Το Κουκάκι πρόκειται για μία από τις πιο γνωστές περιοχές του κέντρου της Αθήνας, με τη συνοικία να κρύβει τεράστια ιστορία.
Ο συγγραφέας Πάνος Ν. Αβραμόπουλος μέσα από το βιβλίο του ”ΑΘΗΝΑ, ζαφειρόπετρα….”, το οποίο επιχειρεί μια πανοραμική κάτοψη στην πολιτισμική-αρχιτεκτονική-κοινωνική ταυτότητα της Αθήνας, μας παρουσιάζει την ιστορία του Κουκακίου.
Το απόσπασμα που ακολουθεί είναι από το υπό έκδοση -θα κυκλοφορήσει σε λίγες ημέρες- βιβλίο του κ. Αβραμόπουλου.
«Στην σκιά του ιερού βράχου της Ακροπόλεως η συνοικία του Κουκακίου. Άλλοτε συνοικία επιφανών προσωπικοτήτων των γραμμάτων και του πολιτισμού και άρρηκτα συνδεδεμένη με σπουδαία ιστορικά και πολιτισμικά στοιχεία της ταυτότητας της Αθήνας.
Το Κουκάκι αίρει την ονομασία του στον παλιό εργοστασιάρχη κρεβατιών Γεώργιο Κουκάκη. Ο οποίος οικοδόμησε την οικία του στην διασταύρωση των οδών Δημητρακοπούλου και Γεωργάκη Ολυμπίου. Τμήμα του Κουκακίου αποτελεί και η άλλοτε συνοικία Γαργαρέτα, της οποίας το όνομα οφείλεται στην παρουσία στην περιοχή της ακμάζουσας ιταλικής οικογένειας Γαργαρέτα, που κατείχε πολλά κτήματα. Εξέχουσες φυσιογνωμίες της τέχνης και των γραμμάτων όπως πρoαναφέραμε διέμεναν στο Κουκάκι. Ενδεικτικά αναφέρουμε τον συγγραφέα και ιστοριοδίφη Ιωάννη Βλαχογιάννη (1867-1945) που κατοικούσε στην οδό Ανδρούτσου και στο υπόγειο του σπιτιού του διατηρούσε την περίφημη βιβλιοθήκη του, στους θησαυρούς της οποίας περιλαμβάνονταν χειρόγραφα του στρατηγού Μακρυγιάννη, του κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, όπως και του Υψηλάντους, τον σπουδαίο γλύπτη και δημιουργό του Δισκοβόλου Κώστα Δημητριάδη (1881-1943) που διέμενε στην Γαργαρέτα, τον ζωγράφο Αλέξανδρο Αλεξανδράκη που αποτύπωσε με τον χρωστήρα του την ηθική μεγαλουργία του ελληνοϊταλικού πολέμου (1913-1968), ο οποίος διέμενε στην διασταύρωση των οδών Βείκου και Μισαραλιώτου, διατηρώντας στην οικία του και το εργαστήριό του στην Γαργαρέτα, τον έξοχο συγγραφέα και κοινωνικό ανατόμο Δημοσθένη Βουτυρά (1872-1958) δημιουργό των περίφημων «Αλανιάρηδων», που διέμενε στην οδό Γεωργίου Ανδρούτσου, τον γλύπτη Χρήστο Καπράλο που διατηρούσε το εργαστήρι του ανάμεσα στις οδούς Τριβώλη και Ρωμπέρ κ.α.
Στο Κουκάκι τα χρόνια του μεσοπολέμου άνθησαν πολύ ωραίες ταβέρνες, που αποτέλεσαν με την σειρά τους στέκια καλλιτεχνών και διανοουμένων. Χαρακτηριστική αυτών υπήρξε η ταβέρνα του Σιλιβάνη στην διασταύρωση των οδών Δυοβουνιώτου και Αμυνάνδρου, θαμώνες της οποίας υπήρξαν οι Κ. Βάρναλης, Φ. Γιοφύλλης, Πώλ Νόρ κ.α. Στην ταβέρνα αυτή είχε δοθεί πρός τιμήν του ιταλού φουτουριστή Μαριννέτι γεύμα, όταν επεσκέφθη την Ελλάδα το 1937. Ενώ το 1937 την ταβέρνα του Σιλιβάνη, επισκέφθηκε ο φοβερός υπουργός προπαγάνδας του Χίτλερ Γιόζεφ Γκαίμπελς. Στην συνοικία του Κουκακίου και επι των οδών Τσάμη – Καρατάσου και Καρατζά 7, ευρίσκεται το Νορβηγικό Ινστιτούτο της Αθήνας, που ιδρύθηκε το 1989. Παράλληλα στη διασταύρωση των οδών Τσάμη-Καρατάσου και Καρατζά 7 και σε καλαίσθητο νεοκλασικό κτίριο φιλοξενείται το Μουσείο Συναισθημάτων Παιδικής Ηλικίας, που αποσκοπεί στην τόνωση της παιδικής δημιουργικότητας, βοηθώντας τα παιδιά να αυτενεργούν και να απελευθερώνουν την φαντασία τους, μέσα απο το θέατρο, την ζωγραφική και το παιχνίδι.
Περιοχή Μακρυγιάννη
Στην ευρύτερη περιοχή της Ακροπόλεως και φέροντας το όνομα του επιφανούς αγωνιστή της επανάστασης στρατηγού Μακρυγιάννη, εκτείνεται η ομώνυμη περιοχή Μακρυγιάννη. Οριοθετείται χωροταξικά απο την οδό Διονυσίου Αρεοπαγίτου, μέχρι την Λεωφόρο Συγγρού. Περιλαμβάνει πλήθος νεοκλασικών κτιρίων και πολυκατοικιών του μεσοπολέμου, που συνιστούν αρχιτεκτονικά αριστουργήματα.
Όπως προαναφέραμε η περιοχή αίρει την ονομασία της απο τον στρατηγό της επανάστασης Μακρυγιάννη (1797-1864). Το σπίτι του στρατηγού με την δομή και τα χαρακτηριστικά των αρχοντικών της εποχής του, ευρίσκονταν στην διασταύρωση των οδών Μακρυγιάννη και Αθανασίου Διάκου. Συνίστατο σε μια ογκώδη διώροφη οικοδομή της πρώτης οθωνικής περιόδου (οικοδομηθείσα το 1834), που περιελάμβανε αρκετούς βοηθητικούς χώρους, όπως υποστατικά, αποθήκες κ.α. τα οποία διασώζονταν μέχρι την δεκαετία του 1950.
Ο στρατηγός Μακρυγιάννης και πρίν την οριστική εγκατάστασή του στην Αθήνα, είχε αγοράσει αρκετά κτήματα που εκτείνονταν απο την Αρβανίτικη πόρτα (τείχος του Χασεκή) μέχρι το Ζάππειο και το Ολυμπείο. Και ένεκα της υψηλής κοινωνικής αίγλης και της πολιτικής του ισχύος, όταν έλαβε χώρα η κατεδάφιση του τείχους του Χασεκή, για να εκμεταλλευτούν απο αυτό τα οικοδομικά του υλικά, η κατεδάφιση σταμάτησε στο όριο του κτήματος του Μακρυγιάννη. Ενώ τμήμα του κτήματος αυτού, διετέθη αφιλοκερδώς απο τον στρατηγό για την κατασκευή του Κήπου του Ζαππείου. Ενδεικτικό ακόμα του υψηλού κύρους του στρατηγού είναι το γεγονός, ότι στο σπίτι του προσεκλήθη και γευμάτισε ο βασιλεύς Όθων, καθώς επέστρεφε απο περιοδεία του στην Στερεά Ελλάδα το καλοκαίρι του 1834. Αυτή εξάλλου ήταν και η πρώτη πρόσκληση που αποδέχτηκε ο Όθων. Πάραυτα όμως απο το 1840 και εντεύθεν στην οικία του Μακρυγιάννη ελάμβαναν χώρα αντιμοναρχικές συναντήσεις, με σκοπό την ανατροπή του Όθωνα, κορύφωση των οποίων υπήρξε η επανάσταση της 3-ης Σεπτέμβρη του 1843.
Η οικιστική συγκρότηση της περιοχής του Μακρυγιάννη, άρχισε να αναπτύσσεται απο τα μέσα του 19-ου αιώνα. Ποικίλα πολιτισμικά ιδρύματα και ινστιτούτα στεγάζονται στην περιοχή του Μακρυγιάννη. Επι της οδού Αθανασίου Διάκου 4 φιλοξενείται το ΕΚΕΒΙ (Εθνικό Κέντρο Βιβλίου), που άρχισε να λειτουργεί απο το 1994. Στην διασταύρωση των οδών Καβαλλότι και Μητσαίων 9, στεγάζεται το Σουηδικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο. Σε ένα καλαίσθητο νεοκλασικό κτίριο της δεκαετίας του 1920 και σε σχέδια του αρχιτέκτονα Φ. Οικονόμου. Το οίκημα αφορούσε την πρώτη κατοικία του Ηρ. Ησιδωρίδου, που αργότερα μετασκευάστηκε σε ξενοδοχείο. Το 1975 το οίκημα αποκτήθηκε απο το Σουηδικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο και ένα χρόνο αργότερα το 1976, στεγάστηκε σ΄ αυτό. Σημειώνε-ται εδώ ότι στην Ελλάδα για πρώτη φορά πάτησαν το πόδι τους Σουηδοί αρχαιολόγοι το 1894 και η Σουηδική Αρχαιολογική Σχολή συνεστήθη το 1948.
Επι της οδού Καβαλλότι 7 σε ένα πανέμορφο διώροφο νεοκλασικό κτίριο, φιλοξενείται η Βιβλιοθήκη των λεγόμενων Βόρειων Χωρών, η οποία ετέθη σε λειτουργία το 1995. Η Βιβλιοθήκη δημιουργήθηκε απο τα Ινστιτούτα των Σκανδιναβικών χωρών, τα οποία συνεισέφεραν το υλικό τους πρός αυτή την κατεύθυνση. Επι της οδού Ζήτρου 16 ακόμα, σε επίσης πανέμορφο νεοκλασικό κτίριο (οικοδομηθέν το 1904) φιλοξενείται το Φινλανδικό Ινστιτούτο Αθηνών, το οποίο συνεστήθη το 1984 και τα εγκαίνιά του έγιναν το 1985.
Ένα επίσης μορφωτικό Ινστιτούτο φιλοξενείται επι της οδού Μακρή 11 σε νεοκλασικό κτίριο απο το 1999, το Ολλανδικό Ινστιτούτο Αθηνών, το οποίο δημιουργήθηκε το 1976. Τέλος επι της οδού Ζαχαρίτσα 17, φιλοξενείται το Αυστραλιανό Ινστιτούτο Αθηνών, που συνεστήθη το 1980.
Κτίριο Βάϊλερ
Ένα αρχιτεκτονικό στην κυριολεξία στολίδι και απο τα μεγαλοπρεπή κτίρια της Αθήνας, υφίσταται επι της οδού Μακρυγιάννη 2-4. Οικοδομήθηκε το διάστημα 1834-1836 απο τον Μηχανικό υπολοχαγό του βαυαρικού στρατού, Βίλχελμ φον Βάιλερ (Wilhelm von Weiler). Συναιρεί ως πρός την αρχιτεκτονική του, νεοκλασικά και βυζαντινά στοιχεία. Σκοπός της δημιουργίας του κτιρίου ήταν η στέγαση του βαυαρικού στρατιωτικού νοσοκομείου, που αποτέλεσε και το πρώτο νοσοκομείο της Αθήνας και το οποίο αδιάλειπτα λειτουργούσε μέχρι τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Κατά την δεκαετία του 1930, στο οικοδόμημα στεγάστηκε το Σύνταγμα Χωροφυλακής Μακρυγιάννη. Ενώ στα χρόνια του μεσοπολέμου επι πρωθυπουργίας Ελευθερίου Βενιζέλου, το κτίριο κινδύνευσε να κατεδαφιστεί προκειμένου να ανεγερθεί στον χώρο του το «Θέμιδος Μέλαθρον», για το οποίο και είχε εκπονήσει σχέδια ο λαμπρός αρχιτέκτονας Αλέξ. Νικολούδης.
Εξεφράσθησαν τότε οργίλες αντιδράσεις που απέτρεψαν τελικά την κατεδάφισή του. Το κτίριο όμως θα συνδέσει την μακραίωνη ιστορική του παρουσία, με τα τραγικά και αλήστου μνήμης γεγονότα των Δεκεμβριανών. Τον Δεκέμβριο του 1944 λοιπόν, το κτίριο θα γίνει ο χώρος αλγεινής μάχης του εμφυλίου σπαραγμού, μεταξύ των δυνάμεων της Χωροφυλακής και του ΕΑΜ. Την δεκαετία του 1980 το κτίριο εδόθη στην αρχαιολογική υπηρεσία και απο το 1987 φιλοξενεί στο χώρο του το «Κέντρο Μελετών Ακροπόλεως».
Παράλληλα στον ίδιο χώρο στεγάζεται και η «Ένωση Φίλων της Ακροπόλεως», η οποία συνεστήθη το 1989 με μέλημα «την ηθική και υλική συμπαράσταση των προσπαθειών που γίνονται για την μελέτη, την προστασία, την συντήρηση και την αναστήλωση της Ακροπόλεως των Αθηνών και των αρχαιολογικών χώρων που την περιβάλλουν».