Ήταν λίγο μετά τις 7 όταν η αττική γη υποδέχθηκε τη σορό τού Κωνσταντίνου Καραμανλή. Ο ιστορικός ηγέτης επέλεξε για τελευταία του κατοικία το προαύλιο του Ιδρύματος που φέρει το όνομά του. Και μάλιστα, μια θέση από την οποία θα μπορεί ν’ αγναντεύει όλη την Αθήνα, μέχρι τη θάλασσα. Όταν ο ήλιος βασίλευε, όλοι όσοι αγάπησαν και πίστεψαν τον Κωνσταντίνο Καραμανλή τού έστειλαν το στερνό αντίο.
Η ΩΡΑ του αποχαιρετισμού θα χαραχθεί ανεξίτηλα στη μνήμη μόνο των στενών του συγγενών και φίλων, αφού η τελευταία επιθυμία του ήταν να μην είναι δημόσια η ώρα της ταφής του. Επιθυμία που τήρησαν με θρησκευτική ευλάβεια οι οικείοι του.
Όλη η τελετή ήταν λιτή και σεμνή. Η σορός του Κωνσταντίνου Καραμανλή δεν μεταφέρθηκε πάνω σε κιλλίβαντα πυροβόλου, ούτε αποδόθηκαν τιμές από στρατιωτικά αγήματα, όπως προβλέπεται για αρχηγούς κρατών. Η πομπή έφθασε στον ιερό ναό της Αγίας Φιλοθέης στις 6 παρά τέταρτο. Ο κόσμος που είχε συγκεντρωθεί από νωρίς το απόγευμα, παρατάχθηκε πειθαρχημένα στις δύο πλευρές του δρόμου κρατώντας λουλούδια, ξέσπασε σε χειροκροτήματα και άφησε τα δάκρυα να κυλήσουν, ενώ ακουγόταν το σύνθημα «εθνάρχης είναι ο Καραμανλής». Οι άνδρες της προσωπικής του ασφάλειας σήκωσαν το φέρετρο, το σκεπασμένο με τη Γαλανόλευκη και τα λευκά ανοιξιάτικα λουλούδια. Τους άνδρες της ασφάλειας ο Κωνσταντίνος Καραμανλής αποκαλούσε «ευρύτερη οικογένειά μου» και εκείνοι δεν έφυγαν ποτέ από κοντά του. Μάλιστα, μισή ώρα αφ’ ότου άφησε την τελευταία του πνοή στην Εντατική του «Υγεία» εκείνοι ζήτησαν να μείνουν για λίγη ώρα μαζί του. Τοποθέτησαν πάνω στη σορό του τη Γαλανόλευκη, στάθηκαν σε θέση προσοχής και τον χαιρέτησαν στρατιωτικά. Ήταν η τελευταία φορά που τον φρόντισαν και του απέδωσαν τιμές.
ΠΟΛΛΟΙ ΝΕΟΙ
Από την Πολιτεία, από όπου ξεκίνησε η πομπή μέχρι την εκκλησία, κατά μήκος της λεωφόρου Κηφισίας, υπήρχαν εκατοντάδες πολίτες που έραιναν με ροδοπέταλα τη σορό καθώς περνούσε από μπροστά τους. Ανάμεσά τους και πολλοί νέοι άνθρωποι. Ο περισσότερος κόσμος πάντως είχε συγκεντρωθεί στους δρόμους της Φιλοθέης, στους γύρω από την εκκλησία δρόμους. Τα μέτρα ασφάλειας που είχαν ληφθεί ήταν αυστηρά και κανείς δεν μπορούσε να πλησιάσει στο ναό μέχρι ν’ αρχίσει η τελετή.
Η νεκρώσιμος ακολουθία χοροστατούντος του Μητροπολίτη Σερρών Μαξίμου άρχισε στις έξι ακριβώς, όπως είχε προγραμματιστεί, και περιελάμβανε αναστάσιμους ψαλμούς, καθώς διανύουμε τη Διακαινήσιμο Εβδομάδα που τελειώνει την Κυριακή του Θωμά. Όταν ακούστηκε το Χριστός Ανέστη, οι δικοί του άνθρωποι και τα πολιτικά του παιδιά με δυσκολία συγκράτησαν τα δάκρυά τους. Από τη μια πλευρά τής σορού ήταν η οικογένεια. Τ’ αδέλφια του Αλέκος και Αχιλλέας, οι αδελφές του, ο πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας Κ. Καραμανλής, ο στενός του συνεργάτης Πέτρος Μολυβιάτης και η γραμματέας του Λένα Τριανταφύλλη. Πίσω τους ακριβώς, ο Μιχάλης Λιάπης και ο επί σαράντα έτη πιστός του οικονόμος Θεόδωρος Χαριτόπουλος, ο οποίος είχε περάσει όλη τη νύχτα δίπλα στη σορό του. «Μιλούσα στον Πρόεδρο όλη τη νύχτα, αλλά απάντηση δεν πήρα», έλεγε το πρωί συγκινημένος στα άλλα αγαπημένα πρόσωπα του Κωνσταντίνου Καραμανλή.
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΗΓΕΣΙΑ
Στην άλλη πλευρά είχε πάρει θέση η πολιτική και πολιτειακή ηγεσία. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο οποίος επέσπευσε την επιστροφή του από τη Βουδαπέστη, ο Πρωθυπουργός, ο πρόεδρος της Βουλής, οι αρχηγοί των κομμάτων Δ. Τσοβόλας, Ν. Κωνσταντόπουλος, Α. Σαμαράς (η Αλέκα Παπαρήγα δεν προσήλθε, σεβόμενη όπως είπε την επιθυμία του Καραμανλή να κηδευθεί σε στενό κύκλο). Ο Πρόεδρος της Κύπρου Γλαύκος Κληρίδης, οι υπουργοί Άκης Τσοχατζόπουλος, Γεράσιμος Αρσένης, Βάσω Παπανδρέου, Ευάγγελος Γιαννόπουλος, Γιώργος Ρωμαίος και Κώστας Γείτονας. Οι πρώην πρωθυπουργοί Γεώργιος Ράλλης, Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, Τζαννής Τζαννετάκης και Ιωάννης Γρίβας. Ο στενός του φίλος πρώην Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας Βαλερύ Ζισκάρ Ντ’ Εσταίν, ο δήμαρχος Αθηναίων Δημήτρης Αβραμόπουλος, ο πρώην Αρχιεπίσκοπος Βορείου και Νοτίου Αμερικής Ιάκωβος, κ.ά.
Η συγκίνηση ξεχείλισε την ώρα του ασπασμού. Ο αδελφός του Αλέκος αγκάλιασε το φέρετρο και φίλησε τη Γαλανόλευκη κλαίγοντας. Το ίδιο έκανε και ο νεώτερος αδελφός του, Αχιλλέας. Ύστερα ασπάστηκαν τη σορό όλοι οι συγγενείς και οι συνεργάτες του εκλιπόντος ηγέτη.
ΜΕ ΔΑΚΡΥΑ ΣΤΑ ΜΑΤΙΑ
Όταν οι άνδρες της προσωπικής του ασφάλειας μετέφεραν τη σορό του έξω από τον ναό, η ατμόσφαιρα φορτίστηκε συναισθηματικά περισσότερο από κάθε άλλη στιγμή. Εκατοντάδες πολίτες που βρίσκονταν από νωρίς στους γύρω δρόμους τον αποχαιρέτησαν με ένα παρατεταμένο χειροκρότημα και δάκρυα στα μάτια.
Πολιτική ηγεσία και πολίτες ακολούθησαν πεζή την πομπή μέχρι το Ίδρυμα Καραμανλή. Ανάμεσά τους και η πρώην σύζυγος του Κωνσταντίνου Καραμανλή, Αμαλία Μεγαπάνου – Κανελλοπούλου. Μισή ώρα χρειάστηκε να φτάσει η πομπή μέσω της ανηφορικής οδού Ελευθερίου Βενιζέλου στο Ίδρυμα. Λίγο πριν ολοκληρωθεί η διαδρομή το όχημα που μετέφερε τη σορό έπαθε μηχανική βλάβη κι άρχισε να βγάζει καπνούς. Πολλοί ήταν εκείνοι που προσφέρθηκαν να σπρώξουν το αυτοκίνητο μέχρι να ολοκληρώσει τη διαδρομή του. Με αυτόν τον τρόπο διήνυσε τα τελευταία μέτρα έως την είσοδο του Ιδρύματος.
Ο κόσμος που είχε ασφυκτικά καταλάβει κάθε τετραγωνικό μέτρο της περιοχής γύρω από το Ίδρυμα ξέσπασε γι’ άλλη μια φορά σε χειροκροτήματα. Ήταν τη στιγμή του ενταφιασμού, που έγινε επίσης σε στενό οικογενειακό κύκλο, σύμφωνα με την επιθυμία του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Στις 7.30 είχαν όλα τελειώσει. Κάτω από έναν βαρύ και συννεφιασμένο ουρανό, βουρκωμένοι αποχώρησαν οι αγαπημένοι του άνθρωποι. Ο Μιχάλης Λιάπης κρατούσε στα χέρια του τη Γαλανόλευκη που σκέπαζε τη σορό του θείου του.
Ο ΒΡΕΤΑΝΙΚΟΣ Τύπος εγκωμιάζει ανεπιφύλακτα τον εκλιπόντα και οι «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς» απομονώνουν δύο επιτεύγματα ως τα κυριότερα της σταδιοδρομίας του: την ένταξη, σχετικά νωρίς, της Ελλάδας στην ΕΟΚ και την εξασφάλιση της ομαλής μετάβασης στη δημοκρατία μετά την πτώση της χούντας.
Ιδιαίτερη σημασία όμως αποδίδει η εφημερίδα και στις συγκρούσεις του Καραμανλή με τα Ανάκτορα και ιδιαίτερα με τη Φρειδερίκη. «Ο Καραμανλής αντιμετώπισε τους εστεμμένους με το ίδιο πείσμα και τον αυταρχισμό που είχε και για τους υπουργούς του στην κυβέρνηση». Η εφημερίδα χαρακτηρίζει στον τίτλο του άρθρου της τον Καραμανλή «Δημιουργό της σύγχρονης Ελλάδας».
Η «ΟΚΤΑΕΤΙΑ»
Κατά την «Ιντιπέντεντ», ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα οικονομικά επιτεύγματα του Καραμανλή. «Κατά την περίφημη “οκταετία” του γράφει η εφημερίδα χρησιμοποιώντας την ελληνική λέξη υπήρξε μία παραγωγική έκρηξη στην Ελλάδα: Από το 1956 ώς το 1963, η καλλιεργήσιμη γη στη χώρα αυξήθηκε κατά 70% και η γεωργική παραγωγή κατά 60%. Ανάλογα άλματα σημειώθηκαν και στη βιομηχανία, με τη δημιουργία διυλιστηρίων πετρελαίου, χημικών συγκροτημάτων, χαλυβουργικών μονάδων, ναυπηγείων και βιομηχανιών τσιμέντου».
Στη «Γκάρντιαν», τη νεκρολογία για τον Καραμανλή υπογράφει ο διάσημος ιστορικός και ελληνολόγος του Κινγκς Κόλετζ, Ρίτσαρντ Κλογκ. «Αυστηρός, αυταρχικός και ανέγγιχτος από κάθε ίχνος διαφθοράς γράφει ο Καραμανλής περιβαλλόταν από κάποιο μυστήριο ως προς την προσωπική του ζωή. Ίσως να μην είχε την πονηριά και τους εκλεπτυσμένους τρόπους του Παπανδρέου, αλλά αν η Ελλάδα έχει σήμερα σταθερότητα και ευημερία πολύ μεγαλύτερη από τους Βαλκάνιους γείτονές της, αυτό οφείλεται στον αυστηρό αυτό Μακεδόνα, γιο ενός δασκαλάκου του χωριού».
ΕΠΙΚΡΙΣΕΙΣ
Παραδόξως, η δεξιά «Ντέιλι Τέλεγκραφ» φιλοξενεί, μεταξύ άλλων, και τα πιο αρνητικά σχόλια για τον Καραμανλή. Ήταν ένας σημαντικός πολιτικός, γράφει, και πολλοί τον θαύμασαν. «Αλλά για άλλους, ο υπερσυντηρητισμός του δεν ήταν και πολύ καλύτερος από τη χούντα. Κατά τους επικριτές του, ήθελε να ελέγχει τα μέσα ενημέρωσης και είχε ελάχιστη ανοχή προς την αντιπολίτευση. Η χαρά τους για την αποκατάσταση της δημοκρατίας έδωσε γρήγορα τη θέση της στην απογοήτευση για τον έλεγχο της εξουσίας από τον Καραμανλή, την ανάπτυξη της διαφθοράς και τις αλλεπάλληλες κρίσεις της ελληνικής οικονομίας».
Τα γαλλικά σχόλια είναι εκτενέστατα και περιεκτικά. «Δώδεκα φορές βουλευτής, υπουργός επί οκτώ χρόνια, πρωθυπουργός δεκατέσσερα και δύο φορές Πρόεδρος της Δημοκρατίας γράφει η “Μοντ” ο Καραμανλής κυριάρχησε στην ελληνική πολιτική ζωή μισόν αιώνα… Ψηλός και ευθυτενής, αγέρωχος και μοναχικός, ήταν ο άνθρωπος που έθεσε τέρμα στην πολιτική αστάθεια στη χώρα του».
«Για τους Έλληνες ήταν ο άνθρωπος της επιστροφής στη δημοκρατία γράφει η “Λιμπερασιόν”. Για το έργο του και για το πάθος του να προσδέσει την Ελλάδα στην Ευρώπη, τον εκτιμούσαν τόσο που τον έλεγαν “Ο θεός”. Του καταλόγιζαν βέβαια πολλά, όπως μεταξύ άλλων ότι επέτρεψε την άναρχη επέκταση της Αθήνας.
Αλλά του αναγνώριζαν την ισχυρή προσωπικότητά του και είχε χαρακτηρισθεί από πολλούς “Έλληνας Ντε Γκωλ”, ενώ έμεινε παροιμιώδης και η φράση του Μίκη Θεοδωράκη “Ή ο Καραμανλής ή τα τανκς”».
«ΜΝΗΜΕΙΟ»
Στη Γερμανία, οι εφημερίδες διατυπώνουν περίπου αποθεωτικά σχόλια. «Ήδη εν ζωή υπήρξε ένα μνημείο», γράφει η «Φρανκφούρτερ Αλγκεμάινε». Ο τίτλος τής «Φρανκφούρτερ Ρουντσάου» ήταν: «Πέθανε ο θεός της Ελλάδας, αλλά παραμένει αθάνατος».
Μόνη η «Τάγκεστσαϊτουνγκ» επιμένει στα ελλείμματα της πολιτικής Καραμανλή, κάτω από τον τίτλο «Πέθανε ένας Έλληνας θεός με σκιές».
Μακροσκελείς βιογραφίες και σχόλια για τον Καραμανλή δημοσίευσε και ο βαλκανικός Τύπος, ιδιαίτερα οι εφημερίδες της Βουλγαρίας και Γιουγκοσλαβίας, που επισημαίνουν και τις επιτυχίες του εκλιπόντος στην οργάνωση της βαλκανικής συνεργασίας και στην ανάπτυξη διμερών σχέσεων.
Στον τουρκικό Τύπο, ο Καραμανλής περιγράφεται ως πολιτικός με διεθνή απήχηση που υπηρέτησε με ζήλο τη χώρα του.
Τέλος, απ’ όλον τον κόσμο, πολιτικοί ηγέτες εξέφρασαν τη λύπη τους για τον θάνατο του Καραμανλή εκθειάζοντας την προσωπικότητά του.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “ΤΑ ΝΕΑ “