Ο αρχετυπικός εργάτης σε μία ανεπτυγμένη οικονομία ήταν ένας άνθρωπος στη γραμμή παραγωγής ή ένας μισθωτός σε κάποιο γραφείο της πόλης -ένα εξασφαλισμένο, αν και καταπιεσμένο, γρανάζι σε μία μηχανή. «Ένα πλήθος έτρεξε πάνω από τη Γέφυρα του Λονδίνου, τόσο πολλοί, δεν είχα σκεφτεί πως ο θάνατος είχε ξεκάνει τόσο πολλούς», έγραφε στην Έρημη Χώρα ο Τ.Σ. Έλιοτ, που κάποτε εργαζόταν στη Lloyds Bank.
Υπάρχουν ακόμη εκατομμύρια τέτοιοι, περιλαμβανομένων και πολλών γυναικών, αλλά ο νέος κόσμος της εργασίας είναι ταυτόχρονα περισσότερο συναρπαστικός και λιγότερο σίγουρος. Υπάρχει μεγαλύτερη ποικιλία, τόσο στην αμοιβή όσο και στις συνθήκες. Μια δουλειά είναι πιθανότερο να είναι part time, προσωρινή, ανεξάρτητη συνεργασία ή αυτοαπασχόληση, όπως αναφέρει το αναλυτικό άρθρο των Financial Times, που αναμεταδίδει το euro2day. Μπορεί να μην είναι καν δουλειά, με τον τρόπο που οριζόταν στο παρελθόν.
Η Χίλαρι Κλίντον, η υποψήφια πρόεδρος από τους Δημοκρατικούς, θρήνησε σε πρόσφατη προεκλογική ομιλία της την αποδυνάμωση της εργασιακής ευκαιρίας στις Ηνωμένες Πολιτείες, η οποία «χτίζει τη μεγαλύτερη οικονομία και την ισχυρότερη μεσαία τάξη που έχει γνωρίσει ο κόσμος» -που «αν δουλέψεις σκληρά και κάνεις το δικό σου μέρος της συμφωνίας, θα μπορέσεις να πας μπροστά».
Όπως παρατήρησε, η «οικονομία gig», η αύξηση των διαδικτυακών πλατφορμών όπως οι Airbnb και Uber, στις οποίες ο κόσμος αγοράζει και πουλάει υπηρεσίες και θέσεις εργασίας, «δημιουργεί συναρπαστικές οικονομίες και πυροδοτεί την καινοτομία, αλλά ταυτόχρονα εγείρει δύσκολα ερωτήματα σχετικά με την προστασία στον χώρο εργασίας και με το πώς θα είναι μια καλή δουλειά στο μέλλον».
Η οικονομία gig είναι απλά μέρος μιας αλλαγής στην απασχόληση τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, η οποία έχει πυροδοτηθεί από την τεχνολογία και το παγκόσμιο εμπόριο. Έχει δημιουργήσει πολλούς νικητές και χαμένους, και τις δύο κατηγορίες μέσω της ανάθεσης θέσεων εργασίας από τη Δύση στην Ασία και την Αφρική και της αλλαγής των προϋποθέσεων υπό τις οποίες δουλεύουν οι περισσότεροι άνθρωποι. Οικονομικοί κίνδυνοι και άλλοι που σχετίζονται με τις συμβάσεις, οι οποίοι υποστηρίζονταν από τις εταιρίες, έχουν μετατεθεί στους υπαλλήλους.
«Έχει παρέλθει η εποχή της διά βίου καριέρας, πόσο μάλλον η διά βίου εργασία και η οικονομική ασφάλεια που τη συνόδευε, αφού έχει αντικατασταθεί από μία νέα πρόθεση της οικονομίας να επανορίζει τους εργαζομένους πλήρους απασχόλησης σε εργολάβους, προμηθευτές και προσωρινούς εργάτες», έγραψαν πρόσφατα οι Νικ Χανάουερ και Ντέιβιντ Ρολφ στην Democracy Journal, παρότι οι στατιστικές για την εργασία στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν αντικατοπτρίζουν ακόμη μια τόσο μεγάλη μετάλλαξη.
Ωστόσο, αυτός ο κόσμος της ανασφάλειας και του κινδύνου είναι επίσης ένας κόσμος τον οποίο πολλοί άνθρωποι φαίνεται να εκτιμούν. Περισσότεροι αυτοαπασχολούμενοι άνθρωποι στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ αναφέρουν ότι απολαμβάνουν τη δουλειά τους, σε σύγκριση με εκείνους που εργάζονται. Πολλοί επιχειρηματίες, ακόμη κι εκείνοι που κατέχουν μία μικρή επιχείρηση που καταλήγει σε αυτοαπασχόληση, αγαπούν την ελευθερία τους, το γεγονός ότι εξαρτώνται από τον εαυτό τους και την πιθανότητα να πλουτίσουν.
Υπάρχουν πολλές δυνατότητες στον νέο κόσμο της εργασίας. Το McKinsey Global Institute, ο ερευνητικός βραχίονας των συμβούλων σε θέματα διαχείρισης, εκτιμά ότι αυτό που ονομάζει «διαδικτυακές πλατφόρμες ταλέντων», ιστότοποι για την εργασία όπως το Monster.com και πλατφόρμες όπως η Uber, θα μπορούσαν να προσθέσουν 2% στο παγκόσμιο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν μέχρι το 2025, αυξάνοντας την απασχόληση κατά 72 εκατ. full time ισότιμους εργαζομένους.
Το Ηνωμένο Βασίλειο έχει προσθέσει 1,4 εκατ. «μικροεπιχειρήσεις», εκείνες που απασχολούν από κανέναν μέχρι εννέα εργαζομένους, από το 2000. Η Ένωση Ελεύθερων Επαγγελματιών, μία ομάδα εργαζομένων στις Ηνωμένες Πολιτείες, εκτιμά ότι 53 εκατ. Αμερικανοί εργάζονται ως ελεύθεροι επαγγελματίες κάποιας μορφής, περιλαμβανομένων 21 εκατ. ανεξάρτητων εργολάβων. Περίπου το 82% της γενιάς του 2000 πιστεύει ότι οι καλύτερες μέρες για αυτού του είδους τους εργαζόμενους έρχονται.
Η ιδανική επαγγελματική ζωή για πολλούς αυτής της γενιάς δεν είναι η εύρεση μιας δουλειάς που θα κρατήσει για μια ζωή, αλλά η δημιουργία μιας νέας επιχείρησης που να σχετίζεται με την τεχνολογία, μία μορφή μικρής επιχείρησης που να αποπνέει αίγλη και να υποστηρίζεται από αγγέλους επενδυτές. Ονειρεύονται να γίνουν ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ του Facebook ή ο Λάρι Πέιτζ και ο Σεργκέι Μπριν της Google, όχι ένα στέλεχος μίας εταιρίας επαγγελματικών υπηρεσιών ή μίας δημόσιας εταιρίας.
Το όνειρο μπορεί να είναι απλά όνειρο. Το μέσο εισόδημα από την αυτοαπασχόληση έπεσε κατά 22% στο Ηνωμένο Βασίλειο μεταξύ 2009 και 2014, παρότι η αυτοαπασχόληση συνεισέφερε 732.000 από τη συνολική αύξηση στην απασχόληση, που ήταν 1,1 εκατ. Οι ανταμοιβές από τις νέες μορφές εργασιακών συμβάσεων αυξάνονται για τη μειοψηφία, ενώ άλλοι χάνουν.
Η πρόκληση για τους φορείς χάραξης πολιτικής είναι να βρουν μία νέα μορφή εργασιακής σύμβασης που να ταιριάζει στο εργατικό δυναμικό που αλλάζει. Παροχές όπως οι συντάξεις και η αναρρωτική άδεια συχνά συνδέονται με τις μόνιμες δουλειές και αυξάνονται με τη μακροβιότητα. Καθώς οι δουλειές σπάνε, τα άτομα που αλλάζουν θέση, εργάζονται ως σύμβουλοι ή διαχειρίζονται «μικροεπιχειρήσεις» με έναν ή δύο εργαζομένους, χρειάζονται παρόμοια υποστήριξη.
Υπάρχουν ήδη νομικές δυσκολίες.
Το Γραφείο του Επιτρόπου Εργασίας στην Καλιφόρνια απεφάνθη τον Ιούνιο ότι οι οδηγοί της Uber είναι υπάλληλοι και όχι ανεξάρτητοι εργολάβοι, όπως τους βλέπει η εταιρία. Η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου ανεβάζει τον κατώτατο μισθό για τους ενήλικες και το Συμβούλιο της Νέας Υόρκης για τους μισθούς και την εργασία έχει συστήσει τη σταδιακή εισαγωγή κατώτατου μισθού 15 δολ. για τους εργαζομένους στα εστιατόρια fast food της πολιτείας.
Το έργο που πρέπει να επιτευχθεί είναι ο περιορισμός του μειονεκτήματος της νέας οικονομίας, χωρίς να αναχαιτιστεί η ανάπτυξη στην εργασία, ή να αποτραπούν οι άνθρωποι από το να δουλεύουν με τον τρόπο που προτιμούν. Υπάρχει ο κίνδυνος της ωραιοποίησης των παλαιών παροχών της μόνιμης, πλήρους απασχόλησης και των σταθερών συμβάσεων, όταν πολλοί τώρα θέλουν εναλλακτικές.
Λίγοι θέλουν να είναι γρανάζι στη μηχανή, ακόμη και όταν τους δίνεται η ευκαιρία. Ο νέος κόσμος της εργασίας πρέπει να χαράξει μία πορεία ανάμεσα στους δίδυμους κινδύνους του εταιρικού κομφορμισμού και της εκμετάλλευσης των εργαζομένων.