Κατά την πρόσφατη συνεδρίαση του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων (ΚΣΝΜ), χαρακτηρίστηκαν ομόφωνα ως μνημεία, ιατρικός εξοπλισμός, έπιπλα, στολές, χρηστικά σκεύη και αρχειακό υλικό, από τη συλλογή του Νοσοκομείου νοσημάτων θώρακος «Σωτηρία».
Πρόκειται για 286 αντικείμενα, σημαντικής ιστορικής και επιστημονικής αξίας, πολλά από τα οποία βρέθηκαν στους χώρους του Νοσοκομείου, ενώ άλλα συγκεντρώθηκαν από εργαζόμενους, συγγενείς και φίλους ασθενών. Τα περισσότερα χρονολογούνται από τα τέλη του 19ου αιώνα και έπειτα και αποτυπώνουν την πορεία του «Σωτηρία», αλλά και την εξέλιξη της ιατρικής επιστήμης και της νόσου της φυματίωσης και των συγγενών πνευμονικών νοσημάτων, που από μάστιγα του 19ου αιώνα έγιναν χαμηλής προτεραιότητας νοσήματα από τα μέσα του 20ού αιώνα και μετά, για να επανεμφανιστούν απειλητικά από τα τέλη της δεκαετίας του ’80.
Το Νοσοκομείο «Σωτηρία», στην οδό Μεσογείων 152, απαρτίζεται από 34 κτήρια και καλύπτει έκταση 333 στρεμμάτων. Το θεραπευτήριο ιδρύθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα -εγκαινιάστηκε στις 6 Ιουνίου 1905 – και λειτούργησε μέχρι το 1970. Το στρατιωτικό περίπτερο, όπου στεγάζεται η συλλογή του «Σωτηρία», χτίστηκε με χρήματα του Ελευθερίου Βενιζέλου και λειτούργησε από το 1913 μέχρι το 1969. Τόσο το βασικό κτήριο όσο και το στρατιωτικό περίπτερο χαρακτηρίστηκαν διατηρητέα κτήρια το 1987.
Η συνειδητοποίηση της ιστορικότητας του χώρου και της σημασίας των αντικειμένων για την ιστορία της ιατρικής επιστήμης αναφορικά με την εξέλιξη των πνευμονικών νόσων αποτέλεσαν το εφαλτήριο για την προσπάθεια δημιουργίας ενός Μουσείου στο «Σωτηρία» από την «Επιτροπή του Μουσείου Σωτηρία» και από τη Διεύθυνση Νεώτερου Πολιτιστικού Αποθέματος και Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του υπουργείου Πολιτισμού.
Το 2007 η Διεύθυνση ανέλαβε την καταγραφή των αντικειμένων της συλλογής και η Διεύθυνση Συντήρησης ξεκίνησε τη συντήρηση των αντικειμένων, καθώς τα περισσότερα βρίσκονταν σε μέτρια ή κακή κατάσταση. Τον Μάιο του 2014 ξεκίνησε εκ νέου συνεργασία της Διεύθυνσης και της επιτροπής του Μουσείου για την καταγραφή των αντικειμένων σε δελτία και τη σύνταξη μουσειολογικής προμελέτης. Στην καταγραφή, που ολοκληρώθηκε τον περασμένο Οκτώβριο, δόθηκε προτεραιότητα στα ήδη συντηρημένα αντικείμενα που μπορούν να απαρτίσουν ολοκληρωμένη μουσειακή συλλογή και σε αντικείμενα που βρίσκονται σε πολύ καλή κατάσταση διατήρησης και συνιστούν σημαντικά συστατικά στοιχεία της συλλογής (όπως φωτογραφίες, βιβλία).
Με βάση τα παραπάνω, η συλλογή του Μουσείου έχει διαχωριστεί στις ακόλουθες κατηγορίες: ιατρικά αντικείμενα και εργαλεία, μεταλλικά και ξύλινα έπιπλα, φωτογραφικό υλικό, βιβλία, χαρτώο υλικό, ενδύματα, διακοσμητικά και χρηστικά επιτραπέζια σκεύη, θρησκευτικές εικόνες και διάφορα άλλα αντικείμενα.
Χρονολογούμενα από τα τέλη του 19ου αιώνα έως σήμερα, τα ιατρικά εργαλεία θεωρούνται σπάνια και μοναδικά, ενώ στην πλειονότητά τους σχετίζονται με τη νόσο της φυματίωσης και άλλες πνευμονικές νόσους. Σε μικρότερο βαθμό έχουν καταγραφεί αντικείμενα και εργαλεία ορθοπεδικά, ωτορινολαρυγγολογικά κ.ά.., όπως αναφέρει το naftemporiki.gr. Μέρος των αντικειμένων περιλαμβάνει ιατρικά εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν πριν από την ανακάλυψη του φαρμάκου της φυματίωσης, όπως οι συσκευές τεχνητού πνευμοθώρακα (από τα μεγαλύτερα συγκεντρωμένα σύνολα στον κόσμο), βελόνες παρακέντησης, συσκευές ηλεκτροκαυτηρίασης και όργανα συμφυσιόλυσης για την αντιμετώπιση της φυματικής πλευρίτιδας. Από τις αρχές της δεκαετίας του ’50 αρχίζει να παράγεται μαζικά ο «σιδηρούς πνεύμονας», για την αντιμετώπιση της αναπνευστικής ανεπάρκειας.
Σημαντικότατο αντικείμενο της συλλογής είναι ένας ξύλινος πληθυσμογράφος, όργανο υποστηρικτικό της αναπνευστικής λειτουργίας, με το οποίο μετρούσαν τη χωρητικότητα των πνευμόνων σε αέρα, της δεκαετίας του ’40, παραγγελία ενός φυσιολόγου, αλλά και ο «σιδηρούς πνεύμονας» για την αντιμετώπιση της αναπνευστικής ανεπάρκειας.
Τα μεταλλικά έπιπλα είναι αποκλειστικά νοσοκομειακός εξοπλισμός (χειρουργική κλίνη, κρεβάτι, τραπεζάκι δωματίου ασθενούς, καρέκλα ωτορινολαρυγγολόγου), ενώ τα ξύλινα είναι τόσο νοσοκομειακός εξοπλισμός (πάγκοι ασθενών) όσο και εξοπλισμός από τα γραφεία των ιατρών. Από τα πιο χαρακτηριστικά είναι η βιβλιοθήκη του γιατρού Χαροκόπου, διευθυντή στο Νοσοκομείο, καθώς και ένα γραφείο, το οποίο φέρεται να ανήκε στη Σοφία Σλήμαν, που πρωτοστάτησε στη δημιουργία του Νοσοκομείου.
Η φωτογραφική συλλογή του «Σωτηρία» περιλαμβάνει 89 ασπρόμαυρες φωτογραφίες, τοποθετημένες σε φωτογραφικό άλμπουμ, που αποτυπώνουν το σανατόριο το χρονικό διάστημα 1936-1937, περίοδο ριζικής αναμόρφωσης του Νοσοκομείου.
Στη συλλογή περιλαμβάνονται και ιστορικές ιατρικές εκδόσεις του τέλους του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ού, σχετικά με τη νόσο της φυματίωσης, όπως και νεώτερες ιατρικές εκδόσεις, ιατρικά περιοδικά, πράξεις διοικητικού συμβουλίου του Νοσοκομείου και φύλλα της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως.
Στις στολές συγκαταλέγονται τέσσερις κάπες νοσοκόμων του Κέντρου Αναπνευστικής Ανεπάρκειας (περίπου 1970), καθώς και στολές θωρακοχειρουργών της περιόδου 1940 -1960. Τα αντικείμενα καθημερινής χρήσης πιθανότατα χρονολογούνται στην εποχή του Μεσοπολέμου. Έχουν βρεθεί πορσελάνινα σερβίτσια και διάφορα μεταλλικά και γυάλινα σκεύη. Τα σερβίτσια βρέθηκαν μέσα στα κουτιά τους αχρησιμοποίητα, καθώς θεωρούνταν «χτικιασμένα» και κανείς δεν τα άγγιζε.
διαίτερο αντικείμενο είναι μια μηχανή προβολής για διαφάνειες κυτταρολογικών παρασκευασμάτων, όπως και δερμάτινες ιατρικές τσάντες και βαλίτσες, κάποιες από τις οποίες λειτουργούσαν ως κιβώτιο επείγουσας διασωλήνωσης.
