποθέτει να είναι ήδη ευαισθητοποιημένος. Για το λόγο αυτό χρειάζεται μια πιο άμεση ενημέρωση όπως για παράδειγμα να υπάρχει στο τέλος του επίσημου ενημερωτικού βίντεο και μια μικρή προσθήκη για το πως απορρίπτουμε το test ώστε αυτή η πληροφορία να φτάσει σε περισσότερα σπίτια. Επίσης η ενημέρωση βαραίνει και τις εταιρίες παραγωγής των test οι οποίες θα πρέπει να συμπεριλαμβάνουν την αντίστοιχη πληροφορία εμφανώς στη συσκευασία του προϊόντος το οποίο προμηθεύουν στην αγορά».
«Το ζήτημα της ανακύκλωσης έγκειται κυρίως στην ορθή διαχείριση και ενημέρωση των πολιτών ώστε να γνωρίζουν σε βάθος ότι τους αφορά. Άλλωστε, δεν μπορούμε να μιλάμε για μια μελλοντική κοινωνία μηδενικών αποβλήτων απαλλαγμένη από πλαστικό αν δεν προωθούμε την κατάσταση προς αυτή την κατεύθυνση», καταλήγει η κ. Στρομπούλα.