Ηταν Σάββατο, 10 Ιουνίου του 1944, όταν οι ναζί πραγματοποίησαν ένα από τα πλέον φρικιαστικά εγκλήματά τους, εξαφανίζοντας κυριολεκτικά ένα ολόκληρο χωριό, μαζί με τους κατοίκους, ακόμα και τα ζώα του. Το Δίστομο πέρασε στη ματωμένη ιστορία του ελληνικού λαού, ως ένα από τα αδικαίωτα σύμβολά του.
Στο πλαίσιο εκκαθαριστικών επιχειρήσεων εναντίον του ΕΛΑΣ, τα SS μπήκαν στο χωριό και εξαπέλυσαν πάνω του όλη τη βαρβαρότητα και τη φρίκη του φασισμού. Εσφαζαν όποιον έβρισκαν μπροστά τους, παιδιά, γερόντους, γυναίκες, ξεκοίλιασαν έγκυες, αποκεφάλισαν, έσφαξαν βρέφη.
Η θηριωδία άφησε πίσω της 228 νεκρούς εκ των οποίων οι 117 γυναίκες και 111 άντρες, ανάμεσά τους 53 παιδιά κάτω των 16 χρόνων.
Η V ταξιαρχία του ΕΛΑΣ σε ειδική έκθεσή της αναφέρει: «Σκότωσαν αδιάκριτα, γέρους, μωρά, εξαμηνίτικα, γριές, τα παιδιά του σχολείου (όλα στην αίθουσα του σχολείου) κι αυτόν τον παπά. Βρέθηκαν όλες σχεδόν οι γυναίκες σχισμένες με ξίφος ή μαχαίρι από τα γεννητικά τους όργανα μέχρι το στήθος, βρέθηκαν γυναίκες με κομμένους τους μαστούς, ξεκοιλιασμένες με τα παιδιά στην αγκαλιά τους, βρέθηκαν μικρά παιδιά σφαγμένα και ξεκοιλιασμένα και τα έντερα περασμένα στο λαιμό. Του παπά του κόψαν το κεφάλι και το είχαν πεταμένο μακριά από το πτώμα του. Ολόκληρες οικογένειες σφαγιάστηκαν… Ολα τα σπίτια ληστεύτηκαν… Πολλοί κάτοικοι τρελάθηκαν και υπάρχουνε πολλοί τραυματισμένοι…».
Το 1997 το Πρωτοδικείο Λιβαδειάς (137/1997), μετά από προσφυγή των Διστομιτών, υποχρέωνε το γερμανικό δημόσιο να καταβάλει αποζημιώσεις στους συγγενείς των θυμάτων.
Το 2000 ο Αρείος Πάγος (11/2000), απέρριψε τις γερμανικές αιτιάσεις περί ετεροδικίας, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, και κατέστη αμετάκλητη η απόφαση του Πρωτοδικείου Λιβαδειάς, σύμφωνα με την οποία επιβαλλόταν η δήμευση περιουσίας του γερμανικού δημοσίου στην Ελλάδα.
Οι κάτοικοι του Διστόμου αναγκάστηκαν τελικά να προσφύγουν στα ιταλικά δικαστήρια, διεκδικώντας τις αποζημιώσεις. Τα ιταλικά δικαστήρια στη Φλωρεντία τους δικαίωσαν. Στη συνέχεια, η Ιταλία και η Γερμανία συμφώνησαν στις 18 Νοέμβρη του 2008 να παραπέμψουν την ανακύψασα μεταξύ τους διαφορά στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Με βάση αυτή τη συμφωνία, η Γερμανία υπέβαλε στις 22 Δεκέμβρη 2008 αίτηση στο δικαστήριο, με την οποία ζητούσε να αναγνωριστεί ότι η Ιταλία δε σεβάστηκε το προνόμιο δικαιοδοτικής ασυλίας της αιτούσας (καθεστώς ετεροδικίας).
Το Δικαστήριο της Χάγης δικαίωσε τους Γερμανούς με τη δικαιολογία ότι η Ιταλία παρέβη τις υποχρεώσεις της απέναντι στη Γερμανία επιτρέποντας τη διεξαγωγή δικαστικών διαδικασιών, με αντικείμενο την καταβολή αποζημιώσεων από το Βερολίνο προς τα θύματα ναζιστικών εγκλημάτων στην Ελλάδα.
Στο μεταξύ σήμερα κορυφώνονται οι εκδηλώσεις στη μνήμη των θυμάτων της ναζιστικής θηριωδίας στο Δίστομο.
Στις εκδηλώσεις αναμένεται να παραβρεθεί ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος, ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Ιερώνυμος, η Πρόεδρος της Βουλής Ζωή Κωνσταντοπούλου, εκπρόσωποι της Κυβέρνησης, Δήμαρχοι και πρόεδροι μαρτυρικών Δήμων και χωριών της Ελλάδας.
Στις 10:30 είναι προγραμματισμένο μνημόσυνο των σφαγιασθέντων, στον ιερό Ναό Αγίου Νικολάου, χοροστατούντος του σεβασμιότατου μητροπολίτη Θηβών και Λεβαδείας Γεωργίου.
Στη συνέχεια, θα πραγματοποιηθεί πομπή προς το Μαυσωλείο Διστόμου, όπου θα ψαλεί επιμνημόσυνη δέηση. Θα ακολουθήσει ομιλία από τον δήμαρχο Διστόμου-Αράχωβας-Αντικύρας Γιάννη Γεωργακό και κατάθεση στεφάνων.
Μετά το μεσημέρι, είναι προγραμματισμένη εκδήλωση, κατά την οποία ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας θα ανακηρυχθεί επίτιμος δημότης Διστόμου.