Η θεωρία του χάους βρίσκει την εφαρμογή της αυτή τη φορά στην Ουκρανία. Συνηθίσαμε να το αποκαλούμε “το φαινόμενο της πεταλούδας». Ας θυμηθούμε την περιγραφή του: Αν μια πεταλούδα κινήσει τα φτερά της στον Αμαζόνιο, μπορεί να φέρει βροχή στην Κίνα. Αυτό ακριβώς συνέβη πριν από δυόμισι χρόνια και με τον κορωνοϊό. Για την ακρίβεια, εκεί κίνησε τα φτερά της μια νυχτερίδα και, αφού κάποιος την έφαγε, ξεκίνησε μια αλυσιδωτή αντίδραση που συνεχίζει να συγκλονίζει συθέμελα τον πλανήτη, με τρομακτικές απώλειες σε ανθρώπινες ζωές και δυσβάστακτες οικονομικές συνέπειες. Με άλλα λόγια, αυτό που μπορεί να μοιάζει ασήμαντο την πρώτη στιγμή όταν συμβαίνει μακριά μας, πολύ σύντομα η αλυσιδωτή αντίδραση που προκαλεί σκάει στην πόρτα μας με ορμή.
Γράφει ο Γιάννης Πολίτης
Πριν ακόμη ολοκληρωθεί ο κύκλος της πανδημίας που μας έφερε η Κίνα, η ματαιοδοξία του Βλαντιμίρ Πούτιν να δημιουργήσει μια νέα Σοβιετική Ένωση με χώρες δορυφόρους γύρω από τη Ρωσία επηρεάζει καθοριστικά ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλη την Ευρώπη, από τις συνοικίες του Βερολίνου μέχρι τα Κάτω Πατήσια. Αν, ο μη γένοιτο, εισβάλλει η Ρωσία στην Ουκρανία, φτωχά και μεσαία νοικοκυριά δεν θα μείνουν μόνο χωρίς θέρμανση, αλλά ενδεχομένως και χωρίς ρεύμα. Λένε κάποιοι: «Μα μόνο 500.000 νοικοκυριά έχουν φυσικό αέριο στην Ελλάδα». Αγνοούν, ωστόσο, ότι το 57% της παραγωγής του ρεύματος εξαρτάται από το φυσικό αέριο.
Εάν δεν βρεθεί διπλωματική λύση, η κόλαση είναι εδώ και θα είναι χειρότερη από τη δεκαετή χρεοκοπία με τα μνημόνια και τη διετή πανδημία. Η οικονομία θα τσακιστεί και στη μικρή και στη μεγάλη κλίμακα. Εκατομμύρια οικογένειες θα μείνουν χωρίς θέρμανση και οι διακοπές ρεύματος θα είναι συνεχείς και παρατεταμένες. Οι τιμές των προϊόντων θα εκτιναχθούν, γιατί το κόστος παραγωγής θα είναι πολλαπλάσιο.
Να πούμε, όμως, με απλά λόγια τι είναι αυτό που θέλει πραγματικά ο Πρόεδρος Πούτιν για να σταματήσει, προσωρινά τουλάχιστον, «να γλεντάει» τους Αμερικανούς και τους Ευρωπαίους. Έχουν ακουστεί πολλά και σωστά αυτές τις ημέρες. Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, το ΝΑΤΟ έχει αυξήσει την επιρροή του στις χώρες της Βαλτικής και έχει περικυκλώσει τη Ρωσία, η οποία αναμφίβολα είναι μια μεγάλη στρατιωτική δύναμη και νιώθει να ασφυκτιά. Στα σχέδια των Αμερικανών είναι η ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ. Αυτή ήταν η κόκκινη γραμμή για το Κρεμλίνο, καθώς ο μισός πληθυσμός αυτής της χώρας είναι ρωσόφιλος.
Το πρώτο ερώτημα που προκύπτει είναι εάν οι Αμερικανοί δηλώσουν ότι δεν πάει το ΝΑΤΟ στη Ρωσία τελειώνει η κρίση; Η απάντηση είναι ότι αυτό δεν είναι απλό, γιατί, εάν η Ουάσινγκτον προβεί σε τέτοια δήλωση, μειώνει το κύρος και την παγκόσμια υπεροχή της. Ερώτημα δεύτερο: Εάν παγώσει τη διαδικασία χωρίς να πει τίποτε, θεωρείται το θέμα λήξαν; Η απάντηση είναι και πάλι όχι. Κάτι τέτοιο δεν θα ήταν αρκετό για τον Πρόεδρο Πούτιν, γιατί δεν θα παραιτηθεί ποτέ από την ιδέα τού να ελέγξει την Ουκρανία.
Ερώτημα τρίτο: Εάν η Δύση αποσύρει όλες τις οικονομικές κυρώσεις και δεν υλοποιήσει τις απειλές της για απαγόρευση τραπεζικών συναλλαγών μέσα από τις αμερικανικές τράπεζες, θα ικανοποιήσει αυτό τη Μόσχα; Κάτι τέτοιο θα ήταν σημαντικό, αλλά δεν φτάνει.
Διπλωμάτες που γνωρίζουν καλά το ουκρανικό ζήτημα επιμένουν ότι επιδίωξη του Κρεμλίνου είναι να γίνει η Ουκρανία μια ουδέτερη ζώνη, η οποία θεωρητικά δεν θα ανήκει σε κανένα γεωπολιτικό τόξο. Σταδιακά, όμως, στόχος της Ρωσίας είναι να γίνει μια χώρα με ενισχυμένες περιφέρειες, οι οποίες θα έχουν σε πολλούς τομείς το αυτοδιοίκητο. Δεν είναι κάτι καινούργιο αυτό. Συμβαίνει σε σύγχρονες ευρωπαϊκές χώρες, αλλά εκεί η δημοκρατία είναι ισχυρή και εδραιωμένη και οι εξουσίες των περιφερειών δεν απειλούν την κεντρική κυβέρνηση και τη στάση της στην εξωτερική πολιτική. Ο Πρόεδρος Πούτιν με την ενίσχυση των περιφερειών στην Ουκρανία επιδιώκει σε βάθος χρόνου η Ρωσία να ελέγχει τις μισές ρωσόφιλες περιφέρειες της Ουκρανίας, δηλαδή τη μισή χώρα. Και προφανώς να κρατήσει την Κριμαία, την οποία έχει καταλάβει με τα όπλα.
Όλα αυτά τα δύσκολα δείχνουν ότι υπάρχει ακόμα έδαφος για επίλυση της κατάστασης μέσω διαπραγματεύσεων. Γιατί και ο πόλεμος με τον οποίο απειλεί η Ρωσία, αν ξεσπάσει, θα τη φέρει σε δεινή θέση, θα απομονωθεί και οι οικονομικές συνέπειες που θα υποστεί θα είναι οδυνηρές για τον λαό της. Πάντως, παρότι η οικονομία της Ρωσίας δεν είναι σπουδαία -σπουδαίος είναι ο στρατός της- για μεγάλο διάστημα θα έχει αντοχές να επιμείνει στις θέσεις της. Και αυτό γιατί, όσο κρατάει αυτή η κρίση, κερδίζει δισεκατομμύρια από την εκτίναξη των τιμών του φυσικού αερίου, ενώ έχει δημιουργήσει ένα αποθεματικό που της επιτρέπει για ένα μεγάλο διάστημα να αντέξει νέες οικονομικές κυρώσεις.
Στη θεωρία του χάους, πάντως, υπάρχουν και ατυχήματα. Ένας πόλεμος που κανείς δεν θέλει μπορεί να ξεσπάσει από ένα απρόοπτο γεγονός. Και τότε το φτερούγισμα της πεταλούδας θα βρει ξανά τη θέση του, καθώς ένα θερμό επεισόδιο στην Ουκρανία θα οδηγήσει στη χρεοκοπία και στην εξαθλίωση μια φτωχή οικογένεια στο Καρπενήσι, που μέσα στον χειμώνα δεν θα έχει θέρμανση, φως και τρόφιμα.