Του ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΟΣ ΜΑΡΑΒΕΓΙΑ, καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών, πρώην υπουργού
Η ελληνική κοινωνία τα τελευταία χρόνια βρίσκεται σε δύσκολη κατάσταση, καθώς είναι αποδυναμωμένη από την πολύπλευρη κρίση και απογοητευμένη από τις επιδόσεις της ελληνικής οικονομίας.
Υπάρχει διάχυτη η αίσθηση ότι όλες οι προσπάθειες, κατά τη μεταπολεμική περίοδο, έχουν σε μεγάλο βαθμό αποτύχει και ότι η χώρα μας μοιάζει στον Σίσυφο, ο οποίος μόλις νομίζει ότι έχει επιτύχει το έργο του, αυτό που επέτυχε καταρρέει και πρέπει να αρχίσει πάλι από την αρχή.
Τα τελευταία στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ αυτό δείχνουν. Ενώ το 2008 το κατά κεφαλήν ΑΕΠ ήταν 17.374 ―, πέντε χρόνια αργότερα, το 2013, μειώθηκε σε 12.354 ―, δηλαδή υποχώρησε κατά 5.020 ― ή κατά 30% περίπου. Μια μέση τετραμελής οικογένεια είχε το 2013 μείωση περίπου κατά 20.000 ευρώ σε σχέση με το 2008, ενώ ανέμενε αύξηση κατά 10.000 ευρώ περίπου, αν είχε συνεχιστεί η τάση της προηγούμενης πενταετίας.
Ταυτόχρονα, οι συνολικές εξαγωγές αυξήθηκαν ελάχιστα, από 53 δισ. ευρώ το 2008 σε 56,2 δισ. ευρώ το 2013, πράγμα που δείχνει ότι η ελληνική οικονομία δεν μπορεί να ξεπεράσει τις αδυναμίες της, παρά τις ευνοϊκές συνθήκες στην εξέλιξη του κόστους παραγωγής (μείωση εργατικού κόστους, σταθερό κόστος εισαγόμενων και εγχώριων εισροών). Η εξισορρόπηση του εμπορικού ισοζυγίου οφείλεται, σχεδόν αποκλειστικά, στην τεράστια μείωση της αξίας των εισαγωγών: από 90 δισ. ευρώ το 2008, μειώθηκαν σε 57,8 δισ. ευρώ το 2013, λόγω κατάρρευσης της εσωτερικής ζήτησης, τόσο της καταναλωτικής δαπάνης όσο και των επενδύσεων.
Στο επίπεδο της καταναλωτικής δαπάνης του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα, η εξέλιξη ήταν οδυνηρή για την ευημερία των Ελλήνων πολιτών, ως καταναλωτών ιδιωτικών και δημόσιων αγαθών, καθώς η ιδιωτική κατανάλωση στο διάστημα 2008-2013 μειώθηκε κατά 37 δισ. ευρώ και η δημόσια κατανάλωση κατά 11 δισ. ευρώ, δηλαδή περισσότερο από 30% και στις δύο περιπτώσεις. Το μεγαλύτερο, όμως, πρόβλημα είναι η μείωση των επενδύσεων κατά 32,4 δισ. ευρώ, ή κατά 58% περίπου, από 56 δισ. το 2008 σε 23,6 δισ. το 2013. Αυτή η τεράστια μείωση εξηγεί και την καθήλωση των εξαγωγικών επιδόσεών μας.
Τα παραπάνω οικονομικά μεγέθη δείχνουν την αδυναμία της ελληνικής οικονομίας να αντιδράσει στη μείωση της εγχώριας ζήτησης, λόγω της δημοσιονομικής προσαρμογής που ακολουθήθηκε στο πλαίσιο των Μνημονίων. Αποδεικνύουν ότι η ελληνική παραγωγή ήταν προσανατολισμένη, σχεδόν αποκλειστικά, σε διεθνώς μη ανταγωνιστικούς κλάδους και δεν είχε αποκτήσει παρά ελάχιστη εξωστρέφεια, όπως δείχνουν οι εξαγωγικές επιδόσεις της. Η εγχώρια ζήτηση στηριζόταν σε μεγάλο βαθμό σε δανεικά. Το έλλειμμα στο εμπορικό μας ισοζύγιο το 2008 έφθανε στα 34 δισ. ευρώ περίπου, αφού καλύπταμε με εξαγωγές μόνο το 60%, περίπου, των εισαγωγών μας. Ηταν μια αναπτυξιακή πορεία που στηριζόταν σε πήλινα πόδια. Η οικονομική κρίση έδειξε ξεκάθαρα ότι ο δυναμισμός της περιόδου εκείνης ήταν πλασματικός και η επιτυχία ήταν αυταπάτη.
Το ερώτημα είναι: Και τώρα τι κάνουμε; Τώρα που φάνηκαν οι αδυναμίες και τα αδιέξοδα, τώρα που με την τεράστια μείωση του εισοδήματος και την αύξηση της ανεργίας, φθάνοντας στο χείλος της κοινωνικής καταστροφής, εξισορροπήσαμε το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, τώρα που με τη μείωση των δημόσιων δαπανών (ακόμη και των επενδυτικών) και την υπερφορολόγηση καταφέραμε να έχουμε πρωτογενές πλεόνασμα (δηλαδή να υπερκαλύπτουμε με φορολογικά έσοδα τις δημόσιες δαπάνες), τι πρέπει να κάνουμε;
Πώς μπορούμε να επιχειρήσουμε ένα νέο ξεκίνημα σε σταθερές βάσεις; Πώς μπορούμε να κάνουμε ένα άλμα προς τα εμπρός και να αφήσουμε πίσω τη «μιζέρια»; Σε ποιους τομείς πρέπει να στηριχθούμε για να ξεπεράσουμε τις αδυναμίες μας; Πόσο πρέπει να βελτιώσουμε θεσμούς και συμπεριφορές για να απαλλαγούμε από τη βαλκανική μας κληρονομιά; Τι πρέπει να αλλάξουμε στο πολιτικό σύστημα και στη διοίκηση για να αποκτήσουμε σύγχρονο κράτος; Πώς θα περιορίσουμε τη φοροδιαφυγή και τη διαφθορά; Πώς πρέπει να βελτιώσουμε την εκπαίδευση για να αποκτήσουμε καινοτόμο νοοτροπία; Δεκάδες ερωτήματα που απαιτούν συναινετικές απαντήσεις, αντί άγονων πολιτικών αντιπαραθέσεων.
Μια προσπάθεια μερικών συναινετικών απαντήσεων στα ερωτήματα αυτά αποτελεί το συλλογικό έργο του Ευρωπαϊκού Κέντρου Αριστείας J. Monnet του Πανεπιστημίου Αθηνών, που εκδόθηκε πρόσφατα σε βιβλίο: Γ. Βαληνάκης, Π. Καζάκος, Ν. Μαραβέγιας, «Η έξοδος από την Κρίση: Εφαρμόσιμες εναλλακτικές προτάσεις», Εκδ. Παπαζήση.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, την Κυριακή, 23 Μαρτίου 2014