Άνοδο δείχνουν τα στοιχεία της νέας μελέτης του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης
της Μάρνυς Παπαματθαίου
Σε τροχιά ανόδου βρίσκονται τα ελληνικά δημόσια πανεπιστήμια, παρά τη υποχρηματοδότηση τους αλλά και τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζουν από τις μετεγγραφές και τους υψηλούς αριθμούς εισακτέων στα προγράμματα τους. Μάλιστα μετά την κάμψη που παρατηρήθηκε στην ελληνική παραγωγή επιστημονικών δημοσιεύσεων την περίοδο 2009-2010, η καθοδική πορεία της χώρας μας, ανακόπτεται το 2011, όπου παρατηρείται αύξηση, όπως και το 2012. Η Ελλάδα έτσι, βρίσκεται και πάλι μέσα στις πρώτες θέσεις στις χώρες της ΕΕ σε επίπεδο επιστημονικών δημοσιεύσεων και παρουσίας των επιστημόνων της σε διεθνείς αναφορές.
Συγκεκριμένα, το 2012 καταγράφονται 11.138 ελληνικές επιστημονικές δημοσιεύσεις στα διεθνή επιστημονικά περιοδικά που ευρετηριάζει το σύστημα Web of Science. Μετά τη μικρή κάμψη που καταγράφηκε το 2010, ο αριθμός των ελληνικών επιστημονικών δημοσιεύσεων ακολουθεί πάλι ανοδική πορεία.
Αυτά παρουσιάζονται σε νέα μελέτη του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ) “Ελληνικές Επιστημονικές Δημοσιεύσεις 1998-2012: Βιβλιομετρική ανάλυση ελληνικών δημοσιεύσεων σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά – Web of Science” που αποτυπώνει την επιστημονική συγγραφική δραστηριότητα των ελληνικών φορέων σε διεθνή περιοδικά για τη δεκαπενταετία 1998-2012 και αναδεικνύει τη θέση που καταλαμβάνει η Ελλάδα στο διεθνές περιβάλλον. Η μελέτη, η οποία εντάσσεται στην καθιερωμένη πλέον σειρά μελετών που πραγματοποιεί το ΕΚΤ, διατίθεται οnline στη διεύθυνση http://metrics.ekt.gr/report04 .
Συγκεκριμένα, η μελέτη αντλεί δεδομένα από τη βάση Web of Science και έρχεται να προστεθεί στις τρεις προηγούμενες μελέτες του ΕΚΤ (δύο από τη Web of Science και μια από τη Scopus), που αποτελούν πλέον με βάση για την παρουσίαση και παρακολούθηση της εξέλιξης των στοιχείων που συνδέονται με τις ελληνικές δημοσιεύσεις και την τοποθέτησή τους στο διεθνές περιβάλλον (παγκόσμιο, ΟΟΣΑ και Ευρωπαϊκή Ένωση).
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης:
– Με βάση τον αριθμό των δημοσιεύσεων σε σχέση με την εθνική δαπάνη για έρευνα και ανάπτυξη και το ερευνητικό δυναμικό στη χώρα, η Ελλάδα βρίσκεται στις πρώτες θέσεις σε σχέση με τις χώρες της ΕΕ, υποδηλώνοντας υψηλή «παραγωγικότητα» του ελληνικού ερευνητικού συστήματος όσον αφορά την παραγωγή επιστημονικών δημοσιεύσεων. Όσον αφορά τον αριθμό των δημοσιεύσεων για κάθε εκατομμύριο νομισματικής μονάδας που δαπανάται για έρευνα και ανάπτυξη στις χώρες της ΕΕ, η Ελλάδα βρίσκεται στην τρίτη θέση, ακολουθώντας την Κροατία και τη Ρουμανία. Επίσης, όσον αφορά τον αριθμό των δημοσιεύσεων ανά ισοδύναμο πλήρους απασχόλησης ερευνητή για κάθε χώρα, η Ελλάδα εμφανίζεται στην έκτη θέση, ακολουθώντας την Ολλανδία, την Κροατία, την Ιταλία, την Ιρλανδία και τη Σουηδία.
– Όσον αφορά την απήχηση, την πρωτοτυπία, την ποιότητα και την αναγνωρισιμότητα, οι ελληνικές δημοσιεύσεις τοποθετούνται δυναμικά στο διεθνές περιβάλλον, αφού οι αναφορές σε ελληνικές δημοσιεύσεις έχουν αυξητική τάση, παρουσιάζοντας μεγαλύτερους ρυθμούς αύξησης σε σχέση με τις χώρες της ΕΕ και του ΟΟΣΑ.
– Παράλληλα η συμμετοχή της χώρας στον αριθμό αναφορών της ΕΕ και του ΟΟΣΑ αυξάνεται, όπως και τα μερίδια των αναφορών. Συγκεκριμένα, την τελευταία πενταετία 2008-2012, οι ελληνικές δημοσιεύσεις έλαβαν 279.178 αναφορές, αριθμό σχεδόν τετραπλάσιο από την πενταετία 1998-2002. Επίσης, την ίδια πενταετία, το μερίδιο αναφορών των ελληνικών δημοσιεύσεων στην ΕΕ είναι 2,20% και στον ΟΟΣΑ 1,03%.
– Ένας ακόμα δείκτης που συνδέεται με την πρωτοτυπία και την ποιότητα του ερευνητικού έργου και την αναγνωρισιμότητα των επιστημόνων συγγραφέων, είναι το ποσοστό δημοσιεύσεων που λαμβάνουν αναφορές. Μετά από μια συνεχή ανοδική πορεία σε όλη της διάρκεια της δεκαπενταετίας 1998-2012, την πενταετία 2008-2012 το ποσοστό αυτό για τις ελληνικές δημοσιεύσεις φθάνει το 68,3% και ξεπερνά το ποσοστό της ΕΕ (67,8%) και του ΟΟΣΑ (67,7%).
Οι δημοσιεύσεις με την υψηλότερη απήχηση
Όπως αναφέρεται στην έρευνα του ΕΚΤ, την τελευταία πενταετία 2008-2012, οι ελληνικές δημοσιεύσεις λαμβάνουν κατά μέσο όρο 5,23 αναφορές ανά δημοσίευση, ενώ ο μέσος όρος των αναφορών ανά δημοσίευση στην ΕΕ είναι 5,70 και στον ΟΟΣΑ 5,71. Είναι αξιοσημείωτο ότι ο δείκτης απήχησης των ελληνικών δημοσιεύσεων αυξάνεται συνεχώς και μάλιστα με ρυθμούς μεγαλύτερους από τους δείκτες απήχησης των χωρών της ΕΕ και του ΟΟΣΑ.
Από την άλλη πλευρά, ο σχετικός δείκτης απήχησης των ελληνικών δημοσιεύσεων -που υποδεικνύει κατά πόσο ο μέσος όρος των αναφορών που λαμβάνουν οι δημοσιεύσεις της Ελλάδας προσεγγίζει τον μέσο όρο αναφορών στις δημοσιεύσεις των χωρών μελών της ΕΕ ή του ΟΟΣΑ- συνεχίζει την ανοδική πορεία που εμφανίζει σε όλη τη διάρκεια της περιόδου 1998-2012, προσεγγίζοντας τους μέσους δείκτες της ΕΕ και του ΟΟΣΑ. Με βάση τον σχετικό δείκτη απήχησης (0,92), την πενταετία 2008-2012 η Ελλάδα βρίσκεται στην 23η θέση μεταξύ των 32 χωρών μελών του ΟΟΣΑ
– Ως προς τους βιβλιομετρικούς δείκτες που καταγράφουν την ύπαρξη υψηλής απήχησης για τις δημοσιεύσεις (αριθμός ή ποσοστό επί του συνόλου των δημοσιεύσεων που κατατάχθηκαν σε παγκόσμιο επίπεδο στο 1%, 5%, 10%, 25% και 50% των δημοσιεύσεων με την υψηλότερη απήχηση ανά έτος και θεματική περιοχή), η αντίστοιχη κατανομή των ελληνικών δημοσιεύσεων ήταν 1,2%, 5,4%, 10,2%, 23,2% και 43,5%. Η εξέλιξη αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική για την επιστημονική παραγωγή της χώρας, αφού όταν η ποσοστιαία κατανομή των δημοσιεύσεων με υψηλή απήχηση μιας χώρας προσεγγίζει ή υπερβαίνει την παγκόσμια κατανομή (1%, 5%, 10%, 25% και 50%), η χώρα θεωρείται ότι προσεγγίζει ή υπερβαίνει τον παγκόσμιο μέσο όρο. Η Ελλάδα ξεπερνά τον παγκόσμιο μέσο όρο στις κατηγορίες 1% , 5% και 10%.
– Σημαντική είναι επίσης η συμμετοχή/ηγεσία των Ελλήνων επιστημόνων στις δημοσιεύσεις με υψηλή απήχηση. Σε ποσοστό 32,6% των δημοσιεύσεων με ελληνική συμμετοχή που ανήκουν στο top 1%, ο πρώτος συγγραφέας προέρχεται από ελληνικό φορέα. Στο top 5% το ποσοστό αυτό ανέρχεται σε 46,4% και στο top 10% σε 53,5%.
Ποιοι παράγουν τις περισσότερες επιστημονικές δημοσιεύσεις
– Για την χρονική περίοδο 2008-2012, οι τρεις σημαντικότερες κατηγορίες ελληνικών φορέων ως προς τον αριθμό δημοσιεύσεων είναι τα Πανεπιστήμια, τα Ερευνητικά Κέντρα που εποπτεύονται από τη ΓΓΕΤ, και τα Δημόσια Νοσοκομεία. Σε όλη τη διάρκεια της περιόδου, η εξέλιξη των δεικτών που αφορούν την απήχηση των δημοσιεύσεων είναι θετική για τις επιμέρους κατηγορίες φορέων και συμβαδίζει με την άνοδο των σχετικών δεικτών του συνόλου των ελληνικών δημοσιεύσεων.
– Αναφορικά με τα ποσοστά δημοσιεύσεων με αναφορές, τα πρωτεία έχουν τα Ερευνητικά Κέντρα που εποπτεύονται από την ΓΓΕΤ, ενώ ακολουθούν τα Ιδιωτικά Μη Κερδοσκοπικά Ιδρύματα, οι Ιδιωτικοί Φορείς Υγείας, και τα Πανεπιστήμια.
– Υψηλότερη απήχηση από τον παγκόσμιο μέσο όρο επιτυγχάνουν οι δημοσιεύσεις που προέρχονται από τα Ερευνητικά Κέντρα που εποπτεύονται από τη ΓΓΕΤ και τα Πανεπιστήμια, με σχετικούς δείκτες απήχησης 1,33 και 1,03 αντίστοιχα (Διάγραμμα 3.3.1). Πολύ κοντά βρίσκονται οι Λοιποί Εκπαιδευτικοί Φορείς (1,02), οι Δημόσιοι Ερευνητικοί Φορείς (1,02), και οι Ιδιωτικοί Φορείς Υγείας (1,00). (Όταν η τιμή του σχετικού δείκτη απήχησης είναι μεγαλύτερη από 1, οι δημοσιεύσεις της αντίστοιχης κατηγορίας έχουν μεγαλύτερη απήχηση από τον παγκόσμιο μέσο όρο).
Στην έρευνα για την αποτύπωση της ερευνητικής δραστηριότητας σε επιστημονικούς τομείς χρησιμοποιήθηκαν τα έξι κύρια επιστημονικά πεδία: Φυσικές Επιστήμες (Natural Sciences), Μηχανική & Τεχνολογία (Engineering & Technology), Ιατρική & Επιστήμες Υγείας (Medical & Health Sciences), Γεωργικές Επιστήμες (Agricultural Sciences), Κοινωνικές Επιστήμες (Social Sciences) και Ανθρωπιστικές Επιστήμες (Humanities) καθώς και οι υποκατηγορίες τους, σύμφωνα με το σχετικό εγχειρίδιο Frascati του ΟΟΣΑ. Έτσι:
– Την πενταετία 2008-2012 οι σχετικοί δείκτες απήχησης των ελληνικών δημοσιεύσεων σε όλα τα κύρια επιστημονικά πεδία καταγράφουν αύξηση σε σχέση με την πενταετία 2006-2010 που παρουσιάστηκε στην αμέσως προηγούμενη μελέτη του ΕΚΤ. Οι σχετικοί δείκτες απήχησης την πενταετία 2008-2012 πλησιάζουν ή ακόμη και υπερβαίνουν τον παγκόσμιο μέσο όρο, με τιμές που κυμαίνονται από 0,81 έως 1,09 (σχετικός δείκτης απήχησης μεγαλύτερος από 1 υποδηλώνει ότι η απήχηση των ελληνικών δημοσιεύσεων είναι μεγαλύτερη από τον παγκόσμιο μέσο όρο).
– Σημαντική είναι η απήχηση που παρουσιάζουν την πενταετία αυτή οι δημοσιεύσεις των επιστημονικών πεδίων “Φυσικές Επιστήμες” και “Μηχανική και Τεχνολογία”, που καταγράφουν δείκτες απήχησης υψηλότερους από τον παγκόσμιο μέσο όρο (1,09 και 1,06 αντίστοιχα). Ακολουθούν τα επιστημονικά πεδία “Γεωργικές Επιστήμες” με σχετικό δείκτη απήχησης 0,94, “Ιατρική & Επιστήμες Υγείας” με σχετικό δείκτη απήχησης 0,93, “Ανθρωπιστικές Επιστήμες” με σχετικό δείκτη απήχησης 0,90 και “Κοινωνικές Επιστήμες” με σχετικό δείκτη απήχησης 0,81.
Ως προς τις επιστημονικές συνεργασίες για την παραγωγή ελληνικών δημοσιεύσεων, την περίοδο 1998-2012 αποτυπώνεται συνεχής άνοδος. Σε διεθνές επίπεδο, ο μεγαλύτερος αριθμός συνεργασιών καταγράφεται με τις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γερμανία, τη Γαλλία και την Ιταλία.
Οι συνεργασίες έχουν θετικό αντίκτυπο στην απήχηση των επιστημονικών δημοσιεύσεων. Σχετική ανάλυση που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της μελέτης του ΕΚΤ δείχνει ότι σε όλα τα επιστημονικά πεδία, ο σχετικός δείκτης απήχησης είναι σημαντικά μεγαλύτερος στις περιπτώσεις των δημοσιεύσεων που έχουν γίνει κατόπιν διεθνούς συνεργασίας. Αντίστοιχα, σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις ο δείκτης απήχησης των δημοσιεύσεων με εγχώρια συνεργασία είναι -έστω και λίγο- μεγαλύτερος από εκείνον για τις δημοσιεύσεις που έχουν παραχθεί χωρίς συνεργασία.
Η μελέτη, η οποία εντάσσεται στην καθιερωμένη πλέον σειρά μελετών που πραγματοποιεί το ΕΚΤ, διατίθεται οnline στη διεύθυνση http://metrics.ekt.gr/report04 .
Πηγή: ΤΟ ΒΗΜΑ